ماراتن نوشت‌افزارهای اسلامی ـ ایرانی/ باب اسفنجی پیروز است یا ثنا و ثمین

همه ما قصه‌های دوران كودكی‌مان را خوب به ياد داريم و هميشه در ضمير ناخودآگاه‌مان تلاش كرده‌ايم به اسطوره‌های ذهنی‌مان كه همان قهرمانان قصه‌های دنيای كودكی‌ها بوده‌اند نزديك شويم. اسطوره‌ها و قهرمانانی که برای ما معرفی شده‌اند ‌اغلب ايرانی نبوده‌اند و این در حالی است که قصه‌های ايرانی با مضامین اسلامی، قهرمانان بزرگ و ارزشمندی دارد كه ارزشی‌ترين و حقيقی‌ترين قهرمانان را می‌توان در دل همین قصه‌های بومی و مذهبی كشورمان پيدا كرد.

مضامین ارزشمندی که نه تنها می‌توانند در مسئله پرورش کودک و نوجوان با وجود فناوری‌های نوین و ابزار کمک آموزشی فراوان، موثر باشند، بلکه در تقویت باورهای اسلامی و ایرانی نیز موثر هستند. مولفه‌های بسیاری به عنوان اساسی‌ترين دغدغه‌های تربیتی کودکان و نوجوانان نقش دارد که هرکدام در جایگاه خود بر رفتار و الگودهی شخصیت کودکان مهین عزیزمان موثر است. از این رو چگونگی الگوپذیری و الگوگیری آنها نیز از كليدی‌ترين مسائل يك جامعه محسوب می‌شود.

شکل‌گیری شخصیت کودک جدا از بخش تربیتی خانواده، با عوامل مهم‌ و حساس دیگری به نام الگو‌، نماد و اسطوره‌سازی نیز مرتبط است. در این بین نوشت‎افزارها به‌عنوان اولين وسيله‎های پرورشی که کودکان و نوجوانان در دوران تحصیل و علم آموزی، با آن آشنا می‌شوند نقش زیادی در این الگوپذیری ایفا می‌کنند.

با توجه به این مهم یکی از اقدامات اساسی و بنیادین در بحث تعلیم و تربیت استفاده از ابزارهای مناسب و دارای‌ بار معنایی خاص برای کودکان و دانش‌آموزان است و‌ نوشت‌افزار فرصتی مناسب برای انتقال این ارزش‌ها و معرفی شخصیت‌های بومی، ملی و مذهبی است.

اهمیت نوشت‎افزارها در نسل‎های قبل از دهه 70 کمتر نمایان بود، چراکه در آن‌زمان دانش‌آموزان دوران تحصیل خود را با دفاتر تعاونی با طرح‌های ساده بوته و جقه، و یک دانش‌آموز که روی تخته سیاه واژه «تعلیم و تعلم عبادت است» را می‎نویسد سپری می‌کردند. بعدها نیز این روند کمی متنوع‌تر شد و جمله «نماز تشکر از خدا» بر بالای آن نقش بست و قدمی شد برای حرکت به سمتی که امروز اهمیت و جایگاه آن بر هیچ کس پوشیده نیست.


اهمیت این موضوع آنجايی احساس شد، كه متصديان امور فرهنگی جامعه متوجه کم‌کاری خود در زمینه معرفی قهرمانان ملی و مذهبی به كودكان و نوجوانان ايرانی و نقش اسطوره‌ها در شکل‌گیری شخصیت آينده آنها شدند؛ زمانی که اين جای خالی با انواع و اقسام عروسك، ‌اسباب‌بازی، ‌انيميشن و بازی‌های بیگانه رايانه‌ای پر شده بود.

به همین خاطر طی چند سال گذشته مجمعی به نام نوشت‌افزارهای ایرانی-اسلامی شکل گرفت تا تولید‌کنندگان و دولتمردان را به این موضوع بیشتر متوجه سازد. حال این تولیدات توانسته‌اند با طرح‌های جدید و البته منطبق با ارزش‌های ایرانی و اسلامی نظر بسیاری از مخاطبان را به سمت خود جلب کنند، مخاطبانی که تا چند سال پیش مجبور بودند برای فرزندان خود طرح‌هایی با انیمیشن‌های غربی تهیه کنند و شیرین‌ترین دوران کودکی فرزندانشان را با آنها گره ‌بزنند!


البته پیش‌تر دولت با برگزاری نمایشگاه تخصصی لوازم‌التحریر و نوشت‌افزار در تهران به حمایت ناقص از این محصولات پرداخته بود اما حمایت دولت از تولید لوازم التحریر در هشت سال گذشته به صدور مجوز برگزاری این ‌نمایشگاه خلاصه شد و تا همین سه سال قبل نیز به دلیل همین سیاست‌های مقطعی و نصفه و نیمه 90 درصد بازار لوازم التحریر در ایران در قبضه محصولات وارداتی و بویژه چینی بود، تا اینکه در یک حرکت جهادی برخی تولیدکنندگان به برندسازی‌ها و طراحی‌های هماهنگ با فرهنگ بومی و اسلامی در کشور اقدام کردند.

در حال حاضر نیز 50 برند در این زمینه مشغول فعالیت شده‌اند و امسال در چهارمین سال برگزاری نمایشگاه نوشت افزار ایرانی – اسلامی با عنوان «ایران نوشت» این تولیدکنندگان دور یکدیگر جمع شده‌اند و محصولات خود را برای فروش به نمایش و عرضه گذاشته‌اند. اما نکات حائز اهمیت در این موضوع استقبال مردم از این محصولات، تنوع‌طلبی و مخاطب پسند بودن آنها، رعایت اصول اسلامی-‌ایرانی و درنهایت قیمت و کیفیت آنها است.

حال با برگزاری چهارمین دوره از نمایشگاه‌های نوشت‌افزارهای ایرانی اسلامی سری به این محل زدیم تا در مورد روند تولید محصولات جدید، استقبال مردم از این محصولات، تعداد و تنوع محصولات و سایر موضوعات مرتبط با این مسئله گزارشی تهیه کنیم. آنچه که در ابتدا در رابطه با چهارمین دوره این نمایشگاه باید مطرح کنیم تبلیغات بسیار کم و شروع ناگهانی آن بود. گویا مسئولان برگزاری تصمیم جدی برای برگزاری این نمایشگاه نداشتند. در زمان افتتاحیه این نمایشگاه نیز حضور اندک مسئولان و نهادهای مرتبط با این موضوع نشان داد که هنوز این مسئله برای دولتمردان و مسئولان فرهنگی و پرورشی کشور جایگاه چندانی پیدا نکرده است.

سا‌ل‌های گذشته حتی یک تولید کننده ایرانی نداشتیم

برای اینکه از جزئیات این محصولات با خبر شویم به سراغ سعید حسینی، مدیرعامل مجمع نوشت افزار ایرانی اسلامی رفتیم. وی در گفت‌‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه در سا‌ل‌های گذشته حتی یک تولید کننده ایرانی در این صنعت نداشتیم و تمامی محصولات خارجی بودند افزود: دهه‌های زیادی نوشت‌افزار مورد غفلت واقع شده و چند سالی است که خوشبختانه حرکت خوبی در این صنعت شکل گرفته است.

وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر اقدام در عرصه تولید محصولات نوشت‌افزار ایرانی و تبلیغ قهرمانان ایرانی ادامه داد: این محصولات ابتدا با دو برند وارد بازار شد و تا امروز به حدود ۵۰ برند رسیده است که این امر نیز به همت جوانان مومن انقلابی که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند شکل گرفته است.

بیش از ۱۰۰ محصول جدید تولید شد

 حسینی با بیان اینکه امسال نیز همانند سال‌های گذشته از محصولات جدید با شخصیت‌های ایرانی رونمایی شد‌، افزود: بیش از ۱۰۰ محصول جدید تولید شده در این نمایشگاه رونمایی و عرضه شد که عملیات رسانه‌ای و حضور فعال رسانه‌ها باعث شد این شخصیت‌های ایرانی در جامعه جای خود را پیدا کند. البته محصولاتی که در نمایشگاه نوشت افزار ایرانی‌-‌اسلامی عرضه شده متنوع است، که جا دارد بیش‌از پیش در آنها به مبانی قرآنی و اسلامی و همچنین شخصیت‌‌های دینی پرداخته شود. تنوع رنگ‌ و طرح نیز می‌تواند مخاطب را  در کنار کیفیت خوب به خرید این محصولات جلب کند. محصولات نمایشگاه نوشت افزار ایرانی‌-‌اسلامی موضوعات متنوعی دارند که از جمله‌ آنها می‌توان به طرح‌های اسلامی ازجمله احترام به والدین، مهربانی در حق همدیگر، نماز، توسل به ائمه، مسجد و طرح‌های سنتی وهمچنین طرح‌هایی که قهرمانان آن «رستم»، «سهراب»، «تهمینه» و «رودابه» هستند، اشاره کرد.

وی همچنین افزود: اما آنچه که در این میان اهیمت دارد نحوه ارتباط جامعه با این محصولات و همچنین عرضه اجناس تماما ایرانی-اسلامی است. متأسفانه برخی از تولیدکنندگان نوشت‌افزار به جای اینکه برای تولید دفتر یا حتی لوازم التحریر از تصاویر ایرانی-اسلامی استفاده کنند بیشتر به سمت تصاویری می‌روند که فرهنگ غرب در آنها نمایان است.

در حوزه نوشت‌افزار هیچگونه نظارتی وجود ندارد

در این خصوص حجت الاسلام نصر‌الله پژمانفر، نماینده مردم مشهد و رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی معتقد است: مجلس باید در بخش صادرات، واردات و تولید، نظارت جدی‌تری داشته باشد. متاسفانه گزارش‌هایی هم که دریافت کرده‌ایم در حوزه نوشت‌افزار هیچگونه نظارتی وجود ندارد و شاهد مشکلاتی در این عرصه هستیم.

مجلس باید از تولید‌کنندگان محصولات اسلامی حمایت کند

  پژمانفر با تاکید بر اینکه باید مجلس خلل‌ قانونی در حوزه نظارت بر نوشت‌افزار ایرانی-اسلامی را برطرف کند، افزود: مجلس باید از افرادی که بر اساس فرهنگ ایرانی اسلامی محصول تولید می‌کنند حمایت کند و تسهیلات در اختیارشان قرار دهد.

وی با بیان اینکه نوشت‌افزار به تنهایی قادر به انجام رسالت خود نیست ادامه داد: باید در کنار نوشت‌‌افزار محصولاتی از جمله لباس و کلیپ و انیمیشن و عروسک تولید شود تا اهداف ترسیم شده محقق شود.

صدا و سیما نقش مهمی دارد

 رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه خانواده‌های زیادی به دنبال لوازم التحریر ایرانی هستند اما از نحوه تهیه و محل عرضه آن اطلاع ندارند تصریح کرد: صدا و سیما نقش مهمی دارد و باید ظرفیت ایجاد شده را به مردم معرفی و از آن حمایت کند.

 وی با ابراز خرسندی از وضعیت فروش نوشت افزار ایرانی اسلامی افزود: وضعیت بازار به گونه‌ای است که هر چقدر محصول تولید شود به فروش می‌رسد و نشان می‌دهد ما فاصله زیادی با نیازمندی‌های مردم داریم و باید تولیدات را روز به روز افزایش دهیم تا بتوانیم به فضای مطالبه مردم برسیم.

تولیدکنندگان بدون کمک و وابستگی به دولت کار کنند

پژمانفر با بیان اینکه به زودی نشستی با معاون وزیر ارشاد و دیگر مسئولین در این زمینه برگزار خواهد شد ادامه داد: تولیدکنندگان باید بتوانند بدون کمک و وابستگی به دولت کار کنند چراکه وابستگی به دولت موجب می‌شود با تغییر دولت‌ها سیاست‌های حمایتی نیز تغییر کند و موجب تضعیف تولیدکنندگان می‌شود.

غفلت از شهدا
‌
وی با تاکید بر پرداختن به سیره شهدا به عنوان الگوهایی بی‌نظیر در زندگی، ادامه داد: وقتی زندگینامه شهدا را ورق می‌زنیم مشاهده می‌کنیم که یک آدم ساده در دوران دفاع مقدس کارهایی انجام داده است که امروز فرماندهان بزرگ قادر به انجام آن نیستند و این موضوع نشان دهنده غفلت ماست که شهدایی همچون برونسی و باکری را نتوانستیم درست معرفی کنیم و بچه‌ها به دنبال شخصیت‌های تخیلی رفته‌اند.

یکی از نیازهای اصلی و مهمترین قدم در ترویج و تبلیغ در حوزه نوشت‌افزارهای ایرانی-اسلامی زمینه‌سازی فرهنگی و تبلیغات رسانه‌ای است. در این میان همه دستگاه‎های تبلیغی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و صدا و سیما این وظیفه را دارند که ضمن حمایت از محصولات اسلامی و ایرانی شرایط را برای تبلیغ و ترویج شخصیت‌های مناسب با ذائقه کودکان و نوجوانان و با توجه به فرهنگ ایرانی-اسلامی فراهم کنند.

 
اما این مسئله که حرکت نوبنیاد نوشت‌افزار‌های ایرانی- اسلامی تا کنون توانسته ابزارهای محدودی از این محصول مانند دفتر، کیف، مداد، برچسب و امثال آن را در بر گیرد بسیار حائز اهیمت است. چراکه فضای فرهنگی تحت اشغال کاراکترهای غربی محدود به این موارد نبوده و شخصیت‌هایی هچون بن تن، امروز از سطل زباله اتاق کودک گرفته تا تشک و رختخواب و لباس و اسباب بازی پوستر درون اتاق را به اشغال خود درآورده و حتی در خارج خانه کودک ما را با نوشت‌افزار خود، از خانه تا مدرسه و از مدرسه تا خانه همراهی می‌کند.

نباید تبلیغ و ترویج کاراکترهای ایرانی-اسلامی را تنها به نوشت‌افزار خلاصه کنیم آن هم ترویج به صورت مستقیم؛ متاسفانه سال‌ها گذشت تا کشور ما دریافت که نماد‌سازی و ترویج فرهنگ ایرانی-‌اسلامی برای کودکان و نوجوانان از طریق نوشت-افزارها که ابزاری که کودکان با آنها مشغول هستند تا چه میزان اهمیت دارد. و امروز هم این اهتمام تنها به چاپ عکس اشخاص خلاصه شده است؛ گویا تولید‌کنندگان فراموش کردند که کودکان و نوجوانان تاریخ زیادی نخوانده‌اند. در این مجال فرصتی برای شخصیت سازی و قهرمان پردازی قائل نشده‌اند!

خودمان هم فكر نمي‌كرديم استقبال خوب باشد
 
یکی از تولیدکنندگان نوشت‌افزار ايراني‌-اسلامی در خصوص استقبال از اين طرح‌های نمایشگاه مي‌گويد: خودمان هم فكر نمي‌كرديم استقبال خوب باشد، اما چند سال پيش كه براي اولين بار دفاتر و نوشت‌افزار ايراني-اسلامی را عرضه كرديم به رغم آنكه كارها ضعيف بود و كيفيت نسبت به انواع خارجي آن پايين‌تر بود، استقبال خيلي خوبي صورت گرفت. البته سایر تولیدکنندگان نیز از فروش خود و استقبال مردم رضایت داشتند.

‌بيش از 30 سال است كه كسي وارد اين حوزه نشده است

حال که استقبال مردم از این محصولات زیاد است، این سوال مطرح می‌شود که چرا شخصیت‌سازی، تبلیغات و تولید این محصولات اندک است؟ سعيد حسينی، مدير‌عامل مجتمع نوشت‌افزار ايرانی- اسلامی در اين باره می‌گويد: ‌بيش از 30 سال است كه كسی وارد اين حوزه نشده است. از سوی ديگر نيز كاراكترهای غربی به دليل فقدان نظارت بر طرح‌های نوشت‌افزار و به دليل پشتوانه رسانه‌ای اين طرح‌ها جا افتاده است. فرزندان ما در برنامه‌های ماهواره‌ای، ‌شبكه نمايش خانگي و حتی گاهی اوقات در تلويزيون اين كاراكترها را بارها ديده‌اند بنابراين وقتی كار توليد نوشت‌افزار ايرانی راه افتاد با چنين فضایی براي توليد و توزيع در رقابت با كارهای وارداتی و دارای پشتوانه رسانه‌ای، سختی بسیاری داشتيم.

غني نبودن‌ کارکترهای موجود به لحاظ فرهنگی
 
وی با اشاره به اينكه در كشور ما زنجيره شخصيت‌سازی متداول و مستمر نشده، افزود: ما تعداد کمی كاراكتر داريم، با وجود اين براي طراحی نوشت‌افزار ايرانی از تمام ظرفيت‌ها استفاده شده است. مواردي كه شخصيت‌سازی زنجيره‌ای داشته‌ايم، مانند شكرستان يا كلاه قرمزی و پسر‌خاله كه به همراه رسانه و داستان‌های‌شان به دنيای بچه‌ها آمده‌اند و به همين خاطر هم مقبوليت بيشتری دارند. اما شايد يكی از انتقادات صحيح نسبت به اين شخصيت‌ها غنی نبودن‌شان به لحاظ فرهنگی است. به همين خاطر هم شخصيت‌های كلاه ‌قرمزی يا شكرستان قابليت تبديل شدن به اسطوره را ندارند.

نیاز مستمر به شخصیت‌سازی در حوزه نوشت‌افزارهای اسلامی-‌ایرانی
 
حسيني درباره اشكالات توليد در اين حوزه گفت: ما نياز داريم به اينكه به صورت مستمر شخصيت‌سازی داشته باشيم. به باور اين كارشناس عرصه نوشت‌افزار، كاراكترهاي محبوبی كه هم‌اكنون وجود دارند به لحاظ فرهنگی چندان غنی نيستند. از سوی ديگر ما با محبوبيت كاراكترهای غربی در حوزه قهرمان‌سازی مواجهيم؛ ‌كاراكترهايی نظير بن‌تن يا مرد عنكبوتی كه به صورت قهرمان محور طراحی شده‌اند، همچنين كاراكترهايی مانند باربی كه در حوزه ارائه الگو برای سبك زندگی طراحی شده‌اند و به شكل تمام و كمال الگوهای سبك زندگی غربی را به دختران ما آموزش مي‌یدهند.

به گفته حسينی، شخصيت‌هايی مانند ثنا، ثمين و سينا هم دقيقاً بر همين مبنا طراحی شده‌اند با اين تفاوت كه مجموعه‌های فرهنگی طراح آن با دست خالی در اين مسير قدم گذاشتند و توانستند تا حد خيلی خوبی هم كار را پيش ببرند اما چون پشتوانه رسانه‌ای نداشتند به اندازه طرح‌های دارای پشتوانه رسانه‌ای موفق نبودند. در واقع بچه‌ها هيچ ذهنيتی از ثنا و ثمين ندارند و سينا را نمی‌شناسند اما بر‌خلاف اين شخصيتی ‌نظير باب اسفنجی با داستان‌ها و پشتوانه رسانه‌‌ای‌اش كاملاً در ذهن آنها جا باز كرده است.

بخش زیادی از محصولاتی که در نمایشگاه ایران نوشت عرضه شده است ایرانی و اسلامی هستند که درکنار آن برخی محصولات اعم از کیف، دفتر، خودکار و قلم و تعدادی دیگر از اقلام مصرفی وارداتی بودند. انچه که همه ۴۰ تولیدکننده حاضر در نمایشگاه نوشت‌افزارهای ایرانی-اسلامی به آن اذعان داشتند استقبال خوب مردم از این محصولات بود. اما در کنار این استقبال از عدم حمایت دولت، هزینه بالای اجاره غرفه و قیمت تمام شده بالای محصولات نیز گله‌مند بودند.

امروز مسئله تولید ملی در کشور از اهمیت بالایی برخوردار است و خودکفایی و استقلال در موضوعاتی که به اینده کشور ارتباط دارد جز اولویت‌های دولت و نهادهای فرهنگی است. اما انچه که در عمل مشاهده شد عدم حمایت و آغاز حرکت‌های جهادی تولیدکنندگان عرصه نوشت‌افزارهای ایرانی‌-اسلامی بود که البته این موضوع را می‌توان به سایر موضوعات دیگر هم تعمیم داد.

این حرکت‌های جهادی منجربه تولید محصولات خوب و با کیفیت شد که در جای خودش بسیار قابل تقدیر است، اما بالا بودن تقریبی قیمت، طرح‌های ناشناخته برای کودکان و نوجوانان، ضعف در توزیع، تکراری بودن و حجم کم شخصیت‌ها و در نهایت تبلیغات اندک ازجمله ضعف‌ها و نواقص موجود در این حوزه دیده شد.


در پایان باید بگوییم کودکان با ابزار و شخصیت‌های پیرامونشان زندگی می‌کنند، با آنان اخت گرفته و از انها الهام می‌گیرند، لذا انتظار می‌رود برنامه‌سازان صدا و  سیما و نهادهای تبلیغی با نگاهی باز و توجه به اموزه‌های دینی و قرآنی شخصیت‌هایی را به عنوان الگو معرفی و منتشر کنند که علاوه بر جذاب و مخاطب‌پذیر بودن آموزهای اخلاقی و سبک زندگی اسلامی را هم منعکس کنند، تا در نهایت به محصولی برای قرار گرفتن بر روی نوشت‌افزارهای دانش‌اموزان تبدیل شود.