توصیه‌های قرآنی آیت‌الله مقدم قوچانی در باب اخلاق
کانون خبرنگاران نبأ ــ انسان بنگرد که با چه کسی هم‌نشینی دارد، چراکه معاشرت در انسان مؤثر است؛ حشر و نشر با نیکان انسان را به تکامل معنوی و معاشرت با افراد بدکردار انسان را به فساد و تباهی می‌رساند.
آیت‌الله سیدعلی مقدم قوچانی، نویسنده، استاد اخلاق، امام جماعت مسجد علوی و ابوشهید در گفتوگو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، پیرامون اخلاق، معلم اخلاق و آنچه اخلاق را مکدر کرده و تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، پاسخگوی سؤالات ما بود. شرح این گفتوگو در ادامه می‌آید:
آیت‌الله قوچانی در پاسخ به این سؤال که «جامعه اسلامی چگونه می‌تواند اخلاق را در بطن خود رشد و نمو دهد؟» گفت: بهترین راه برای اینکه اخلاق در سطح جامعه تکامل یابد، این است که با صاحبان خلق نیک بیشتر معاشرت کنیم. آیات کریمه نیز به این امر توصیه دارد؛ چنانچه خداوند متعال در آیه چهارم سوره قلم به پیغمبر اکرم(ص) می‌فرماید: «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ: و تو اخلاق عظيم و برجستهای داری» و همین طور خداوند متعال در آیه 159 سوره آل عمران به پیغمبر(ص) می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ: به (بركت) رحمت الهی، در برابر آن‌ها(مردم) نرم (و مهربان شدی) و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراكنده می‌شدند. پس آن‌ها را ببخش و برای آن‌ها آمرزش بطلب و در كارها، با آن‌ها مشورت كن. اما هنگامی كه تصميم گرفتی، (قاطع باش و) بر خدا توكل كن زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد» و در تشریح آیه آمده است: علت اینکه مسلمانان اعراب از شما و دین شما پیروی کردند اخلاق نیک شما بود؛ اگر بد اخلاق بودید مردم از اطراف شما متفرق می‌شدند و در روایت از پیامبر اکرم(ص) آمده که حضرت فرمودند: «خَيرُكُم خَيرُكُم لأَهلِهِ و َأَنَا خَيرُكُم لأَهلى: بهترين شما كسى است كه براى خانواده‌اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده‌ام بهترم» (نهج‌الفصاحه ص472 ح 1520) و نیز رسول خدا می‌فرماید «يَا بَنِي عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا اَلنَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ فَالْقَوْهُمْ بِطَلاَقَةِ اَلْوَجْهِ وَ حُسْنِ اَلْبِشْرِ: اى فرزندان عبدالمطلب، شما با اموال خود نمى‌توانيد مردم را متوجه خود كنيد، اينك با چهره باز و خوشرويى آن‌ها را به خود نزديك سازيد.»
این استاد اخلاق در ادامه با اشاره به آفات معاشرت با افراد منحرف گفت: معاشرت با افرادی که اخلاقشان فاسد و منحرف است و ارتباط زیادی با فضای‌های مجازی، ماهواره‌ها و برخی شبکه‌های مفسده برانگیز، غیر اخلاقی و معاند دارند، انسان را به فساد و انحراف میکشاند. در قرآن آیه 24 سوره عبس آمده است: «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ: پس انسان بايد به خوراك خود بنگرد» به طعام و غذاهایمان بنگریم که حلال است یا حرام؟؛ طاهر هست یا آلوده؟ و همین طور انسان بنگرد که با چه کسی هم‌نشینی دارد، به جهتی که معاشرت در انسان مؤثر است و معاشرت با نیکان انسان را به تکامل معنوی می‌رساند و معاشرت با بدان انسان را به فساد و اسفل السافلین می‌رساند. بنابرین ما در معاشرت با افراد، خواندن کتاب‌ها و فضای مجازی باید مراقبت کنیم حتی اگر کتابی را فلان نویسنده، مهندس و دکتر نوشته باشد ولی باید مواظب بود که این کتاب روی ما اثرات سوء نداشته و ما را به فساد و فحشا نکشاند. از هر کتابی استفاده نکنیم و همین طور از افراد بی‌دین و بعضی از کتب و فضای مجازی که موجب فساد اخلاقی می‌شود، اجتناب کنیم و ببنیم آیا کتاب و نویسنده آن طبق موازین اسلامی هستند تا به سراغش برویم و همین طور از بعضی برنامه‌ها نیز که موجب فساد اخلاقی می‌شود، اجتناب کنیم.
آیت‌الله مقدم قوچانی با اشاره به ابیات «ای برادر تا تواني مِي گريز از يار بد/ يار بد، بدتر بود از مار بد/ مار بد تنها تو را بر جان زند/ يار بد بر جان و بر ايمان زند»، تصریح کرد: رفیق بد آبرو و حیثیت انسان و همین طور آبروی خانواده را می‌برد و انسان را به هلاکت و مرگ میکشاند. چنانچه پسر نوح با بدان بنشست؛ خاندان مُنوبتش(نبوتش) گم شد؛ هم نبوت و هم مُنوبت گفته شده است که «مُنوبت»؛ مطابق با آیه 46 سوره هود است: «قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ: ای نوح! او از اهل تو نيست. او عمل غير صالحی است، بنابراين آنچه را از آن آگاه نيستی از من مخواه، من به تو اندرز می‌دهم تا از جاهلان نباشی».
وی افزود: شاعر می‌گوید «به عنبر فروشان اگر بگذری/ شود جامه تو همه عنبری/ وگر تو شوی نزد انگشت گر/ از او جز سیاهی نیابی دگر» که منظور از انگشت گر در شعر آهنگر و مسگر است و همین طور اگر جلو زغال فروش که بنشینی لباس و جامه‌ات سیاه می‌شود و اگر به مغازه عطر فروشی بروی لباس‌هایت بوی خوش می‌گیرد.
تفسیر آیه «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ» در کلام امام باقر(ع)
آیت‌الله مقدم قوچانی گفت: حضرت امام محمد باقر(ع) در تفسیر آیه شریفه «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ» می‌فرمایند «منظور از طعام، علمی است که از دیگران فرا می‌گیرد «علمه الذی یأخذه ممن یأخذه». متأسفانه بعضی از مردم در آنچه که می‌شنوند به‌درستی تدبر نمی‌کنند و به‌ر‌احتی نظرات دیگران را در حوزه مسائل اعتقادی می‌پذیرند و حال اینکه دستور اکید قرآن و روایات معصومین علیهم السلام و عقل سلیم حکم می‌کند که انسان باید به همان دلیل که در خوردن غذای جسمانی خود، دقت کند، در ارتزاق غذای روح، عقل و قلبش نیز دقت لازم را به عمل آورد و چون انسان از باطن افکار، آراء وعقاید دیگران به عنوان غذای روح خبر ندارد، این امر مهم را باید به خداوند و اولیای معصومش علیهم السلام سپرده و از علوم و تفکراتی استفاده کند که مورد تأیید ایشان است.
وی افزود: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «ما لی أری الناس اذاقرب الیهم الطعام لیلا تکلفوا إناره المصابیح لیبصروا مایدخلون بطونهم و لایهتمون بغذاء النفس بان ینیروا مصابیح البابهم بالعلم لیسلموا من لواحق الجهاله و الذنوب فی اعتقاداتهم و اعمالهم: چرا مردم موقع غذا خوردن در شب، چراغ روشن می‌کنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می‌خورند ولی در تغذیه معنوی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله‌ی علم روشن کنند تا از غذای آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند»(الحدیث ج۲ص۱۷) و واضح است که منظور از علم در این حدیث معرفة الحجه بوده که آیینه معرفة الله بوده و محبت خداوند و اهل بیت علیهم السلام است.
چگونه معلم اخلاق را بشناسیم؟
آیت‌الله قوچانی در ادامه افزود: معلم اخلاق یا خود اخلاق بر دو قسم است؛ اخلاق علمی، اخلاق عملی. ما باید افعال، رفتار و افکار فرد مورد نظر را بنگریم، اگر اخلاق آن‌ها بر اساس موازین اخلاقی بود، آن‌ها افراد اخلاقی، اسلامی و عملاً معلم اخلاق هستند. روایت است از امام صادق(ع) که «كونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَيرِ ألسِنَتِكُم: با عمل مردم را به دین دعوت کنیم»؛ اثر بیشتر، در عمل است. اوایل انقلاب حضرت امام خمینی(ره) که از بزرگترین اساتید اخلاق در جامعه و حوزه علمیه بودند، در یکی از سخنرانی‌هایشان اشاره به شخصی کردند بدون اینکه نامی از ایشان ببرند که این آقا در علم اخلاق کتاب نوشته است ولی خودش عملاً از اخلاق بهره‌ای نبرده است؛ یعنی مصداق آیه 2 سوره مبارکه صف هستند «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ: ای كسانی كه ايمان آوردهايد! چرا سخنی می‌گویید كه بدان عمل نمی‌كنيد؟». ملک‌الشعرای بهار می‌گوید: اقوام روزگار به اخلاق زنده‌اند/ قومی که گشت فاقد اخلاق، مردنی است
حوزه‌های علمیه چگونه می‌توانند معلم اخلاق تربیت کنند؟
امام جماعت مسجد علوی تصریح کرد: مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در یکی از سخنرانی‌هایشان فرمودند «حوزه‌های علمیه موظف هستند طلاب را به علم و اخلاق مسلح کنند»، یعنی عالمانی با اخلاق نیک تربیت کنند. سابقاً بنده در حوزه علمیه نبی اکرم(ص) علاوه بر تدریس علوم حوزوی، جلسات اخلاقی در حوزه برگزار می‌شد و بنده یک روز می‌آمدم و برای طلاب این حوزه درس اخلاق را می‌گفتم و از اساتید اخلاق زیادی هم کسب فیض کردم. در قم حضرت امام خمینی(ره) و مرحوم حاج شیخ عباس تهرانی و قبل از آن مرحوم محدث عالی مقام، حاج شیخ عباس قمی صاحب کتاب مفاتیح‌الجنان و وقتی در نجف مشرف شدم، در جلسات درس اخلاق شهید محراب، آیت‌الله سیداسدالله مدنی و در مشهد از جلسات اخلاق آيت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی خراسانی کسب فیض کردم و این بزرگان هم خود بزرگترین اساتید علم اخلاق علمی و عملی بودند و شاگردان زیادی هم در علم اخلاق تربیت کردند.
چه چیزهایی اخلاق را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟
آیت‌الله مقدم قوچانی تصریح کرد: نسل جوان باید از معاشرت با افراد نااهل و بی‌تقوا، خوردن مال حرام و هر چیزی که باعث انحراف می‌شود، اجتناب کند. خداوند در آیه 31 سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا: اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‌شوید، پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم؛ و شما را در جایگاه خوبی وارد می‌سازیم.» و نیز خداوند در آیه 90 سوره مبارکه نحل می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ: خداوند فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزديكان مي‌دهد، و از فحشاء و منكر و ظلم و ستم نهي مي‌كند، خداوند به شما اندرز مي‌دهد شايد متذكر شويد.»
برگزاری جلسه درس اخلاق در مسجد علوی
امام جماعت مسجد علوی(در خیابان پیروزی) در پایان گفت: هفته‌ای چهار شب بحث تفسیر قرآن در مسجد علوی برگزار می‌شود؛ خود بنده یک صفحه از قرآن را می‌خوانم و تفسیر می‌کنم و آیات اخلاقی و آیات دینی مربوط به احکام را توضیح می‌دهیم و همین طور روایات اخلاقی مورد توجه قرار می‌گیرد و خیلی هم استقبال شده است.
علیرضا برومند
انتهای پیام
