ایجاد وقف علمی ایده مقام معظم رهبری بود
گروه اجتماعی: مسئول امور کمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی گفت: ایده ثبت وقف علمی برای نخستین بار از سوی رهبر معظم انقلاب و باهدف به‌روزرسانی روش‌های پیشرفت کشور و بهره‌برداری از دانش‌های نوین به طور جدی مطرح شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، وقف و خیرات، از افتخارات دین اسلام است که به‌طور غیرمستقیم در قرآن و به‌طور مستقیم در روایات و سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) به آن توجه فراوان شده.
برای پی بردن به اهمیت وقف به عنوان صدقه جاریه، باید به نقش آن در جامعه اسلامی در طول تاریخ توجه فراوان داشت، اما باید دانست که این موضوع، با وجود برخورداری از قدمت زیاد، آن‌گونه که شایسته است فراگیر نشده و نقش آن در ابعاد گوناگون تا حدودی ناشناخته باقی مانده است.
وقف دارای حیطه گسترده‌ای از فعالیت‌ها و اقداماتی است که اگر به درستی هدایت شود، به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و در چنین شرایطی، هیچ‌گاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی روبه‌رو نخواهد شد.
برای دست‌یابی به این هدف، لازم است که هم نیازها بر اساس اولویت به افکار عمومی معرفی شوند و ضمن عینی شدن ضرورت وقف، متناسب با عواطف، درک و توجه واقفان هدایت شود.
در حوزه مسائل روز جامعه، اگرچه نیاز انسان به مسکن، بهداشت، پوشاک و خوراک، نیازهایی هستند که به فراخور زمان ممکن است قالبش تغییر کند، اما محتوا و اصل این نیازها برجای خود باقی و در کنار این نیازها، نیازهایی هستند که در دامان تحولات روز جهان متولد می‌شوند و جامعه چاره‌ای جز پاسخ دادن به آنها ندارد، آن چنان‌که در سایه رشد علمی ایران اسلامی، فناوریهای نوظهور و دیگر موضوعات علمی ـ پژوهشی روز، همچنین نخبگان علمی و نیازهای جدی آنها جزء اولویت‌هایی قرار گرفته‌اند که لازم است نیت واقفان به سمت آنها هدایت شود.
وقف علمی در تاریخ درخشان تمدن اسلامی موضوع جدیدی نیست و مصادیق زیادی از موقوفه‌هایی را می‌توان نام برد که در روزگاری که اروپا دوران تاریک قرون وسطی را می‌گذراند، در این سوی دنیا به استناد سفرنامه‌های جهانگردان اروپایی، مراکز بزرگ علمی و پزشکی مانند نظامیه و بیمارستان بغداد وجود داشته، که در نوع خود بی‌نظیر بوده‌اند.
امروز در دورترین نقاط جهان از این‌گونه موقوفات و بنیادهای خیریه‌ای که در خدمت علم هستند زیاد به چشم می‌خورد، اما در کشور ما با این سابقه و پیشینه درخشان علمی، موقوفه‌های علمی سهم قابل قبولی را به خود اختصاص نداده‌اند، به‌ویژه در سال‌های اخیر که رشد علمی ایران به جایگاهی در صدر جدول رشد علمی کشورهای جهان رسیده و ضرورت این جهش بزرگ هرروز بیشتر احساس می‌شود، از طرفی جای خالی پرداختن به موقوفات علمی در این عرصه محسوس است.
ازجمله عوامل مهم رشد و شکوفایی تمدن اسلامی نظم یافتن امر پژوهش و فراهم بودن امکانات تحصیلی برای دانشمندان و محققان بوده که هزینه آن از محل درآمد موقوفات مدارس، مراکز علمی و آموزشی تأمین می‌شد.
تاکنون موقوفات زیادی ثبت شده که عواید حاصل از آن در حوزه‌های علمی هزینه می‌شود، اما متأسفانه این امر به یک جریان پایدار همانند آنچه در ساخت مدارس و شکل‌گیری انجمن خیرین مدرسه‌ساز در ابتدای انقلاب صورت گرفت، مبدل نشده است.
وقف به طورکلی ازنظر درآمد و بهره مستمر از بهترین و بیشترین منابع درآمد برای پژوهش و توسعه علم و دانش در جوامع اسلامی بوده و پایداری و استمرار تعلیم در سرزمین‌های اسلامی طی قرن‌های طولانی و نظم و ترتیب فعالیت علمی و پژوهشی در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، بیمارستان‌ها و دیگر مراکز علمی به این منبع مالی بستگی داشته و دارد.
تأکیدات رهبری و ایجاد موج وقف علمی
جعفر زارع، مسئول امور کمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایکنا بیان کرد: وقف علمی با هدف حمایت از نخبگان و فعالیت‌های علمی و پژوهشی در سال‌های اخیر موجی در کشور ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: این ایده برای نخستین بار از سوی رهبر معظم انقلاب و باهدف به‌روزرسانی روش‌های پیشرفت کشور و بهره‌برداری از دانش‌های نوین به طور جدی مطرح شد.
زارع با اشاره به سرآغاز مفهوم وقف علم و فناوری بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری گفت: رهبر معظم انقلاب در سال 90 در جمع مسئولان سازمان اوقاف بر این امر تأکید داشته و فرمودند:«اکنون عرصههای متعددی برای وقف وجود دارد که از جمله آنها پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل های مدرن است» و از طرفی ایشان در سال‌های اخیر نسبت به ثبت وقف متناسب با نیازهای جامعه تأکید کرده‌اند.
تشکیل کمیته یاوران وقف علمی در راستای اجرای منویات رهبری
وی ادامه داد: بر همین اساس دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده شمال شرق نیز با توجه به رسالت خود مبنی بر حمایت از نخبگان، نوآوران، مخترعان و پرورش ایده‌های نوظهور و بدیع و همچنین تأکیدات رهبری در حوزه بهره‌ِمندی جریان توسعه علم و فناوری کشور از حمایت‌های خیرین و واقفان اقدام به توسعه مفهوم وقف علم و فناوری کرد.
زارع اضافه کرد: در ادامه به منظور اجرای طرح وقف علم و فناوری و هماهنگی‌های فرابخشی در سطح استان خراسان رضوی، دبیرخانه وقف علم و فناوری استان خراسان رضوی توسط دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان منطقه شمال شرق، اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی و با همکاری و همگرایی مراکز علمی و پژوهشی فعال در سطح استان با رویکرد همکاری و تعامل جمعی مراکز علمی و پژوهشی در تعامل با خیران و واقفان، در اسفند ماه 93 تشکیل شد.
وی گفت: در سال 95 با پیگیری‌های صورت گرفته، کمیته یاوران وقف علم و فناوری به صورت هیئت امنایی با شعار«توسعه علم و فناوری کشور، با مشارکت هر ایرانی» و «به خدمت گرفتن علم و فناوری در رفاه، امنیت و سلامت» تشکیل شد.
محورها و مأموریت‌های کمیته یاوران وقف علمی
زارع فرهنگ‌سازی و جهت‌دهی منطقی جریان موقوفات و امور خیریه در راستای توسعه فناوریهای نوین و نیاز محور و ایجاد اشتغال و کارآفرینی دانش محور با سه کارگروه تخصصی بهره‌برداری و توسعه علم و فناوری، ترویج و فرهنگ‌سازی و تولید محتوا را از جمله مأموریت‌های این کمیته عنوان کرد.
وی در خصوص مهم‌ترین کارکرد وقف علم و فناوری به عنوان وقف نوین بیان کرد: پایدارسازی و متنوع سازی منابع مالی جهت حمایت از نخبگان، نوآوران و مخترعان به منظور تولید محصولات دانش‌بنیان و توسعه پروژه‌های فناورانه بدون وابستگی به منابع مالی دولتی است که به تبع آن توسعه علم و فناوری در کشور، تأثیر خود را در حوزه تولید، رفاه، امنیت و سلامت کشور خواهد گذاشت.
زارع افزود: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این رویکرد که حتی مهم‌تر از تأمین منابع مالی است، شکل گیری یک فرهنگ و رفتار سازمانی در بستر جامعه بوده که خود مولد و تسریع کننده توسعه فناوری در کشور می‌شود.
نقش مردم و مسئولان در توسعه وقف علمی
زارع با اشاره به بیانات رهبری در خصوص اینکه مهم‌ترین گفتمان کنونی کشور گفتمان علم و فناوری است اظهار کرد: در شرایط کنونی برای عبور از موانع حوزه اقتصاد و اشتغال باید مردم به این عرصه ورود کنند.
مسئول امور کمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین ابزار در این خصوص را مقوله وقف عنوان کرد.
وی ضمن تأکید به عرضه فرهنگ ایرانی اسلامی به دنیا بیان کرد: برای تقویت در حوزه علم و فناوری باید در زمینه ترویج وقف در این حوزه فعال بود تا شاهد افزایش وقف و خیرات در حوزه علم و فناوری باشیم.
وی ابراز کرد: کمیته وقف علم و فناوری خراسان رضوی برای اینکه بتوانند آحاد مردم در این امر خداپسندانه نقش پررنگی داشته باشند اقدام به ایجاد زیر ساختی به نام اوراق وقف جمعی علم و فناوری شد.
وی افزود: ارزش هر سهم یکصد هزار ریال تعیین شد که سال 95 در همایش ملی توسط مسئولان کشوری و استانی رونمایی شد، چراکه به نوعی تأمین مالی فناورانه با سرمایه‌های خرد است که شما تصور کنید که اگر هر ایرانی تنها یک سهم در این کار مشارکت کند، چه مبلغ بالایی خواهد بود و می‌توان بخش قابل توجهی از منابع مالی فعالان عرصه علم و فناوری و نخبگان جامعه را از این راه بدست آورد.
زارع گفت: در این راستا نیز مسئولان هم با زمینه‌سازی حضور مردم در حوزه وقف علم و فناوری از طریق تبیین سیاست‌ها و تدوین قوانین و مقررات تسهیل‌گر می‌توانند نقش خود را در این حوزه تثبیت کنند.
ضرورت وقف علمی در توسعه نقشه جامع علمی
وی وقف علم و فناوری را در توسعه تمامی حوزه‌های فناوری که در نقشه جامع علمی کشور آماده است تاثیرگذار برشمرد و ابراز کرد: با شرایط کنونی کشور فناوریهای مرتبط با حوزه علوم شناختی، آب، فناوریهای زیستی، انرژی‌های تجدیدپذیر، محیط زیست کاملا محسوس است.
زارع اضافه کرد: همچنین توسعه در حوزه بهداشت و درمان (نظیر سلول‌های بنیادین، تجهیزات مدرن پزشکی و داروهای خاص)، زمینه دفاعی از جمله مهم‌ترین فناوریهای مورد نیاز کشور هستند.
نقش وقف علم و فناوری در امنیت و رفاه برای نسل آینده
مسئول دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده منطقه شمال شرق با اشاره به شعار کمیته یاوران وقف با عنوان علم و فناوری در خدمت رفاه، امنیت و سلامت کشور اظهار کرد: خروجی علم و فناوری یعنی به بکار بستن مقوله علم و فناوری در زندگی مردم و ایجاد اشتغال دانش بنیان که باعث بالا رفتن سطح رفاه در جامعه خواهد شد.
وی افزود: جهت‌دهی موقوفات به سمت توسعه فناوریهای دفاعی و امنیتی، باعث افزایش ضریب امنیت در کشور خواهد شد و از طرفی در عرصه سلامت هم نیاز به واردات تجهیزات پزشکی و داروهای خاص به حداقل خواهد رسید.
زهرا اسماعیلی
برای پی بردن به اهمیت وقف به عنوان صدقه جاریه، باید به نقش آن در جامعه اسلامی در طول تاریخ توجه فراوان داشت، اما باید دانست که این موضوع، با وجود برخورداری از قدمت زیاد، آن‌گونه که شایسته است فراگیر نشده و نقش آن در ابعاد گوناگون تا حدودی ناشناخته باقی مانده است.
وقف دارای حیطه گسترده‌ای از فعالیت‌ها و اقداماتی است که اگر به درستی هدایت شود، به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و در چنین شرایطی، هیچ‌گاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی روبه‌رو نخواهد شد.
برای دست‌یابی به این هدف، لازم است که هم نیازها بر اساس اولویت به افکار عمومی معرفی شوند و ضمن عینی شدن ضرورت وقف، متناسب با عواطف، درک و توجه واقفان هدایت شود.
در حوزه مسائل روز جامعه، اگرچه نیاز انسان به مسکن، بهداشت، پوشاک و خوراک، نیازهایی هستند که به فراخور زمان ممکن است قالبش تغییر کند، اما محتوا و اصل این نیازها برجای خود باقی و در کنار این نیازها، نیازهایی هستند که در دامان تحولات روز جهان متولد می‌شوند و جامعه چاره‌ای جز پاسخ دادن به آنها ندارد، آن چنان‌که در سایه رشد علمی ایران اسلامی، فناوریهای نوظهور و دیگر موضوعات علمی ـ پژوهشی روز، همچنین نخبگان علمی و نیازهای جدی آنها جزء اولویت‌هایی قرار گرفته‌اند که لازم است نیت واقفان به سمت آنها هدایت شود.
وقف علمی در تاریخ درخشان تمدن اسلامی موضوع جدیدی نیست و مصادیق زیادی از موقوفه‌هایی را می‌توان نام برد که در روزگاری که اروپا دوران تاریک قرون وسطی را می‌گذراند، در این سوی دنیا به استناد سفرنامه‌های جهانگردان اروپایی، مراکز بزرگ علمی و پزشکی مانند نظامیه و بیمارستان بغداد وجود داشته، که در نوع خود بی‌نظیر بوده‌اند.
امروز در دورترین نقاط جهان از این‌گونه موقوفات و بنیادهای خیریه‌ای که در خدمت علم هستند زیاد به چشم می‌خورد، اما در کشور ما با این سابقه و پیشینه درخشان علمی، موقوفه‌های علمی سهم قابل قبولی را به خود اختصاص نداده‌اند، به‌ویژه در سال‌های اخیر که رشد علمی ایران به جایگاهی در صدر جدول رشد علمی کشورهای جهان رسیده و ضرورت این جهش بزرگ هرروز بیشتر احساس می‌شود، از طرفی جای خالی پرداختن به موقوفات علمی در این عرصه محسوس است.
ازجمله عوامل مهم رشد و شکوفایی تمدن اسلامی نظم یافتن امر پژوهش و فراهم بودن امکانات تحصیلی برای دانشمندان و محققان بوده که هزینه آن از محل درآمد موقوفات مدارس، مراکز علمی و آموزشی تأمین می‌شد.
تاکنون موقوفات زیادی ثبت شده که عواید حاصل از آن در حوزه‌های علمی هزینه می‌شود، اما متأسفانه این امر به یک جریان پایدار همانند آنچه در ساخت مدارس و شکل‌گیری انجمن خیرین مدرسه‌ساز در ابتدای انقلاب صورت گرفت، مبدل نشده است.
وقف به طورکلی ازنظر درآمد و بهره مستمر از بهترین و بیشترین منابع درآمد برای پژوهش و توسعه علم و دانش در جوامع اسلامی بوده و پایداری و استمرار تعلیم در سرزمین‌های اسلامی طی قرن‌های طولانی و نظم و ترتیب فعالیت علمی و پژوهشی در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، بیمارستان‌ها و دیگر مراکز علمی به این منبع مالی بستگی داشته و دارد.
تأکیدات رهبری و ایجاد موج وقف علمی
جعفر زارع، مسئول امور کمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایکنا بیان کرد: وقف علمی با هدف حمایت از نخبگان و فعالیت‌های علمی و پژوهشی در سال‌های اخیر موجی در کشور ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: این ایده برای نخستین بار از سوی رهبر معظم انقلاب و باهدف به‌روزرسانی روش‌های پیشرفت کشور و بهره‌برداری از دانش‌های نوین به طور جدی مطرح شد.
زارع با اشاره به سرآغاز مفهوم وقف علم و فناوری بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری گفت: رهبر معظم انقلاب در سال 90 در جمع مسئولان سازمان اوقاف بر این امر تأکید داشته و فرمودند:«اکنون عرصههای متعددی برای وقف وجود دارد که از جمله آنها پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل های مدرن است» و از طرفی ایشان در سال‌های اخیر نسبت به ثبت وقف متناسب با نیازهای جامعه تأکید کرده‌اند.
تشکیل کمیته یاوران وقف علمی در راستای اجرای منویات رهبری
وی ادامه داد: بر همین اساس دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده شمال شرق نیز با توجه به رسالت خود مبنی بر حمایت از نخبگان، نوآوران، مخترعان و پرورش ایده‌های نوظهور و بدیع و همچنین تأکیدات رهبری در حوزه بهره‌ِمندی جریان توسعه علم و فناوری کشور از حمایت‌های خیرین و واقفان اقدام به توسعه مفهوم وقف علم و فناوری کرد.
زارع اضافه کرد: در ادامه به منظور اجرای طرح وقف علم و فناوری و هماهنگی‌های فرابخشی در سطح استان خراسان رضوی، دبیرخانه وقف علم و فناوری استان خراسان رضوی توسط دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان منطقه شمال شرق، اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی و با همکاری و همگرایی مراکز علمی و پژوهشی فعال در سطح استان با رویکرد همکاری و تعامل جمعی مراکز علمی و پژوهشی در تعامل با خیران و واقفان، در اسفند ماه 93 تشکیل شد.
وی گفت: در سال 95 با پیگیری‌های صورت گرفته، کمیته یاوران وقف علم و فناوری به صورت هیئت امنایی با شعار«توسعه علم و فناوری کشور، با مشارکت هر ایرانی» و «به خدمت گرفتن علم و فناوری در رفاه، امنیت و سلامت» تشکیل شد.
محورها و مأموریت‌های کمیته یاوران وقف علمی
زارع فرهنگ‌سازی و جهت‌دهی منطقی جریان موقوفات و امور خیریه در راستای توسعه فناوریهای نوین و نیاز محور و ایجاد اشتغال و کارآفرینی دانش محور با سه کارگروه تخصصی بهره‌برداری و توسعه علم و فناوری، ترویج و فرهنگ‌سازی و تولید محتوا را از جمله مأموریت‌های این کمیته عنوان کرد.
وی در خصوص مهم‌ترین کارکرد وقف علم و فناوری به عنوان وقف نوین بیان کرد: پایدارسازی و متنوع سازی منابع مالی جهت حمایت از نخبگان، نوآوران و مخترعان به منظور تولید محصولات دانش‌بنیان و توسعه پروژه‌های فناورانه بدون وابستگی به منابع مالی دولتی است که به تبع آن توسعه علم و فناوری در کشور، تأثیر خود را در حوزه تولید، رفاه، امنیت و سلامت کشور خواهد گذاشت.
زارع افزود: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این رویکرد که حتی مهم‌تر از تأمین منابع مالی است، شکل گیری یک فرهنگ و رفتار سازمانی در بستر جامعه بوده که خود مولد و تسریع کننده توسعه فناوری در کشور می‌شود.
نقش مردم و مسئولان در توسعه وقف علمی
زارع با اشاره به بیانات رهبری در خصوص اینکه مهم‌ترین گفتمان کنونی کشور گفتمان علم و فناوری است اظهار کرد: در شرایط کنونی برای عبور از موانع حوزه اقتصاد و اشتغال باید مردم به این عرصه ورود کنند.
مسئول امور کمیته یاوران وقف علم و فناوری خراسان رضوی یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین ابزار در این خصوص را مقوله وقف عنوان کرد.
وی ضمن تأکید به عرضه فرهنگ ایرانی اسلامی به دنیا بیان کرد: برای تقویت در حوزه علم و فناوری باید در زمینه ترویج وقف در این حوزه فعال بود تا شاهد افزایش وقف و خیرات در حوزه علم و فناوری باشیم.
وی ابراز کرد: کمیته وقف علم و فناوری خراسان رضوی برای اینکه بتوانند آحاد مردم در این امر خداپسندانه نقش پررنگی داشته باشند اقدام به ایجاد زیر ساختی به نام اوراق وقف جمعی علم و فناوری شد.
وی افزود: ارزش هر سهم یکصد هزار ریال تعیین شد که سال 95 در همایش ملی توسط مسئولان کشوری و استانی رونمایی شد، چراکه به نوعی تأمین مالی فناورانه با سرمایه‌های خرد است که شما تصور کنید که اگر هر ایرانی تنها یک سهم در این کار مشارکت کند، چه مبلغ بالایی خواهد بود و می‌توان بخش قابل توجهی از منابع مالی فعالان عرصه علم و فناوری و نخبگان جامعه را از این راه بدست آورد.
زارع گفت: در این راستا نیز مسئولان هم با زمینه‌سازی حضور مردم در حوزه وقف علم و فناوری از طریق تبیین سیاست‌ها و تدوین قوانین و مقررات تسهیل‌گر می‌توانند نقش خود را در این حوزه تثبیت کنند.
ضرورت وقف علمی در توسعه نقشه جامع علمی
وی وقف علم و فناوری را در توسعه تمامی حوزه‌های فناوری که در نقشه جامع علمی کشور آماده است تاثیرگذار برشمرد و ابراز کرد: با شرایط کنونی کشور فناوریهای مرتبط با حوزه علوم شناختی، آب، فناوریهای زیستی، انرژی‌های تجدیدپذیر، محیط زیست کاملا محسوس است.
زارع اضافه کرد: همچنین توسعه در حوزه بهداشت و درمان (نظیر سلول‌های بنیادین، تجهیزات مدرن پزشکی و داروهای خاص)، زمینه دفاعی از جمله مهم‌ترین فناوریهای مورد نیاز کشور هستند.
نقش وقف علم و فناوری در امنیت و رفاه برای نسل آینده
مسئول دفتر همکاری‌های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده منطقه شمال شرق با اشاره به شعار کمیته یاوران وقف با عنوان علم و فناوری در خدمت رفاه، امنیت و سلامت کشور اظهار کرد: خروجی علم و فناوری یعنی به بکار بستن مقوله علم و فناوری در زندگی مردم و ایجاد اشتغال دانش بنیان که باعث بالا رفتن سطح رفاه در جامعه خواهد شد.
وی افزود: جهت‌دهی موقوفات به سمت توسعه فناوریهای دفاعی و امنیتی، باعث افزایش ضریب امنیت در کشور خواهد شد و از طرفی در عرصه سلامت هم نیاز به واردات تجهیزات پزشکی و داروهای خاص به حداقل خواهد رسید.
زهرا اسماعیلی
