به گزارش
خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، دوره علمی پژوهشی علوم انسانی اسلامی «مفتاح» با حضور اساتید برجسته در رشتههای مختلف علوم انسانی و همچنین دانشجویان و طلاب منتخبی از سراسر کشور، به همت دبیرخانه دورههای آموزشی پژوهشی علوم انسانی اسلامی برگزار شد.
تعداد مخاطبین حاضر در این دوره بالغ بر ۳۰۰ نفر است
که از میان هزار نفر ثبتنام کننده انتخاب شدند و در 7 رشته شامل اقتصاد،
حقوق، سیاست، جامعه و فرهنگ، مدیریت، علوم تربیتی و روانشناسی و تاریخ و
علوم تمدن اسلامی حضور دارند و در این بین مخاطبینی از سایر ملل اسلامی نیز
حضور دارند.
حجتالاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی، مدیریت حوزههای علمیه سراسر کشور ضمن حضور در این دوره، درباره نسبت علوم اسلامی با علوم
انسانی اسلامی و وحدت حوزه و دانشگاه به ایراد سخن پرداختند.
لبیک حوزه به مطالبات رهبریاعرافی با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی
از طلاب تهران خاطرنشان کرد: حوزه با صدور بیانیه ای به ندای رهبری لبیک
خواهد گفت. حتما با همه موانع، دست و پنجه نرم خواهد شد تا منویات و
رهنمودهای ایشان به طور کامل تحقق یابند.
آیت الله اعرافی گفت: در
سخنان ایشان چند نکته برجسته بود. یکی اینکه دربارۀ این که آیا عصر
انقلاب پایان پذیرفته است چند مغالطه وجود دارد: 1. تقابل انقلاب با
عقلانیت 2. تقابل انقلاب با نظم و نظام: انقلاب اسلامی یک فلسفه ای دارد که
ناظر به آن تمدن سازی است و تا وقتی که عناصر مزاحم در سطح جهانی وجود
داشته باشد انقلاب هم حضور دارد. 3. تقابل انقلاب با امنیت 4. تقابل انقلاب
با ارتباط جهان. نکته ی دیگر مورد تأکید ایشان عبارت بود از این که حیات
طیبه یکی از اموری است که انقلاب و حوزه باید دنبال کند و برای آن نیاز به
حرفهای نو داریم.
وی با بیان ضرورت
تعامل و هم افزایی حوزه و دانشگاه افزود: این جلسه من را یاد خاطرات 30
سال قبل انداخت که چقدر با دانشگاهی ها و حوزوی ها در ارتباط بودیم. طبعاً
حرکت هایی که شما آغاز کردید باید قله های بلندتری را هدف گیری کند. حتما
هم در حوزه و هم در دانشگاه نیاز به تحولاتی داریم با نگاه های جامع و
وسیعی که بتواند پاسخ گوی این نیازهای تمدنی باشد.
اعرافی با اشاره به
نقش این دوره در تحول در علوم انسانی گفت: بنده به عنوان طلبه ای در
حوزه و مسئولی در حوزه، این تلاش و سعی بلیغ را می ستایم و ارج می نهم و هم
مقدم دانشجویان عزیز و طلاب را گرامی می دارم به خصوص عزیزانی که از
شهرهای دیگر حضور دارند خوش آمد می گویم. این حرکت شما، حرکت مبارکی است که
می تواند گامی مفید به جلو بردارد. ما هم در حد توانمان در استمرار این
حرکت در خدمت خواهیم بود.
اسلام؛ دین تمدنی
وی با بیان نکاتی
پیرامون نگاه تمدنی به دین اسلام و احیاگری انقلاب اسلامی بیان کرد: اسلام یک دینی جامع تمدنی است و یک تعلیقه و حاشیه بر زندگی بشر نیست. دین
تمدنی یعنی دینی که دارای نظریه های بنیادی، عقلانی و فراگیر و جهت دهنده
به همه حیثیات زندگی بشر است. همچنین دارای انعطاف در عین ثبات است و
نظامات اجتماعی زندگی بشر را هم هدایت می کند.
اعرافی همچنین دربارۀ
ویژگیهای تمدنی دین اسلام اظهار کرد: دین اسلامی یک تبیین کامل و یک فلسفه
جامع و کامل از زندگی بشر ارائه می دهد. این دین روحی است که در تمام ساحت
ها دمیده می شود و ورود حداکثری به زندگی دارد.
وی در ادامه اضافه کرد: شاخص یک اندیشه تمدنی که مصداقش در اینجا دین است، ورود در ساحت
های گوناگون زندگی به صورت منسجم و یک پارچه است. اجزای توصیفی و تجویزی آن
در یک مجموعه منسجم و نظام وار قرار می گیرد. اصلا بین آنها ناسازگاری
وجود ندارد. این همان نظام سازی است که شهید صدر فرموده اند. کل نظام ها هم
با هم انسجام دارند و به شکل هرمی به نقاط کلان اصلی می رسند و آن رأس هرم
و قله بر همه اینها سایه افکنده است.
اعرافی در ادامه با بیان ویژگی
انعطاف در عین ثبات برای دین اسلام افزود: اگر چیزی بخواهد تمدنی
فرازمانی و فرامکانی باشد، باید انعطاف در عین ثبات داشته باشد که این همان
نظریه ثابت و متغیر است که علامه طباطبایی و شهید مطهری بیان کرده اند.
سطوح دین تمدنی
در ادامه حجتالاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در این دوره با توضیح روند شکلگیری رویکردهای مختلف در علوم انسانی، تصریح کردند: یک رویکرد خاص در حوزه علوم انسانی شکل نمی گیرد، جز اینکه یک پایه نظری خاص آن را پشتیبانی کند و پشتوانه های نظری و فلسفی داشته باشد و تکثر رویکردها در حوزه علوم انسانی نیز به علت تکثر سنت های فلسفی و مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی پشتیبانی کننده آن رویکردها است.
وی افزود: در محتوی علوم انسانی هم از منظر استراتژی تحقیق و هم به لحاظ روش های تحقیق تفاوت وجود دارد که این تفاوت ها، ناشی از اختلافات موجود در رویکردها می باشد و ریشه در تفاوت پشتوانه های فلسفی آنها دارد.
رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در ادامه افزود: گام اول فلسفی در مساله علوم انسانی اسلامی تنقیح مبانی آن است که برای این کار نیاز به وجود فیلسوف مسلمان معتقد به علوم انسانی است تا وجوه اشتراک و تفاوت های علوم انسانی مدنظر اسلام را با سایر مکاتب موجود مشخص کند.
حجتالاسلام واعظی با اشاره به اینکه هویت سازی و تبیین مبانی نظری علوم انسانی بر عهده فلسفه است، افزود: فلسفه به مثابه تامین کننده علوم انسانی است و بحثهایی همچون هنر، زبان،فرهنگ و ... صرفا یک موضوع مطالعه در فلسفه نیستند و هرکدام برای خود فلسفهای مجزا دارند.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم افزود: به طور مثال برای تبیین مبانی نظری علوم سیاسی باید توجه داشت که هر نظریه سیاسی به ناچار مبتنی بر یک نگاه خاص به انسان است و امکان ندارد یک نظریه کلان سیاسی شکل بگیرد و ادعا کند که نگاه خاصی به انسان ندارد.
رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در ادامه گفت: نظام سیاسی مطلوب از نگاه لیبرالیسم، نظامی است که تامین کننده آزادی های فردی است و این محتوی فلسفی سیاسی بر یک مبنای انسان شناسی تکیه زده است، اما گرایش های سوسیالیستی به جامعه اصالت می دهند و به انسان هم به عنوان فرد نیازمند نگاه می شود و چون انسان شناسیها فرق دارند، این تفاوتها باعث تفاوت در ظاهر و رنگ نگرشها میشود.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم تصریح کرد: فقه برخلاف تصور خرد آن که آنرا یک فن یا تکنولوژی می دانند، دانش ساز است و باید ها و نبایدهای زندگی انسان را مشخص می کند و تجویزکننده فعالیت های حوزه خصوصی و اجتماعی افراد است.
وی با اشاره به اینکه در فقه حکومتی، فقه را در تراز حکومت و اداره جامعه میبینیم و دیگر کاری به حکم اولیه نخواهیم داشت، افزود: البته باید این را هم بدانیم که در فقه حکومتی نیز از علوم انسانی اسلامی بینیاز نخواهیم شد و در حقیقت ما برای حل بحرانها و آسیبهای اجتماعی و حل اسلامی آنها باید بررسی کنیم که به کدامیک از اقسام دانش نیاز داریم.
رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم گفت: دانش توصیفی که به توصیف وضعیت موجود می پردازد، دانش تبیینی که به علت شکلگیری وضعیت موجود میپردازد، دانش هنجاری که ترسیم وضعیت مطلوب را بررسی می کند و در نهایت دانش توسعهای (نیمه بنیادین) که راهکار و نقشه راه برون رفت از وضع موجود به وضع مطلوب را ارائه می دهد، چهار نوع دانش هستند.
حجتالاسلام واعظی با اشاره به اینکه در دانش نوع چهارم که مهمترین قسم از دانش است و برآمده از فقه نیست، باید ممیزه ارزشی و فقهی ایجاد بشود، گفت: در باب روش نیز عدهای میگویند که باید روش اجتهادی را برگزینیم و این در حالی است که با مراجعه به کتب و سنت نمیتوانیم وضعیت موجود جامعه را بشناسیم و هیچگاه بینیاز از علوم انسانی اسلامی نخواهیم شد.
در ادامه حجتالاسلام
والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیأت علمی
دانشگاه باقرالعلوم(ع) طی سخنرانی خود در این دوره، ضمن بررسی سیر تحولات
معنای علم و عقل در جهان مدرن و جهان اسلام و تاثیر آن در علوم اجتماعی، بر
اهمیت مفهوم علم و لزوم تشریح کامل این مفهوم، تاکید کرد.
عضو
شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکیدکرد: اگر اهمیت مفهوم علم تبیین گردد و به
آن ارزش داده شود، همه چیز از جمله شبکه مفاهیم و معانی که با آن زیست
میکنیم، جهان اجتماعی و سایر موضوعات مربوط به آن فهم میگردد.
عضو
هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه افزود: فرهنگ مدرن از طریق علم
است که در فرهنگها و تمدنهای دیگر معنا و مفهوم مورد نظر را وارد میسازد
و هنگامی هم که مفهوم مدرن علم پذیرفته شد، اجازه نخواهد داد در مورد خود
میدان گفتگو شود و امکان برون رفت از میدان رقیب هرگز به وجود نخواهد آمد.
وی
در ادامه مباحث خویش با تشریح ماهیت علم گفت: علم در ذات خود، دینی یا غیر
دینی نخواهد بود بلکه بسته به تعریفی که ما از علم میکنیم، متفاوت خواهد
بود.
حجتالاسلام
والمسلمین پارسانیا افزود: البته مبانی معرفتشناختی، هستی شناختی و
انسانشناختی نیز تاثیرگذار خواهد بود و همچنین مسائل و انگیزههای تاریخی
و اجتماعی هم اثرگذاری خود را خواهند داشت.
عضو
شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان به تقسیمبندی علوم پرداخت و افزود:
تقسیمبندی علوم هر چند به مباحث مدیریتی و چینش رشتهها هم بستگی دارد،
اما مقدار زیادی از آن وابسته به مفهوم علم است و هر جامعه ای حتی در علوم
اسطورهای، علم متناسب با خود را دارا میباشد.
در ادامه حجتالاسلام والمسلمین محمدحسین ملکزاده از اساتید
حوزه و دانشگاه ضمن حضور در این دوره، در سخنانی به طبقهبندی علوم و
معارف بشری با رویکرد اسلامی پرداختند و تصریح کردند: نظام مدیریت علم و
دانش سامانهای است که میخواهد دانش مورد نیاز افراد در گروه های مختلف را
به اندازه مورد نیاز و به بهترین شکل و با کمترین هزینه در اختیار آنها
قرار دهد.
مدرس
حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از تقسیمبندیهای معروف علوم
تقسیمبندی ارسطو است، گفت: ارسطو معتقد است فلسفه به معنای عام شامل همه
علوم و معارف میشود و دارای دو بخش نظری و عملی است که بعد نظری آن به سه
قسم طبیعیات، ریاضیات و الهیات تقسیم میگردد و بعد عملی نیز به سه دستهی
علم اخلاق، علم تدبیر منزل و علم سیاست مُدُن تقسیم میگردد.
وی
افزود: بسیاری از دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان این دستهبندی را قبول
کردهاند و مبنای کار خود قرار دادهاند، اما باید توجه داشته باشیم که
براساس رتبهبندی صورت گرفته، میتوانیم مکاتب گوناگون را هم بازشناسی کنیم
و بر مبنای آیات و روایات به دستهبندی علوم مختلف مانند العلم علمان، علم
الأدیان و علم الأبدان و غیره بپردازیم.
استاد
درس خارج فقه و اصول فقه افزود: در یک تقسیمبندی کلی که برای دانش دینی و
علوم و معارف اسلامی مطرح شده است، تعالیم به سه دسته شامل عقاید، احکام و
اخلاق که هر سه از فقه هستند تقسیم می شوند.
حجت
الاسلام ملک زاده گفت: در باب فقه مضاف اگر به دنبال چگونگی و مراحل تشکیل
فقه مضاف هستیم، یکی از گامهایش این است که احکام و ابوابی را از بخشهای
مختلف فقه گردآوری کنیم و فقه دیگری را سازماندهی کنیم که البته صرف
گردآوری احکام مرتبط حول یک موضوع کلان را نمیتوانیم فقه مضاف بگوییم و
لذا علاوه بر تجمیع همه احکام مرتبط، مسائل جدیدی که در عصر حاضر مطرح است
را نیز باید به مسائل قبلی بیفزائیم.
وی
در ادامه دستهبندی خود که همان سه گانهی عقاید، احکام و اخلاق بود را
ارائه کرد و عقاید را همان فقهالاکبر یا آیه محکمه نامید و احکام را فقه
اوسط یا فرضه عادله و اخلاق را فقه اصغر یا سنت قائمه نامگذاری کرد و به
تقسیمبندی و توضیح هر کدام پرداخت.
حجت
الاسلام ملک زاده در پایان افزود: عقاید یا فقه الاکبر شامل معرفتشناسی،
هستیشناسی، خداشناسی، انسانشناسی، راه و راهنماشناسی و معاد شناسی
میباشد و احکام یا فقه اوسط شامل فقه فردی و اجتمای است و در نهایت اخلاق
یا فقه اکبر شامل اخلاق فردی و اجتماعی است.
یادآور
میشود، نخستین دوره آموزشی پژوهشی علوم انسانی اسلامی «مفتاح» از روز
جمعه 3 شهریور ماه در محل موسسه حضرت امام خمینی(ره) شهر قم با حضور جمع
کثیری از فعالین منتخب حوزوی و دانشگاهی از میان نخبگان علوم انسانی از
سراسر کشور فعالیت خود را آغاز نموده و تا فردا 8 شهریور ماه ادامه خواهد
داشت.