مرکز مطالعات اسلامی «المسبار»؛ از پژوهش‌های قرآنی تا اصلاح‌گری دینی
گروه بین‌الملل: تلاش مؤسسات پژوهشی اسلامی در سطح جهانی به منظور ارائه اندیشه و تفکری مبتنی بر اسلام ناب، بیش از یک دهه است که به صورت جدی مطرح و فصل جدیدی از اندیشه‌ورزی هدفمند در اصلاح‌گری دینی در جهان را باز کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)؛ مرکز مطالعاتی و پژوهشی «المسبار»، مرکزی مستقل در حوزه پژوهشی و علمی است که تلاش می‌کند به صورت تخصصی و در جهت ارائه و تبیین جنبش‌های اسلامی در ابعاد مختلف فکری، اجتماعی و سیاسی فعالیت کند.
این مؤسسه در سال 2005 میلادی در دو شهر بیروت و دبی توسط ترکی دخیل، روزنامه‌نگار و ژورنالیست سعودی تأسیس شد.
ترکی دخیل پیش از این در روزنامه «الریاض» و «عکّاظ» فعالیت می‌کرد و به واسطه برنامه «اضاءات» در شبکه تلویزیونی العربیة به شهرت رسید و به علت مشارکت گسترده وی در تأسیس شبکه و پایگاه اطلاع‌رسانی شبکه «العربیه» به مدیریت این شبکه منصوب شد.
فعالیت‌های مرکز
مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی «المسبار» در زمینه‌های مختلف قرآنی، فکری، اجتماعی، سیاسی، فکری، فرهنگی و علمی فعالیت کرده و تلاش می‌کند تا به مسائل فرهنگی و تمدنی جهان اسلام از منظرهای مختلف فلسفی و اندیشه‌ای و در راستای ابتنای تمدن اسلامی بپردازد.
این مؤسسه با تولید آثار مختلف علمی و پژوهشی و حضور در فضای مجازی، نقش فعال و گسترده‌ای را در ارائه مطالب و عناوین اصلاحی اندیشه و تفکر اسلامی ایفا می‌کند.
مؤسسه المسبار با استفاده از اساتید و پژوهشگران متخصص در حوزه مطالعات اسلامی معاصر و پدیده‌های فرهنگی و راهبردی و از طریق همکاری با مراکز و مؤسسات مختلف علمی در راستای اهداف طرح شده خود، تلاش کرده و در طی این مدت توانسته است آثار مهم و بنیادی در حوزه مطالعات اسلامی و نواندیشی درباره نقش دین در حوزه اجتماعی و سیاسی تولید کند.
چشم‌انداز مرکز
اعضای این مؤسسه تلاش می‌کنند تا دیدگاه انسانی به دین را تحقق بخشیده و دستاوردهای تمدنی انسان را به رسمیت بشناسند و آرمان مؤسسه آن است تا انسان، توانا به شایستگی خود برای مدیریت زندگی و جامعه خودش بدون نیاز به املای برخی از بایدها و نبایدهای ایدئولوژیک باشد.
مرکز پژوهشی المسبار با برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های تخصصی در راستای اهداف از پیش تعیین شده خود فعالیت می‌کند، اما به نظر می‌رسد رسانه‌ای بودن این مرکز و تمرکز بر رسانه‌ای بودن در قیاس با ارائه و معرفی آثار علمی، از عمق علمی این مؤسسه کاسته باشد.
این مرکز از سال 2007 میلادی تلاش کرده تا با تولید و انتشار کتاب‌هایی با موضوعات اسلامی، فصل جدیدی از تاریخ حضور اسلام در متن جامعه را رقم زند که از جمله مهم‌ترین آثار این مرکز می‌توان به «جنبش‌های اسلامی در الجزایر»، «اسلام اروپایی»، «بازگشت‌های اسلامی‌گرایی»، «آموزش دینی»، «گروه‌های اسلامی در مصر»، «فعالیت‌های اخوان‌المسلمین در عراق» و «جنبش جهاد در مصر» اشاره کرد.
بررسی‌های صورت‌گرفته در آثار منتشرشده این مرکز نشان می‌دهد که در مقایسه با فعالیت‌های پژوهشی و علمی مؤسسه پژوهشی «مؤمنان بدون مرز»، عمق کافی و لازم و پی‌جویی‌های عمیق علمی و بنیادی کمتر به چشم می‌خورد.
مؤسسه علمی، فرهنگی و پژوهشیِ «المومنون بلاحدود للدراسات و الأبحاث: مؤمنان بدون مرز» در سال ۲۰۱۳ میلادی توسط اندیشمندان مسلمانی از چندین کشور مسلمان، به صورت مستقل و غیردولتی در شهر «رباط» مراکش تأسیس شد.
فعالیت‌های سیاسی
شاید یکی از عمده‌ترین دلایل کم‌عمقی آثار مرکز پژوهشی المسبار نسبت به مراکز مشابه، حضور پررنگ در فضای سیاسی و رسانه‌ای و همچنین نویسندگان آثار وابسته به این مرکز از شهرت و برجستگی و حضور مطرح در مجامع علمی و دانشگاهی برخوردار نبوده و این موارد با هدف مطرح شده در دورنمای این مرکز و پس از گذشت بیش از یک دهه ناسازگاری دارد.
عمده فعالیت‌های این مرکز پژوهشی که زیرسایه عنوان «استقلال» فعالیت می‌کند به امور سیاسی جاری در کشورهای منطقه خلاصه و جنبه سیاسی این مرکز بروز و ظهور بیشتری نسبت به فعالیت‌های علمی دارد.
سیر انتشار آثار مکتوب این مرکز در سال ۲۰۱۷ میلادی و به فراخور وجود حرکت‌ها و جنبش‌های اسلامی زیادی در کشورهای مختلف منطقه اتفاق افتاد که به صورت موردی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت که از جمله آن‌ها می‌توان به بررسی اوضاع مسلمانان استرلیا، بررسی اوضاع اقلیت مسلمان میانمار و افراط‌گرایی بوداییان و حرکت‌های سیاسی در کردستان عراق اشاره کرد که ملاحظه این آثار، سیاسی‌بودن جریان‌های به وقوع پیوسته و نه تحلیل بنیادی از چرایی این وقایع مورد بررسی قرار گرفته است.
در برخی از آثار این مرکز، پژوهش‌هایی پیرامون فعالیت گروهک‌ها همچون داعش، بوکوحرام و... آثاری به چشم می‌خورد.
مراکز مشابه
مراکز مطالعاتی و پژوهشی متعددی در حوزه مطالعات اسلامی در دنیا چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به مؤسسه «مؤمنان بدون مرز» اشاره کرد.
براساس بررسی تولیدات علمی مؤسسه مؤمنان بدون مرز می‌توان دریافت که تلاش این مرکز علمی بر پشتیبانی و بازنشر اندیشه‌های تجددخواهانه پژوهشگران خود است که تلاش می‌کند فرصت و زمینه مناسبی را برای تبادل و تعامل افکار و اندیشه‌های گوناگون، و نقد و تحلیل میراث دینی به حد بضاعت فراهم آورد.
اما به لحاظ عملکرد با مؤسسه المسبار که از حیث سابقه، پیش‌تر است، تفاوت‌هایی دارد.
مؤسسه «مؤمنان بدون مرز» شماری از پژوهشگران مطرح و جوان را گردهم آورده و تلاش می‌کند با ایجاد فضایی آزاد و فعال در سطح علمی و فرهنگی، در حوزه مباحث نوین اصلاح‌گری دینی به ایفای نقش بپردازد. به نظر می‌رسد با گسترش جریان‌ها و خوانش‌های مختلف فرهنگی و دینی از اسلام، این مؤسسه تلاش می‌کند تا به زعم خود خوانش صحیحی از دین در حوزه‌های مختلف فکری ارائه کند.
وجه تمایز
از نظر سابقه و حضور بین‌المللی، مؤسسه المسبار مدت‌ها قبل از مؤسسه مؤمنان بدون مرز فعالیت خود را آغاز کرده، اما شاید به میزان ارائه محتوا و تولیدات علمی به اندازه این مؤسسه فعالیت نکرده یا موفق نبوده است.
آثار منظم تولیدی مؤسسه مؤمنان بدون مرز در حوزه مجلات علمی شامل سه مجله علمی نیز با نام‌های «یتفکرون»، «الباب» و «ذوات» است که بارقه‌های آثار منتشرشده توسط پژوهشگران خود را در این مجلات منتشر می‌سازند و در حوزه تولیدات مکتوب مفصل در حزوه کتاب، از متخصصان بسیاری بهره‌مند شده است که در گزارشی پیش از این به صورت مفصل به آن اشاره شده است.
در عکس‌های ذیل نمونه‌ای از آثار منتشرشده توسط مرکز المسبار را مشاهده می‌کنید:
گزارش از محمد باعزم
