دانشگاه «أسمریه»؛ میعادگاه تصوف و حافظان قرآن در لیبی

به گزارش ایکنا؛ لیبی کشوری عربی در شمال آفریقا است که با کشورهای مصر، سودان، چاد، نیجر، الجزایر و تونس هم‌مرز است. اکثر مردم لیبی مسلمان هستند و به دلیل وجود تعداد زیادی از حافظان قرآن در این کشور، لیبی به «کشور یک میلون‌ حافظ قرآن» مشهور است.

این کشور پس از سرنگونی حکومت معمر قذافی، هنوز به ثبات و آرامش نرسیده است و بخش‌هایی از این کشور همچنان در هرج و مرج سیاسی به سر می‌برد  و برخی گروه‌های تروریستی همچون داعش و القاعده در مناطقی از این کشور حضور دارند. 

اما با وجود مشکلات و چالش‌های زیادی که کشور لیبی در عرصه‌های امنیتی، سیاسی و... با آن‌ مواجه است، اما مردم مسلمان این کشور عشق و علاقه زیادی به فراگیری قرآن کریم و حفظ و تلاوت کلام وحی دارد.

همچنین، با وجود شیوه‌های نوین آموزشی و فن‌آوری‌های جدیدی که در زمینه آموزش وجود دارد، اما در كشور ليبي هنوز مراکزی سنتی در زمینه آموزش حفظ قرآن کریم وجود دارد که «زاویه» نامیده می‌شود و زاویه، از مراکز مهم و تأثیرگذار در ایجاد عشق و علاقه میان جوانان برای فراگیری قرآن است.

یکی از زوایای قدیمی آموزش قرآن در کشور لیبی زاویه «شیخ عبدالسلام أسمر» است که از مهم‌ترین مراکز آموزش حفظ قرآن در کشور لیبی به‌شمار می‌رود، این زاویه متأسفانه در 23 آگوست 2013 میلادی هدف حمله یک گروه مسلح قرار گرفت که این افراد مسلح در این حمله، ضریح و مسجد «شیخ عبدالسلام أسمر»(از علما، مبلغان و متصوفان برجسته مسلمان در قرن دهم هجری) و زوایه آن را منفجر وکردند و هزاران نسخه کتاب تاریخی در کتابخانه این زاویه را به آتش کشیدند.

 مرقد شیخ أسمر پیش از تخریب

این گروه سلفی تندرو به بهانه این که این ضریح نماد شرک و بت‌پرستی است آن را تخریب کردند، اما در جوار این زاویه، یک دانشگاه بزرگ علوم اسلامی قرار داد که با نام «دانشگاه علوم اسلامی أسمریه» شناخته می‌شود که سعی می‌کند در جهت ترویج اندیشه‌ها و افکار معتدل و میانه‌رو شیخ عبدالسلام باشد.

در همین راستا، پایگاه خبری «افریقیا» در گزارشی با عنوان «الجامعة الأسمرية .. مركز التصوف الليبي ومنبع العلوم الشرعية»(دانشگاه أسمریه، مرکز تصوف لیبی و منبع علوم شرعی) به بررسی فعالیت‌های علمی و آکادمیک این دانشگاه پرداخته است.

تنها مرکز آکادمیک

در این گزارش آمده است: دانشگاه «أسمریه» در سال 1993 میلادی در شهر «زلیتن» یکی از شهرهای مهم ساحلی لیبی تأسیس شد. این شهر از لحاظ اقتصادی و راهبردی دارای موقعیت و جایگاه مهمی است، زیرا در مسیر کاروان‌های تجاری دریایی قرار گرفته و شهر اسکندریه را به دیگر شهرهای مغرب عربی متصل کرده است.

در سطح دانشگاهی در لیبی، تنها دانشگاه تخصصی آموزش دینی دانشگاه علوم اسلامی «أسمریه» است که نام آن از شیخ عبد السلام الأسمری گرفته شده است. دانشگاه أسمریه یک سال بعد از تأسیس در سال 1994 میلادی در مقطع کارشناسی در رشته علوم شریعت دانشجو پذیرفت، فعالیت‌های این دانشگاه تحت نظارت کمیسیون مردمی عمومی آموزش عالی در کشور لیبی است.

این دانشگاه همچنین، در مقطع کارشناسی ارشد از دانشجویانی که دارای مدرک لیسانس در رشته‌های الهیات، حقوق و زبان عربی هستند، پذیرش به عمل می‌آورد و در مقطع دکتری نیز هم‌اکنون مدرک می‌دهد، در حال حاضر این دانشگاه دارای 4 دانشکده است که شامل دانشکده‌ «اصول دین»، «الهیات وحقوق»، «تبلیغ، امامت و خطابه» و «زبان عربی» است. این دانشگاه در شهرهای دیگر لیبی نیز شعبه‌هایی دارد که از جمله آن می‌توان به دانشکده علوم شرعی در شهر سبها، دانشکده مطالعات اسلامی دربیضاا، دانشکده علوم شرعی در مسلاته اشاره کرد.

دانشگاه أسمریه همچنین در ابتدا یک مجله علمی ـ پژوهشی داشت که شماره نخست آن در سال 2003 میلادی منتشر شد که اکنون تعداد مجلات آن به 10 عدد افزایش یافته است.

 دانشگاه اسمریه نخستین دانشگاه علوم دینی در لیبی نیست، در حقیقت این دانشگاه توانست در جایگاه دانشگاه «محمد بن علی سنوسی» که نخستین دانشگاه اسلامی لیبی بود و در سال 1960 تأسیس شده بود، قرار بگیرد. این در حالی است که نام دانشگاه سنوسی در سال 1969 میلادی تغییر کرد و پس از انقلاب فاتح در سال 1969 میلادی با نام دانشگاه «عمر المختار» شناخته شد، اما به دلایل سیاسی و به دلیل ترس از ترویج اندیشه جنبش سنوسی از یک دانشگاه علوم دینی به یک دانشگاه تخصصی در حوزه علوم کشاورزی تبدیل شد.

غیر از دانشگاه اسمریه که دارای دانشکده‌های تخصصی در حوزه فقه، شریعت، زبان، اصول دین و ..برای دانشجویان لیبی است، دانشکده تبلیغات اسلامی وابسته به انجمن بین‌المللی تبلیغات اسلامی نیز وجود دارد که این دانشکده اصولا برای دانشجویان مسلمان کشورهای اسلامی تأسیس شده است. این دانشکده در سال 1974 راه‌اندازی شده و دانشجویان مسلمان خارجی را از 63 کشور جذب می‌کند.

قرار گرفتن دانشگاه اسمریه در کنار زاویه «شیخ عبدالسلام الاسمر» و منسوب شدن این دانشگاه به نام او بی دلیل نیست. نزدیک به 5 قرن (از قرن دهم هجری) است که این زاویه در جامعه لیبی نقش علمی و تمدنی بسیار مؤثری داشته است

سرزمین زوایای قرآنی

به گفته محمد احمد شریف، دبیرکل انجمن بین‌المللی تبلیغات اسلامی، در کشور لیبی، زوایا، مکتب‌خانه‌ها و مراکز سنتی زیادی در لیبی به کار آموزش قرآن مشغول هستند که تعداد آن‌ها در شهرها و روستاهای این کشور جمعا به 5000 عدد می‌رسد. در واقع از 5 میلیون جمعیت لیبی یک میلیون نفر حافظ کل قرآن هستند و تعداد بسیاری نیز حافظ بخش‌هایی از قرآن‌ هستند. به همین دلیل لیبی با عنوان «کشور یک ملیون‌ حافظ قرآن» شناخته می‌شود. حافظان قرآن در این کشور از جایگاه مادی و معنوی بالایی برخوردارند به‌طوری که مدرک حافظان قرآن در لیبی در صورتی که سن آن‌ها بیشتر از 16 سال نباشید، معادل مدرک دانشگاهی است.

نمونه‌ای از یک زاویه قرآنی در لیبی

بنابراین چنانکه ملاحظه شد، در زمینه آموزش‌های دینی و قرآنی، مقام نخست در لیبی متعلق به مراکز و مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن است، اما در سیستم آموزش رسمی در مدارس نیز علوم دینی و قرآنی آموزش داده می‌شود.

تاریخچه تأسیس

در اوایل قرن 10 هجری، «طرابلس» پایتخت کنونی لیبی شاهد اتفاقات مختلفی بود از جمله استقلالش از دولت «بنی حفص» در تونس. در اثنای آشفتگی‌های این قرن بود که تهدید مسیحیان متعصب نیز طرابلس را مورد هدف قرار داد. مسیحیان می‌خواستند طرابلس و دیگر شهرهای شمال آفریقا را اشغال کنند تا بدین وسیله از نفوذ اسلام جلوگیری کنند.

این مسئله، دلسوزان جامعه لیبی را بر آن داشت تا به دنبال چاره‌ای برای جلوگیری از اشغال طرابلس باشند. یکی از این افراد شیخ عبدالسلام الاسمر از نوادگان امام حسن (ع) و از علمای فرقه مالکی بود. او معتقد بود که تنها راه مبارزه با بیگانگان، برقرار کردن ارتباط مستقیم با آحاد مردم است تا بتوان روحیه مقاومت و آگاهی را در میان آن‌ها تقویت کرد، بنابراین به منظور تحقق این هدف زاویه‌اش را تاسیس کرد و در آن علم و تصوف را با هم جمع کرد و هر گونه خدمات اجتماعی مورد نیاز مردم را ارائه داد. به این ترتیب زاویه الاسمر به عنوان پایگاه مقاومت اجتماعی ـ دینی در برابر بیگانگان شناخته شد و از آن زمان به بعد بسیار مورد احترام مسلمانان آفریقا قرار گرفت و تبدیل به یکی از بزرگترین زیارتگاه‌های مسلمانان این منطقه شد.

با توجه به رهبریت دینی شیخ در دوران حیاتش و اهمیت زاویه او، این زاویه از همان دوران شکل یک دانشگاه و مرکز علمی را به خود گرفت. به همین دلیل بود که دانشگاه اسمریه را در کنار همین زاویه و با نام شیخ أسمر بنا شد.

یادآوری می‌شود، شیخ عبدالسلام الأسمر بن سلیم الفیتوری الادریسی الحسنی از علما و مبلغان برجسته قرن دهم هجری قمری و از فقهای مالکیه بود که شیوه و مسلک تصوف داشت و از ستون‌های علمی و تبلیغی در مغرب اسلامی بود؛ شیوه تبلیغی و اصلاحی وی متوجه همه قشرهای جامعه بود و تنها به قشر تحصیل‌کردگان محدود نمی‌شد.

انتهای پیام