معرفی یک مقاله/
گستره مفاهیم دینی در ذهن دانشجویان در چندگانگی زیست‌جهان
گروه دانشگاه: طیق نتایج یک تحقیق که در مقاله ای نیز منتشر شده، دانشجویان به لحاظ قرارگیری در محیط دانشگاهی و آشنایی با تفکرات گوناگون که همان چندگانگی زیست‌جهان نامیده می‌شود، نسبت به غیردانشجویان بیش‌تر مسائل دینی را با نگاه انتقادی و شک ارزیابی می‌کنند، دانشجویان چه با عقاید دینی و چه غیردینی از کلاس‌‌های عمومی معارف دانشگاه رضایت ندارند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، مقاله‌ای تحت عنوان زیست‌جهان‌های چندگانه (مقایسه نگرش‌های دینی جوانان دانشجو و غیردانشجو با توجه به فرایند مدرنیزاسیون) در فصلنامه علمی- پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی چاپ شده که در ادامه این گزارش به معرفی این مقاله خواهیم پرداخت.
در این مقاله نگارندگان با استفاده از مصاحبه‌های عمیق نگرش دینی کنشگران که 13 دانشجو و 5 غیردانشجو هستند را با استفاده از روش مشاوره و روان درمانی مراجع محوری روانشناس آمریکایی کارل راجرز سنجیده‌اند. در این پژوهش مصاحبه با افراد با سه رویکرد یقین به آموزه‌های دینی، اعتقادات همراه با شک و تناقض و عدم اعتقاد به آموزه‌های دینی دنبال شده است.
پرسش‌های مطرح شده در این پژوهش دارای چند بعد است:
بعد اعتقادی؛ در این زمینه به دنبال پاسخ‌هایی در رابطه با باورهای پایه درباره وجود خدا، باورهای غایت‌گرا درباره هدف و خواست خدا و باورهای زمینه‌ای است. در این بعد از پژوهش در ارتباط با وجود خدا سه رویکرد حاصل شد: رویکرد کاملا مذهبی، رویکرد همراه با شک و رویکرد ارجحیت نظریه‌های علمی که دیدگاهی دنیاگرایانه دارند، افرادی که به باورهای مذهبی یقین داشتند درگفتار و رفتارشان هیچ شک و شبهه‌ای نبوده است. اعتقاد و یا عدم اعتقاد به خدا، زمینه اعتقاد به دنیای دیگر و جهان آخرت است. افرادی که به آموزه‌های دینی درباره خلت و خدا اعتقاد دارند، به آخرت نیز معتقد هستند.
نوع دوم پرسش‌ها مربوط به متغیر اندیشیدگی است، در این مجموعه پرسش‌ها، افراد به دو دسته؛ با اطلاعات و تفکر محدود و افراد با اطلاعات و تفکر گسترده تقسیم‌بندی شدند. متغیر اندیشیدگی از پرسش‌هایی همچون از کجا آمده‌ام؟ برای چه آمده‌ام و به کجا خواهم رفت؟ نشات می‌گیرد، وقتی کنشگران با این پرسش‌ها مواجه می‌شوند یا از آن عبور می‌کنند و به دنبال پاسخ به جستجو می‌پردازند، در این میان برخی معتقدند که درموارد خاص به‌ویژه ذات خداوند نباید به جست‌وجو پرداخت، چرا که موجب افزایش شک و ضعف ایمان می‌شود.
رویکرد سوم پرسش‌ها مربوط به اعتقاد افراد به مرجع تقلید است و در میان افرادی که دارای اطلاعات و تفکرات محدود در این زمینه هستند؛ عده‌ای به داشتن مرجع تقلید اعتقاد راسخ دارند و می‌گویند به همان دلیلی که یک دانشجو برای فارغ‌التحصیلی و دریافت درجه کارشناسی‌ارشد و دکتری به یک استاد راهنما نیاز دارد، انسان نیز برای فهم مسائلش مسلما به یک مرجع تقلید نیاز دارد.
چندگانگی زیست‌جهان؛ قرارگیری در محیط‌های دانشگاهی با تفکرات گوناگون
نوع چهارم پرسش‌ها مربوط به متغیرهای چندگانگی زیست جهان‌ها است که تمرکزش بر دانشگاه، شامل دوستان، اساتید و محتوای دروس است. برخی افراد تحت تاثیر استادان با رویکرد انتقادی و برخی تحت تاثیر استاد با رویکرد غیرانتقادی قرار داشتند.
رویکرد بعدی پرسش‌ها؛ سنجش تغییرات عقیدتی دانشجویان است و دانشجویان در این زمینه با دو وضعیت عقیدتی روبه‌رو بودند؛ تقویت عقاید دینی و تضعیف عقاید دینی، در تقویت عقاید دینی عاملی همچون برتری شهود و ایمان بر منطق و علم تاثیرگذار بوده است، برخی افراد خود اعلام می‌کنند که دانشگاه در تقویت و یا تضعیف عقاید آن‌ها نقش داشته است. دانشگاه اطلاعات بسیار گسترده و آماده‌ای را در اختیار دانشجویان قرار نمی‌دهد بلکه با ایجاد محرک‌ها، زمینه را برای استفاده افراد مهیا می‌کند.
افراد با اطلاعات محدود کسانی هستند که ادعا می‌کنند نتوانسته‌اند در کتاب‌ها پاسخ مناسبی بیابند و قانع نشده‌اند، اما بر اساس مشاهده مشخص می‌گردد که این افراد در اوقات فراغت و برنامه روزانه خود جایگاهی برای مطالعه و جستجو قرار نداده‌اند، به نظر می‌رسد با اطلاعات محدودی که البته اکثرا آن را از محیط دانشگاه کسب کرده‌اند، از هر عقیده اطلاع اندکی دارند که در موارد بسیار نیز با عقاید آن‌ها یا میل درونی‌شان در تضاد است و موجب گشته تا آن‌ها به یقین نرسیده و عقایدشان همراه با شک و تناقض باشد.
بر اساس این تحقیق، برخلاف دانشجویان، غیردانشجویان به صورت بسیار مختصر و کوتاه به پرسش‌ها پاسخ دادند. در این خصوص نتیجه نهایی، پذیرش آموزه‌های دینی با دیدگاه غیرانتقادی، به دست آمد و افراد به دو دسته معتقد و غیرمعتقد تقسیم شدند و افراد غیرمعتقد کم بودند و یا حاضر به مصاحبه نمی‌شدند. در نوع دوم پرسش‌ها که مربوط به متغیر اندیشیدگی است، افراد نمونه دارای اطلاعات محدود و تفکر غیرانتقادی درباره مسائل ماورائی و دینی بودند، داشتن دیدگاه مذهبی بر پایه ایمان و تمایلات درونی و حسی منجر به عدم حضور مطالعه در این زمینه در اوقات فراغت می‌شود. دایره ارتباطات و چندگانگی زیست‌جهان این نوع افراد با افراد هم‌فکر خود و معتقد به آموزه‌های دینی است. در پاسخ به این پرسش که اگر دوران زندگی خود را مرور کنید، چه تغییراتی نسبت به چندسال قبل، در شخصیت و اندیشه شما روی داده است؟ اغلب به افزایش آگاهی و احساس دینی اشاره داشته‌اند.
در نتیجه این پژوهش آمده است؛ دانشجویان به لحاظ قرارگیری در محیط دانشگاهی و آشنایی با افراد و تفکرات متنوع و گوناگون که همان چندگانگی زیست‌جهان نامیده می‌شود، نسبت به غیردانشجویان بیش‌تر مسائل دینی را با نگاه انتقادی و شک ارزیابی می‌کنند. در این میان عده‌ای به آموزه‌های دینی یقین دارند، دسته‌ای در شک و تناقض افکار به سر می‌برند و عده‌ای دیدگاه ماده باوری دارند. پاسخ دانشجویان به پرسش‌های مطرح شده طولانی‌تر و با وسعت کلمات و محتوای بیش‌تری است، در حالی که غیردانشجویان بسیار کوتاه و با دایره لغات کم ابراز عقیده می‌کنند، لذا مفاهیم دینی در ذهن دانشجویان گسترده‌تر است.
آیا تحصیلات دانشگاهی بر چندگانگی زیست‌جهان افراد تاثیر دارد؟
بنا بر این پژوهش، حضور در دانشگاه موجب افزایش ارتباطات، اطلاعات و تجربه موقعیت‌های مختلف می‌شود. دانشجویان علاوه بر آشنایی با استادان، با تفکرات مختلف و همچنین نظریه‌ها و متفکران گوناگون از طریق اساتید و کتاب‌ها و با دانشجویان دیگر با تفکرات متنوع آشنا می‌شوند، اما این امکان نیز وجود دارد تا افراد مطابق علایق شخصی و اعتقادات با یک یا چند زیست‌جهان ارتباط بیش‌تری برقرار نمایند. فردی با پیش‌زمینه مذهبی جذب گروه‌های مذهبی همچون بسیج، خیریه و یا ارتباط با هم‌کلاسی‌های هم‌عقیده‌اش می‌شود و فردی با پیش‌زمینه تفکر انتقادی، جذب اساتید و دوستان با رویکرد انتقادی خواهد شد.
همچنین نتیجه قابل توجهی که از این پژوهش حاصل شده این بوده است که دانشجویان مصاحبه شونده؛ چه با عقاید دینی و چه غیردینی از کلاس‌‌های عمومی معارف دانشگاه رضایت نداشتند.
یادآور می‌شود، این مقاله تحت عنوان زیست‌جهان‌های چندگانه (مقایسه نگرش‌های دینی جوانان دانشجو و غیردانشجو با توجه به فرایند مدرنیزاسیون) توسط فائزه کمالی و مازیار جفرودی نگاشته شده و در فصلنامه علمی- پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال سوم، شماره چهارم، بهار 1395، چاپ شده است.
در این مقاله نگارندگان با استفاده از مصاحبه‌های عمیق نگرش دینی کنشگران که 13 دانشجو و 5 غیردانشجو هستند را با استفاده از روش مشاوره و روان درمانی مراجع محوری روانشناس آمریکایی کارل راجرز سنجیده‌اند. در این پژوهش مصاحبه با افراد با سه رویکرد یقین به آموزه‌های دینی، اعتقادات همراه با شک و تناقض و عدم اعتقاد به آموزه‌های دینی دنبال شده است.
پرسش‌های مطرح شده در این پژوهش دارای چند بعد است:
بعد اعتقادی؛ در این زمینه به دنبال پاسخ‌هایی در رابطه با باورهای پایه درباره وجود خدا، باورهای غایت‌گرا درباره هدف و خواست خدا و باورهای زمینه‌ای است. در این بعد از پژوهش در ارتباط با وجود خدا سه رویکرد حاصل شد: رویکرد کاملا مذهبی، رویکرد همراه با شک و رویکرد ارجحیت نظریه‌های علمی که دیدگاهی دنیاگرایانه دارند، افرادی که به باورهای مذهبی یقین داشتند درگفتار و رفتارشان هیچ شک و شبهه‌ای نبوده است. اعتقاد و یا عدم اعتقاد به خدا، زمینه اعتقاد به دنیای دیگر و جهان آخرت است. افرادی که به آموزه‌های دینی درباره خلت و خدا اعتقاد دارند، به آخرت نیز معتقد هستند.
نوع دوم پرسش‌ها مربوط به متغیر اندیشیدگی است، در این مجموعه پرسش‌ها، افراد به دو دسته؛ با اطلاعات و تفکر محدود و افراد با اطلاعات و تفکر گسترده تقسیم‌بندی شدند. متغیر اندیشیدگی از پرسش‌هایی همچون از کجا آمده‌ام؟ برای چه آمده‌ام و به کجا خواهم رفت؟ نشات می‌گیرد، وقتی کنشگران با این پرسش‌ها مواجه می‌شوند یا از آن عبور می‌کنند و به دنبال پاسخ به جستجو می‌پردازند، در این میان برخی معتقدند که درموارد خاص به‌ویژه ذات خداوند نباید به جست‌وجو پرداخت، چرا که موجب افزایش شک و ضعف ایمان می‌شود.
رویکرد سوم پرسش‌ها مربوط به اعتقاد افراد به مرجع تقلید است و در میان افرادی که دارای اطلاعات و تفکرات محدود در این زمینه هستند؛ عده‌ای به داشتن مرجع تقلید اعتقاد راسخ دارند و می‌گویند به همان دلیلی که یک دانشجو برای فارغ‌التحصیلی و دریافت درجه کارشناسی‌ارشد و دکتری به یک استاد راهنما نیاز دارد، انسان نیز برای فهم مسائلش مسلما به یک مرجع تقلید نیاز دارد.
چندگانگی زیست‌جهان؛ قرارگیری در محیط‌های دانشگاهی با تفکرات گوناگون
نوع چهارم پرسش‌ها مربوط به متغیرهای چندگانگی زیست جهان‌ها است که تمرکزش بر دانشگاه، شامل دوستان، اساتید و محتوای دروس است. برخی افراد تحت تاثیر استادان با رویکرد انتقادی و برخی تحت تاثیر استاد با رویکرد غیرانتقادی قرار داشتند.
رویکرد بعدی پرسش‌ها؛ سنجش تغییرات عقیدتی دانشجویان است و دانشجویان در این زمینه با دو وضعیت عقیدتی روبه‌رو بودند؛ تقویت عقاید دینی و تضعیف عقاید دینی، در تقویت عقاید دینی عاملی همچون برتری شهود و ایمان بر منطق و علم تاثیرگذار بوده است، برخی افراد خود اعلام می‌کنند که دانشگاه در تقویت و یا تضعیف عقاید آن‌ها نقش داشته است. دانشگاه اطلاعات بسیار گسترده و آماده‌ای را در اختیار دانشجویان قرار نمی‌دهد بلکه با ایجاد محرک‌ها، زمینه را برای استفاده افراد مهیا می‌کند.
افراد با اطلاعات محدود کسانی هستند که ادعا می‌کنند نتوانسته‌اند در کتاب‌ها پاسخ مناسبی بیابند و قانع نشده‌اند، اما بر اساس مشاهده مشخص می‌گردد که این افراد در اوقات فراغت و برنامه روزانه خود جایگاهی برای مطالعه و جستجو قرار نداده‌اند، به نظر می‌رسد با اطلاعات محدودی که البته اکثرا آن را از محیط دانشگاه کسب کرده‌اند، از هر عقیده اطلاع اندکی دارند که در موارد بسیار نیز با عقاید آن‌ها یا میل درونی‌شان در تضاد است و موجب گشته تا آن‌ها به یقین نرسیده و عقایدشان همراه با شک و تناقض باشد.
بر اساس این تحقیق، برخلاف دانشجویان، غیردانشجویان به صورت بسیار مختصر و کوتاه به پرسش‌ها پاسخ دادند. در این خصوص نتیجه نهایی، پذیرش آموزه‌های دینی با دیدگاه غیرانتقادی، به دست آمد و افراد به دو دسته معتقد و غیرمعتقد تقسیم شدند و افراد غیرمعتقد کم بودند و یا حاضر به مصاحبه نمی‌شدند. در نوع دوم پرسش‌ها که مربوط به متغیر اندیشیدگی است، افراد نمونه دارای اطلاعات محدود و تفکر غیرانتقادی درباره مسائل ماورائی و دینی بودند، داشتن دیدگاه مذهبی بر پایه ایمان و تمایلات درونی و حسی منجر به عدم حضور مطالعه در این زمینه در اوقات فراغت می‌شود. دایره ارتباطات و چندگانگی زیست‌جهان این نوع افراد با افراد هم‌فکر خود و معتقد به آموزه‌های دینی است. در پاسخ به این پرسش که اگر دوران زندگی خود را مرور کنید، چه تغییراتی نسبت به چندسال قبل، در شخصیت و اندیشه شما روی داده است؟ اغلب به افزایش آگاهی و احساس دینی اشاره داشته‌اند.
در نتیجه این پژوهش آمده است؛ دانشجویان به لحاظ قرارگیری در محیط دانشگاهی و آشنایی با افراد و تفکرات متنوع و گوناگون که همان چندگانگی زیست‌جهان نامیده می‌شود، نسبت به غیردانشجویان بیش‌تر مسائل دینی را با نگاه انتقادی و شک ارزیابی می‌کنند. در این میان عده‌ای به آموزه‌های دینی یقین دارند، دسته‌ای در شک و تناقض افکار به سر می‌برند و عده‌ای دیدگاه ماده باوری دارند. پاسخ دانشجویان به پرسش‌های مطرح شده طولانی‌تر و با وسعت کلمات و محتوای بیش‌تری است، در حالی که غیردانشجویان بسیار کوتاه و با دایره لغات کم ابراز عقیده می‌کنند، لذا مفاهیم دینی در ذهن دانشجویان گسترده‌تر است.
آیا تحصیلات دانشگاهی بر چندگانگی زیست‌جهان افراد تاثیر دارد؟
بنا بر این پژوهش، حضور در دانشگاه موجب افزایش ارتباطات، اطلاعات و تجربه موقعیت‌های مختلف می‌شود. دانشجویان علاوه بر آشنایی با استادان، با تفکرات مختلف و همچنین نظریه‌ها و متفکران گوناگون از طریق اساتید و کتاب‌ها و با دانشجویان دیگر با تفکرات متنوع آشنا می‌شوند، اما این امکان نیز وجود دارد تا افراد مطابق علایق شخصی و اعتقادات با یک یا چند زیست‌جهان ارتباط بیش‌تری برقرار نمایند. فردی با پیش‌زمینه مذهبی جذب گروه‌های مذهبی همچون بسیج، خیریه و یا ارتباط با هم‌کلاسی‌های هم‌عقیده‌اش می‌شود و فردی با پیش‌زمینه تفکر انتقادی، جذب اساتید و دوستان با رویکرد انتقادی خواهد شد.
همچنین نتیجه قابل توجهی که از این پژوهش حاصل شده این بوده است که دانشجویان مصاحبه شونده؛ چه با عقاید دینی و چه غیردینی از کلاس‌‌های عمومی معارف دانشگاه رضایت نداشتند.
یادآور می‌شود، این مقاله تحت عنوان زیست‌جهان‌های چندگانه (مقایسه نگرش‌های دینی جوانان دانشجو و غیردانشجو با توجه به فرایند مدرنیزاسیون) توسط فائزه کمالی و مازیار جفرودی نگاشته شده و در فصلنامه علمی- پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال سوم، شماره چهارم، بهار 1395، چاپ شده است.
