ویژگی‌های معلم قرآن در آینه شریعت
گروه بین‌الملل: معلم، راهبری است که انتقال تجربه و اطلاعات و جهت‌دهی به رفتار دانش‌آموزان تحت تعلیم و تربیت خود را برعهده دارد تا آنجا که او را به مثابه شمعی توصیف کرده‌اند که خود می‌سوزد تا راه را برای دیگران روشن و منور کند.
معلم، راهبری است که انتقال تجربه و اطلاعات و جهت‌دهی به رفتار دانش‌آموزان تحت تعلیم و تربیت خود را برعهده دارد تا آنجا که او را به مثابه شمعی توصیف کرده‌اند که خود می‌سوزد تا راه را برای دیگران روشن و منور کند. بدون شک این تشبیه بر جایگاه معلم دلالت دارد، با این تفاوت که شمع موجب رشد نمی‌شود و زمانی که تمام شد، تنها خاکستری از آن برجای می‌ماند؛ معلم را باید به خورشید درخشانی تشبیه کرد که برای خود و دیگران می‌درخشد و نورافشانی می‌کند.
ویژگی‌ها و خصوصیات یک معلم قرآن در آینه شریعت
از آنجایی که معلم قرآن، با کتاب خدا در تعامل است، برای دستیابی به موفقیت و مطرح شدن به عنوان الگویی برای دانش‌آموزان خود، باید از ویژگی‌های خاصی برخوردار باشد.
از جمله این ویژگی‌ها اخلاص است:
اگر اخلاص مطلوب از همه معلمان و کارمندان، در مرتبه یکم باشد، از معلم قرآن انتظار می‌رود، اخلاص او 10 مرتبه بیشتر باشد و او تنها برای رضای خدا کار کند و به بهره‌های دنیوی چشم ندوزد. چندان که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «فَمَنْ كَانَ يَرْجُوا لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَداً: کسی که به دیدار پروردگار خود امید دارد، عمل صالح انجام دهد و هیچ کس را در عبادت پروردگار خود شریک نکند.(کهف 110) و همچنین می‌فرماید: «قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ . لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ: بگو همانا نماز من و عبادت و حج و قربانی من، و زندگی و مرگ من از آن خدا، پروردگار جهانیان است. که او را شریکی نیست، و بدین( اقرار و اعتقاد) مأمور شده‌ام و من نخستین مسلمانم».(انعام 162 و 163) و پیامبر اسلام(ص) نیز در این باره می‌فرماید: «خداوند دوست دارد زمانی که یکی از شما کاری انجام می‌دهد، آن را درست و متقن انجام دهد».
اگر دانش‌آموزان احساس کنند، کسی که به آنها قرآن می‌آموزد در کار خود اخلاص داشته و برای جلب رضایت خداوند تلاش می‌کند، محبت عمیقی از او در دل آنها ایجاد می‌شود که این محبت، موجب رغبت آنها به حفظ کتاب خدا و استمرار در آن می‌گردد.
اعتماد به خداوند متعال و شریعت او:
معلم قرآن کریم باید یقین داشته باشد که شرع خداوند عزوجل که آن را برای بندگانش پسندیده است، مانند دیگر نظام‌های انسانی دارای عیب و نقص نیست. در سوره فصلت آیه 42 در این باره آمده است: «لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ: که هیچ گونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر، به سراغ آن نمی‌آید چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است». معلم باید این باور را در همه دانش‌آموزانی که به آنها درس می‌دهد، ایجاد کرده و به آنها بیاموزد که باید به دینی که به آن منسوب هستند، افتخار کنند.
تفوا:
تقوا ترس از خداوند در نهان و آشکار و پایبندی به دستورات اوست. مسئله‌ای که معلم را بر آن می‌دارد، در همه رفتارهای خود با دانش‌آموزان، از حضور در کلاس گرفته تا تدریس، امتحان و سایر اعمالش خدا را در نظر بگیرد و در این امور به جای ترس از نظام‌ها و مسئولین، از خداوند هراس داشته باشد.
چندانکه خداوند متعال می‌فرماید: «أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ: آیا از آنها می‌ترسید؟! با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن هستید»(توبة 13)
صدق در گفتار و کردار:
خداوند در سوره صف آیه‌های 2 و 3 می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید؟ نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی‌کنید».
یکی از بارزترین صفات معلم قرآن کریم آن است که با خود و دانش‌آموزانش صادق و به سخنان خود پایبند باشد. زیرا زمانی که دانش‌آموز ببیند استادش به سخن خود پایبند است و رفتارش نقض کننده سخنش نیست، بی‌شک او را بیشتر دوست می‌دارد و به او احترام می‌گذارد. اما زمانی که رفتار معلم قرآن بر خلاف گفته‌های او باشد، نخست در دینش زیان می‌کند و بعد اعتماد و محبت دانش‌آموزانش را از دست می‌دهد. به عنوان مثال چگونه معلم قرآن می‌تواند دانش‌آموزانش را به شرکت در نماز جماعت تشویق کند و آنها به مسجد بروند و او را که همسایه مسجد است، در آنجا نبینند؟
صبر:
کار آموزش، دشوار و نیازمند تحملی بالاست و معلم قرآن کریم باید به تأسی از رسول خدا، نمونه عالی صبر و تحمل باشد. چندانکه خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ: به درستی که صابران اجر و پاداش خود را بی‌حساب دریافت می‌دارند»(الزمر/10) پس مهربان و نرم‌خو و بردبار باش به‌گونه‌ای که بدترین رفتارهای برخی از دانش‌آموزانت را تحمل کنی.
امانتداری:
نشانه منافق سه چیز است: خداوند در سوره نساء آیه 58 می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا: خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید!».
پیامبر اسلام نیز در این باره می‌فرمایند: نشانه منافق سه چیز است: «به وقت سخن، دروغ می‌گوید، هنگامی که وعده می‌دهد، از آن تخلف می‌کند و زمانی که به او اعتماد می‌شود، خیانت می‌کند».
معلم قرآن حقیقی کسی است که ارزش علم را بداند و در نظر داشته باشد تا زمانی که می‌آموزد و در علم خود پیشرفت می‌کند، دانش‌آموز است. پس امکان ندارد به علم خود مغرور شود. بنابراین معلم قرآن کریم زمانی که مسئله‌ای را نداند در بیان «نمی‌دانم» تردید نمی‌کند. و چقدر بزرگ می‌شود معلم در چشم دانش‌آموزانش و چقدر محبت آنها نسبت به او بیشتر می‌شود، زمانی که در برابر آنها می‌ایستد و می‌گوید: «نمی‌دانم». بلکه مهم‌تر از این امر، آن است که معلم به اشتباه خود اعتراف کرده و از اشتباه خود باز گردد. زیرا بازگشتن به حق بهتر از ادامه دادن باطل است.
یکی دیگر از مصادیق امانتداری آن است که معلم در کاری که به آن مشغول است، امین باشد و درس‌های خود را به درستی آماده کند و به وقت دانش‌آموزانش اهمیت دهد.
عشق و تعلق خاطر به شغل معلمی:
از ویژگی‌های لازم برای معلم، توان اظهار شور لازم در کار خود است، به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان را با شور و نشاط به سوی تلاوت قرآن کریم و حفظ آن سوق دهد.
از نشانه‌های عشق معلم به کار خود در تدریس قرآن کریم آن است که در همه حال خشنودی خود به حفظ کتاب خدا و تلاوت آن را اظهار کند.
معلم باید از خشمگین شدن و شکایت کردن به دور باشد تا دانش‌آموزانش از آنچه به آنها تعلیم می‌دهد، دل زده و خسته نشوند.
وسعت افق دید و اطلاعات
از معلم قرآن کریم انتظار می‌رود، بر مطالعه و پژوهش مداومت داشته باشد و در انجمن‌ها و کنفرانس‌های علمی و تربیتی که اطلاعات و توانمندی‌های او را بالا می‌برد و موجب وسعت درک و دید او می‌شود، مشارکت کند.
بنابراین اگر معلم قرآن کریم می‌خواهد، دانش‌آموزانش به او احترام بگذارند، باید در زمینه قرآن کریم، علوم قرآنی، تجوید، احکام تلاوت‌ها و قرائت‌ها، تفسیر و شأن نزول‌ها و ... اطلاعات بسیاری داشته و تا جایی که امکان دارد، در مورد فتواها و مسایل روز و مشکلات جدید صاحب نظر باشد.
آشنایی با شخصیت دانش‌آموزان:
معلم باید بداند، توانمندی‌ها و استعدادهای هر فردی با دیگری متفاوت است و با هر کس بر اساس توانمندی‌های خودش رفتار کند. پیامبر اسلام در این باره می‌فرماید: «به ما پیامبران دستور داده شده هر فردی را در جایگاه خود قرار دهیم و با هر یک از مردم متناسب با عقل او سخن بگوییم». شکی نیست رعایت کردن تفاوت‌های فردی از ویژگی‌های مهم یک معلم است. چندانکه رسول خدا همیشه به در نظر داشتن این تفاوت‌ها در تعامل با مردم سفارش می‌کردند. در این باره نقل شده است که رسول خدا فرمود: «زمانی که فردی از شما برای مردم نماز می‌خواند، نماز خود را کوتاه کند زیرا در بین آنها افراد ضعیف و بیمار وجود دارد و زمانی که برای خود نماز می‌خواند، هرچه می‌خواهد نماز خود را طولانی کند».
معلم قرآن، خود و علمش را از فساد حفظ کند:
معلم قرآن کریم مانند لباس سفید است که کوچکترین آلودگی بر روی آن نمایان می‌شود. بنابراین باید خود را از شبهات دور نگه دارد و از برعهده گرفتن کارهایی که دور از شأن اوست، اجتناب کند و نفس خود را از طمع در به‌دست آوردن مال دور بدارد.
با دانش‌آموزان خود دوست باشد و آنها را نصیحت کند:
معلم باید همواره برای راهنمایی و نصیحت دانش‌آموزانش آماده باشد و در این باره به آنها بخل نورزد و در این راه مشاوری امین باشد. با آن که از او راهنمایی و نصیحت خواسته دوستی بورزد و با حکمت و هوشیاری و به دور از هرگونه تعصب و انفعال مسائل را بررسی کند.
حسن ظاهر
معلم باید لباس‌هایی مناسب با اندام خود انتخاب کند. به عنوان مثال یک فرد چاق لباس‌های تنگ و یک فرد لاغر لباس‌های گشاد نپوشد. همچنین باید از رنگ‌هایی در لباس‌های خود استفاده کند که مناسب او و جایگاه وی و جایگاه کتاب خدا باشد و از رنگ‌هایی که جلب توجه می‌کنند، استفاده نکند. معلم قرآن همچنین باید از لباس‌هایی استفاده کند که موافق با مبادی دینی ما باشد. زیرا او الگویی در نظر دانش‌آموزانش است و عفت و شکوه را در جان دانش‌آموزان خود نهادینه می‌کند. ولی منعی از پوشیدن لباس‌های زیبا، بدون تجمل و اسراف وجود ندارد.
سزاوار است بدن، لباس و دهان معلم همواره خوش بو باشد و از بوی بدی که دانش‌آموزان را ناراحت می‌کند، دوری کند.
معلم قرآن کریم نوآور باشد:
معلم قرآن کریم باید در تعامل با دانش‌آموزان خود نوآور و خلاق باشد. زیرا یکنواختی در کار موجب خستگی و کسالت می‌شود. بنابراین معلم باید همواره در روش‌های تدریس خود و به‌کارگیری وسایل آموزشی نوآوری کند و از به‌کارگیری مناسب انواع تشویق که به دانش‌آموزان انگیزه می‌دهد، بهره جوید که این از طریق انتخاب موضوعات درسی و ارائه آنها به دانش‌آموزان به‌گونه‌ای که آنها را بر سر شوق آورد، امکان‌پذیر است. یکی از مهمترین راه‌هایی که می‌تواند منجر به تشویق دانش‌آموزان شود و توجه آنها را جلب کند برانگیختن عشق به دانستن در آنها و درگیر کردن آنها با بیان تناقض‌های عقلی در حین آموزش است.
ضرورت خوش‌بینی:
خوش‌بینی از بهترین صفاتی است که معلم می‌تواند از آن بهره بجوید. معلم باید به دانش‌آموزان خود خوش‌بین باشد و بگذارد آنها بفهمند که معلم از چه چیزهایی خوشحال می‌شود. از جواب‌های آنها و مشارکت آنها در کلاس تقدیر کند و تلاش‌های آنها را نادیده نگیرد، حتی اگر ناچیز و یا کمتر از انتظار باشد. معلم قرآن باید تشکر و تقدیر خود را از سؤال‌های آنها بیان کند تا آنها تفاوت مشارکت و عدم مشارکت در کلاس را احساس کنند و یقین داشته باشند که معلم متوجه مشارکت آنها است.
پژوهش‌های تجربی ثابت کرده است، نگاه معلم به دانش‌آموزان تأثیر زیادی در تحصیل و مقبولیت آنها دارد. اگر معلم به دانش‌آموزان خود به عنوان افرادی باهوش، تلاشگر و توانمند بنگرد و این احساس را به آنها منتقل کند، این امر اثر مثبتی بر آنها خواهد داشت اما اگر به آنها به عنوان افرادی تنبل و کند ذهن بنگرد آنها نیز همان گونه خواهند شد.
مطالب مرتبط
