تهمت؛ آفتی اخـلاقی و اجتماعی

به گزارش ایکنا از لرستان، یکی‌از زشت‌ترین رفتارهای اجتماعی، تهمت، بهتان و افترا زدن به دیگری است.نگاه منفی به دیگران و بدگمانی، موجب می‌شود که آبروی آن‌ها در معرض خطر قرار گیرد.
یكی‌از گناهانی كه باعث می‌‌شود انسان در گناهان دریده شود تهمت است چراکه تهمت ایمان را از بین می‌‌برد وقتی ایمان از بین رفت دیگر هرچه معجزه هم بیاوری باورش نمی‌‌شود. بعضی از كسانی‌كه در محضر نبی مکرم اسلام بودند با دیدن معجزات از پیامبر عظیم‌الشان آن‌ها را انکار می‌کردند.
تهمت تبعات و پیامدهایی دارد ازجمله اعتماد بین انسان‌‌ها را از بین می‌‌برد و جامعه و محیط کاری را دچار ناامنی می‌کند. امام جعفر صادق(ع) می‌‌فرمایند: «آن كسی‌كه به برادر دینی خودش تهمت بزند، دیگر حرمتی بین آن دو باقی نمی‌‌ماند» کمااینکه در روایت داریم جامعه‌‌ای كه اعتماد در آن از بین رفت خیرات و بركات ظاهری و مادی هم از بین می‌‌رود.
نسبت دادن سخن یا فعل ناحق یا صفت نادرست به دیگری که موجب آبروریزی می‌شود گناهی نابخشودنی و یکی‌از گناهان کبیره زبانی است که در برخی از مصادیق آن جرم نیز تلقی شده و احکام قانونی چون حد و تعزیر بر آن بار می‌شود. از نظر اسلام هرچند این نسبت دادن برخاسته از اعتقاد فرد باشد جایز و روا نیست زیرا تا زمانی‌که چیزی براساس ادله محکمه‌پسند اثبات نشده باشد بیان هر سخن یا کار نادرست یا صفت ناروا به دیگری عملی ضداخلاقی، گناهی نابخشودنی و گاه جرم قانونی است که تبعات حقوقی و کیفری به‌دنبال دارد.
ظالم‌ترین افراد کسی است که به خدا نسبت دروغ ببندد و به زنان و مردان مؤمن تهمت بزند آدم تهمت‌‌زننده از رسواترین خلایق در آخرت است.از امام صادق(ع) نقل است که «هنگامی شخصی به شخص دیگری تهمت می‌زند ایمانش از بین می‌رود همانند حل شدن نمک در آب» و در جای دیگری فرمودند که «حرمت کعبه بسیار بالاست اما حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است».
در روایتی از پیامبر اکرم(ص) نیز آمده است: «هر کس به مرد یا زن مؤمن تهمت بزند خداوند در قیامت او را بر تلی از آتش قرار می‌دهد» کمااینکه اولیاء الهی دائم این تذکر را داده‌‌اند كه انسان برای این‌كه دچار تهمت نشود اول باید مراقبت داشته باشد و قبل از آن، جامعه را به غیبت دچار نكند.غیبت به‌معنای این است که خصوصیت و چیزی که فردی مبتلابه آن است را بگوییم و تهمت یعنی این‌كه فردی خصوصیاتی را ندارد و ما آن خصوصیت را به آن می‌بندیم.
تهمت زدن هم عقوبت اخروی دارد و هم عقوبت دنیوی، عقوبت تهمت دنیا و آخرت انسان را تخریب می‌كند جالب این است راجع‌به تهمت داریم که خود خداوند در دنیا از تهمت‌زننده انتقام می‌گیرد چراکه مهم‏ترین آثار تهمت زدن عبارت‌اند؛ از زوال ایمان، قطع روابط انسانى، عذاب اخروى، رسوایى، عدم قبولی توبه، بی‌اعتمادی، را در دنیا و آخرت را به‌دنبال دارد. لذا وظیفه همه ما در محیط کاری رعایت مودت و رفاقت و موارد اخلاقی است.

افترا به خداوند؛ بزرگ‌ترین تهمت‌ها

در آیه 18 سوره مبارکه هود با این مضمون «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری‏ عَلَی اللَّهِ کَذِباً أُولئِکَ یعْرَضُونَ عَلی‏ رَبِّهِمْ وَ یقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذینَ کَذَبُوا عَلی‏ رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمین» بزرگ‌ترین تهمت‌ها، افترا به خداوند بیان شده است این در حالی‌است که گاهی افترا و تهمت به خدای متعال و پیامبران است، گاهی تهمت به زنان و مردان مؤمن است که در این‌صورت باید حد شرعی را جاری کرد البته تهمت و افترا به جهت تضعیف دین نیز از مصادیق تهمت است که باعث ایجاد بدعت در دین می‌شود.
بنابر آیات و روایات ظالم‌ترین افراد کسی است که به خدا نسبت دروغ ببندد و به زنان و مردان مؤمن تهمت بزند، در سوره مبارکه نور آمده است کسانی‌که به زنان و مردان مؤمن تهمت زده و نتوانند چهار شاهد بیاورند باید حد شرعی ۸۰ تازیانه را بر آن‌ها اجرا کرد.در تفسیر آیه 18 سوره هود مجازات انسان تهمت‌زننده بیان شده است، اجرای حد شرعی، عدم قبول گواهی و شهادت، مجازات‌های فرد تهمت‌زننده است این در حالی‌است که فرد تهمت‌زننده فاسق شمرده می‌شود و لعنت خدا بر فاسقان است.
از مصادیق تهمت که در قرآن بیان شده است می‎توان به داستان حضرت یوسف اشاره کرد همسر عزیز مصر به‌دلیل جاه‌طلبی به حضرت یوسف تهمت رابطه نامشروع زد، همسر عزیز مصر وقتی به هدفش نرسید به پیامبر خدا تهمت رابطه نامشروع بست این در حالی‌است که تهمت و افترا به‌ویژه در رابطه با مسائل ناموسی ویران‌کننده و خانمان‌سوز است.انسان مؤمن باید خود را از مواضع تهمت دور کند، یک مرد نامحرم نباید در یک مکان خلوت با زن نامحرم باشد و زمینه تهمت را فراهم کنند این در حالی‌است که تهمت و افترا ناشی از سوء‌ظن است.
تهمت به حضرت مریم(س) از دیگر مصادیق تهمت در قرآن است حضرت مریم بدون این‌که همسری داشته باشد، فرزندش حضرت عیسی را به دنیا آورد، عده‌ای به حضرت مریم تهمت زدند و آن حضرت برای این‌که پاکدامنی خود را ثابت کنند گفت از این نوزاد پبرسید که به امر خدا حضرت عیسی در گهواره شروع به صحبت کردن، کرد.

آدم تهمت‌زننده رسواترین خلایق در آخرت

آدم تهمت‌زننده رسواترین خلایق در آخرت است ظالم‌ترین افراد کسی است که به خدا نسبت دروغ ببندد، انسان تهمت‌زننده در دادگاه عدل الهی حاضر می‌شود در حالی‌که منادی ندا می‌دهد این کسی بود که به خدا و مؤمنین تهمت و افترا بسته و لعنت خدا بر تهمت‌زنندگان باد.
تهمت و بهتان از آفاتی هستند که اثر تخریبی آن‌ها در روابط بین فردی به مراتب بیشتر از دیگر آسیب‌های گفتاری است به‌گونه‌ای که می‌توان گفت نابود کننده روابط اجتماعی و ناپسندترین بیماری‌های زبان هستند و براساس آن‌چه که اسلام برای ما از زندگی در دنیا و آخرت ترسیم می‌کند این‌گونه آسیب‌ها در سبک زندگی اسلامی جایی ندارد.
«تهمت» از ریشه وهم، به‌معنای اظهار گمان بدی است که به دل انسان راه یافته است بنابراین سرچشمه آن سوءظن است و به‌عبارتی هرگاه کسی از رفتار، گفتار یا حالات دیگران برداشت بدی داشته باشد ولی این برداشت، فقط در درونش پنهان بماند و آشکار نشود به سوءظن مبتلا شده است؛ ولی اگر برداشت ناشایستش را اظهار کرد به رفتار او تهمت گفته می‌شود؛ پس تفاوت سوءظن و تهمت در آشکار کردن گمانی است که از رفتار دیگری برداشت شده است.
تهمت آفت اخـلاقی و اجتماعی و سلاح برنده‌ای است که دشمنان حق و تجاوزگران به حریم انسانیت در طول تاریخ و خاصه در راستای تاریخ ادیان الهی علیه پیامبران و امامان معصوم(ع) و طـلایه‌داران هدایت بشریت آن‌را بارها به‌کار گرفته و با این حربه تاکنون ضربه‌های کوبنده‌ای هم بر پیکره انسانیت وارد آورده‌اند.

تهمت امنیت و آبروی افراد را تهدید می‌کند

از دیدگاه علمای اخلاق، تهمت و افترا از غیبت هم بدتر است؛ زیرا غیبت اظهار عیب واقعی یک شخص برای دیگران است؛ اما در تهمت، عیبی را که در واقع، شخص متهم ندارد، به او نسبت می‌دهند.روشن است که اگر چنین کاری در جامعه رایج شود، امنیت و آبروی افراد تهدید می‌شود. در اجتماعی که افراد آن، به خود حق بدهند که به دیگران تهمت بزنند و نسبت‌های دروغ و ناروا به آنان بدهند، اعضای آن، احساس امنیت و آرامش نمی‌کنند، پیوسته در اضطراب به‌سر می‌برند، نسبت به هم احساس بدبینی می‌کنند و با این وضع، جامعه رو به ویرانی می‌نهد.چنین افرادی نمی‌توانند با هم مهربان باشند و نمی‌توانند همکاری، همیاری و هم‌زیستیِ خوبی داشته باشند و در راه تحقق اهداف اسلام با هم تلاش کنند.

تهمت از نگاه قرآن

تهمت زدن از زشت‌ترین کارهایى است که اسلام آن‌‌را به شدت محکوم کرده است، آیات قرآن و روایات متعددی درباره این موضوع وارد شده است.خداوند متعال در سوره نساء آیه 112 می‌فرماید: «وَمَن یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ و هر کس خطا یا گناهى مرتکب شود سپس آن را به بی‌گناهى نسبت دهد قطعاً بهتان و گناه آشکارى بر دوش کشیده است».
همچنین، در آیات 23 و 24 سوره مبارکه نور در این رابطه امده است: «إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ(23) یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ بى‏‌گمان کسانى‌که به زنان پاکدامن بى‌‏خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا مى‌‏دهند در دنیا و آخرت لعنت ‏شده‏‌اند و براى آن‌ها عذابى سخت‏ خواهد بود(۲۳) در روزى که زبان و دست‌ها و پاهایشان بر ضد آنان براى آن‌چه انجام مى‏‌دادند شهادت مى‏‌دهند».
در آیه 58 سوره احزاب نیز خداوند متعال در این رابطه می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ و کسانى‌که مردان و زنان مؤمن را بى‌‏آنکه مرتکب [عمل زشتى] شده باشند آزار مى‌‏رسانند قطعاً تهمت و گناهى آشکار به گردن گرفته‏‌اند».
در آیه 12 سوره نور آمده است: «لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ؛ چرا هنگامى‌که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانى آشکار است» در این آیه، جمله «چرا گمان خیر به خودشان نبردند»ت عبیر بسیار لطیفی است و اشاره دارد به این‌که مؤمنان باید همه اعضای جامعه خود را، که افراد مؤمنند، یکی بدانند و همگان را از خود حساب کنند و هرچه را که درباره خود نمی‌پسندند، درباره آنان هم نپسندند؛ زیرا گمان بد بردن درباره دیگر مؤمنان را گمان بد درباره خودشان بر شمرده است.
پس مؤمن همان‌طور که وضع خودش برای خودش روشن است، به خود گمان بد نمی‌برد و از حیثیت و آبروی خویش به سختی دفاع می‌کند، باید به مؤمنان دیگر نیز گمان بد نبرد و از حیثیت ایشان به سختی دفاع کند. بنابراین، نخستین وظیفه مؤمن در برابر چنین جریانی آن است که آن‌را تکذیب کند و با قاطعیت بگوید که این یک تهمت و افترای آشکار است.دومین وظیفه او این است که به گسترش آن دامن نزند و شایعه پراکنی نکند و بداند که این کار گناه سنگینی است.

تهمت از نگاه روایات

امام صادق(ع) نیز حرمت مؤمن را بالاتر از کعبه دانسته و تهمت به مؤمن را سبب از بین رفتن ایمان و از بین رفتن حرمت‌ها می‌داند و می‌فرماید: «حرمت مؤمن از کعبه عظیم‌تر است» همچنین در حدیثی فرموده است: «آن‌گاه که مؤمن به برادرش تهمت زند ایمان در دل او ذوب می‌شود؛ همان‌گونه که نمک در آب ناپدید می‌شود».
امام علی(ع) در خطبه 41 نهج‌البلاغه در این رابطه فرموده است: «ای مردم آن‌ کس که از برادرش اطمینان و استقامت در دین و درستی راه و رسم را مشاهده کند باید به سخنانی که این و آن درباره او می‌گویند گوش فرا ندهد آگاه باشید گاهی تیرانداز تیرش به خطا می‌رود و حدس و گمان مردم گاهی نادرست است سخن باطل فراوان گفته می‌شود ولی سخن‌های باطل نابود خواهد شد و خداوند شنوا و گواه است بدانید بین حق و باطل بیش از چهار انگشت فاصله نیست».
همچنین، امام جعفرصادق(ع) در این رابطه فرموده است: «مَنِ اتَّهَمَ أَخَاهُ فِی دِینِهِ فَلَا حُرْمَةَ بَیْنَهُم؛ آن کسی‌که به برادر دینی خودش تهمت بزند، دیگر حرمتی بین آن دو باقی نمی‌‌ماند».همچنین، امام زین‌العابدین(ع) می‌فرمایند: «مَنْ رَمَى النَّاسَ بِمَا فِیهِمْ رَمَوْهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ؛ هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد و تهمت بزند، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت می‌دهند».
پیامبر اکرم(ص) نیز در این رابطه فرموده است: «مَنْ بَهَتَ مُۆْمِناً أَوْ مُۆْمِنَةً أَوْ قَالَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ أَقَامَهُ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى تَلٍّ مِنْ نَارٍ حَتَّى یَخْرُجَ مِمَّا قَالَهُ فِیهِ؛ هر کس به مرد یا زن مومنه‌‌ای تهمت بزند یا درباره او چیزی بگوید که او مبرّا از آن است(اولیاء الهی می‌‌گویند حتی اگر فرض هم کردی، تا یقین حاصل نشود نباید بگویی) عزّوجلّ او را در روز رستاخیز بر تلّی از آتش قرار می‌‌دهد تا این‌که از حرف خود درباره آن شخص برگردد».
حضرت موسی ‌بن‌عمران(ع) می‌‌فرماید: «شیطان به‌صورت انسان آمد و گفت: موسی! من اگر بخواهم جامعه‌‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌‌کنم و برای این‌که بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غبیت را فراهم می‌‌کنم چراکه اگر جامعه‌‌ای به غیبت دچار شد به تهمت دچار می‌شود».
امام علی(ع) نیز در این رابطه می‌‌فرمایند: «البُهتانُ عَلی البَری اَعظَمُ مِنَ السَّماء؛ تهمت زدن به آدم بی‌‌گناه بزرگ‌تر از آسمان‌‌هاست» و نیز فرموده است «کسی‌که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او بد گمان می‌شود ملامت و نکوهش کند».
امام صادق(ع) نیز فرموده است: «کسی‌که به موضعی از مواضع تهمت برود و متهم شود نباید جز خودش را ملامت کند» و نیز امام علی(ع) در وصیت به فرزندش امام مجتبی (ع) فرمود «از محل تهمت بر حذر باش و دوری کن، همچنین از مجلسی که به آن گمان بد برده می‌شود».

انتهای پیام