تمرکز ثروت در دست خواص؛ عامل ایجاد شکاف طبقاتی و بر هم خوردن نظم اجتماعی

به گزارش ایکنا از لرستان، سیاست اقتصادی امام علی(ع) بر مساوت وتقسیم منابع مالی بین مردم به‌منظور جلوگیری از تمرکز ثروت در دست ثروتمندان و کاهش فقر بود چراکه تمرکز ثروت نزد گروهی خاص موجب بر هم خوردن نظم اجتماعی و شکاف طبقاتی در اجتماع می‎شود.
امام علی(ع) در مسائل مالی بسیار دقیق و سخت‌گیر بود و هرگز راضی نمی‎شد حق مسلم کسی به دیگری داده شود.هرچند از دوستان وفادار او باشند برخلاف عثمان که به استناد تاریخ هیچ حساب و کتابی در امر بیت‌المال نداشت.
ایشان در این باره چنین می‎فرمایند:«همان‌گونه که پیامبراکرم(ص) به طور مساوی تقسیم می‎فرمود، من نیز عمل کردم تا اموال مانند گوی بین ثروتمندان قرار نگیرد.(کلینی، ج 8، ص 61)
حضرت علی(ع) به یکی‌از آثار عدم عدالت چنین اشاره می‎کند؛ «عدالت را پیشه کن و از خشونت و سخت‌گیری و ستم‌گری بپرهیز زیرا سخت‌گیری سبب فرار مردم از منطقه می‎شود و ظلم ستم مردم را به شورش مسلحانه دعوت می‎کند».(سیدرضی، ترجمه شهیدی، 1378، ج 476، ص 741)
در جوامعی که ثروت‌ها و منابع طبیعی که بر اساس آیات قرآن‌کریم برای بهره‌برداری همه مردم آفریده شده، در اختیار گروه‌هایی خاص قرار می‌گیرد و بسیاری از مردم از آن بی‌بهره‌اند فقر فراگیر می‎شود و به‌تدریج فاصله طبقاتی فزونی می‎یابد.هرچند خصوصیات شخصی طبقات فقیر چون تنبلی، بیکاری، پایین بودن سطح فرهنگ و برخی از عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی در تهدیستی کم‌درآمدها مؤثر است؛ ولی در اکثر موارد سبب اصلی، ستم سرمایه‌دارانی است که تنها به سود خود می‎اندیشند.(فراهنی‎فرد، ص 2)
در دین مبین اسلام، در اموال اغنیا سهمی برای فقرا خواهد بود.امام علی(ع) در مورد سهم فقرا از اموال ثروتمندان در حکمت 328 نهج‌البلاغه چنین می‌فرماید: «همانا خدای سبحان روزی فقرا را در اموال سرمایه‌داران قرار داده است، پس فقیری گرسنه نمی‌ماند جز به کامیابی توانگران و خداوند از آنان درباره گرسنگی گرسنگان خواهد پرسید».

عدالت در اندیشه امام علی(ع)
از نظر امام علی(ع) آن اصلی که می‎تواند تعادل اجتماعی را حفظ کند و همه را راضی نگه دارد و به پیکر اجتماعی سلامت و به روح اجتماعی آرامش بدهد عدالت است.امام علی(ع) در نامه 53 در مورد اجرای عدالت خطاب به مالک‌اشتر می‎فرماید: «دوست‌داشتنی‎ترین چیزها در نزد تو در حق میانه‌ترین و در عدل فراگیرترین و در جلب خشنودی مردم گسترده‌ترین باشد که همانا خشم عمومی مردم خشنودی خواص را از بین می‎برد، اما خشم خواص را خشنودی همگان بی‌اثر می‌کند».
عدالت‌ورزی امام علی(ع) تا بدانجاست حتی در مورد حیوانات به جدایی افکندن میان حیوانات و نوزادان‌شان پرهیز می‌دهد و به عدالت در رفتار با حیوانات توصیه می‎کند آن‌ حضرت در این باره در نامه 25 به مؤدیان زکات می‎فرماید: «میان ماده شتر و بچه شرخوارش جدایی نیفکن و ماده را چنان ندوشان که شیرش اندک ماند و به بچه‌اش زیان نرساند».(سیدرضی، 1378: ن 25، ص 507)

روابط نباید بر ضوابط پیشی گیرد
در سیره حکومتی امام علی(ع) هر مالی از اموال بیت‌المال باید در آن موردی که خدا برای آن تعیین کرده صرف شود و در این باره روابط نباید بر ضوابط پیشی گیرد لذا در خطبه 232 به تقاضای عبدالله بن زمعه که در جنگ شرکت نکرده بود ولی تقاضای سهمی از غنایم جنگی کرد فرمود: این اموال که می‎بینی نه مال من و نه از آن توست.غنیمتی گرد آمده از مسلمانان است که با شمشیرهای خود به دست آوردند.اگر تو در جهاد همراه‌شان بودی، سهمی چونان سهم آنان داشتی وگرنه دست‌رنج آنان خوراک دیگران نخواهد بود.(سیدرضی، ترجمه شهیدی، 1378، خ 232، ص 470)

فقر مالی؛ چالشی جدی
یکی‌از پدیده‌هایی که اثر جبران‌ناپذیری بر جامعه انسانی می‌گذارد و تمام ابعاد زندگی را دچار چالش جدی می‌کند فقر مالی است. فقر به‌واسطه عواملی ایجاد می‌شود که اگر کنترل و اصلاح نشود دامنه آن وسعت پیدا می‌کند و جامعه را به طرف سقوط سوق می‌دهد؛ بدین جهت کشف و شناسایی ریشه‌ها و عوامل ایجاد آن ضروری است که در این راستا مراجعه به منابع دینی ازجمله نهج البلاغه در کشف این عوامل می‌تواند سودمند باشد.
امام علی(ع) در نهج‌البلاغه به عوامل مهم شکل‌گیری و رواج فقر اشاره کرده است کمااینکه ربا، عدم رعایت عدالت و توزیع ناعادلانه ثروت و تراکم آن نزد عده‌ای خاص، بیکاری، فساد اداری، عدم پرداخت زکات و اسراف از عوامل مهم ایجاد فقر است کمااینکه از بزرگ‌ترین خطراتی که جامعه بشریت را تهدید می‌کند و در همه شئون زندگی مادی و معنوی انسان تاثیر سوء می‌گذارد «فقر» است. در دیدگاه اسلامی پدیده فقر مذموم و نامطلوب است و به تعبیر امام علی(ع) فقر، مرگ بزرگ‌تر و یکی‌از بلاها و نیمی از کفر است و موجب زیان رساندن به دین می‌شود و مایه رو سیاهی در دنیا و آخرت است.

فقر؛ شکننده ستون رشد و تعالی جامعه
پدیده «فقر» ستون رشد و تعالی جامعه را می‌شکند و مادامی‌که در جامعه‌ای این پدیده شوم و اسف‌بار رواج داشته باشد انتظار ترقی و پیشرفت در آن بیهوده خواهد بود.در بینش امام (ع) پدیده فقر آن‌قدر ناپسند است که «قبر» را بهتر از «فقر» می‌داند. «فقر» موجب نقصان دین، سرگردانی عقل و دشمنی(بدبینی) می‌شود.علاوه‌بر آن فقر زیرک را از بیان حجت و دلیلش باز می‌گرداند و انسان فقیر در شهر خویش بیگانه است.
افراد فقیر در خود احساس حقارت می‌کنند و هر اندازه باهوش باشند بر اثر این حقارت از گفتن حرف حق و دفاع از حقوق خویشتن باز می‌مانند و از سوی دیگر چون می‌دانند اکثر مردم برای سخنان آن‌ها بهایی قائل نمی‌شوند چون غالباً دنیاپرستند و برای افراد ثروتمند شخصیت قائلند همین احساس سبب می‌شود که فقیران نتوانند حرف حق را بیان کنند. همچنین فرد فقیر و تهیدست در شهر خود بیگانه است غالبا ثروتمند از فقیر فاصله می‌گیرد.
حضرت امام علی(ع) در دوران حکومت کوتاه اما پُربار خود در فقر زدایی بسیار اهتمام داشت تا جایی‌که همه مردم از امکانات کافی بهره‌مند بودند , در این باره می‌فرماید: کسی در کوفه نیست که در رفاه به سر نبرد، حتی پایین‌ترین افراد نان گندم می‌خورد و سر پناه دارد و از آب فرات می‌آشامد. همچنین امام به مالک اشتر در مورد توجه به امور اقتصادی و مالی مردم چنین می‌فرماید پس روزی ایشان را فراخ دار که فراخی روزی نیرویشان دهد تا در پی اصلاح خود بر آیند.

عوامل تاثیرگذار در پیدایش فقر
بر اساس نهج‌البلاغه عوامل متعددی در پیدایش فقر و تضاد طبقاتی در جامعه انسانی نقش دارد. شناسایی ریشه‌های فقر گام نخست و مهم زدودن سایه فقر از جامعه است. برخی از این عوامل ارادی و برخی غیر ارادی است.
در بینش ژرف امام علی(ع) بیکاری و تن‌پروری، اسراف، عدم رعایت قناعت و میانه‌روی، حاکم شدن ساختار ناسالم اقتصادی بر جامعه همچون رانت‌خواری، ویژه‌خواری و اختلاس در میان مقامات و کارگزاران حکومتی و دولتی و در نتیجه تمرکز ثروت در دست گروه خاص، ربا خواری و رواج معاملات ربوی، ساختار مالیاتی نامناسب و تسامح در پرداخت زکات واجب از جمله ریشه‌های ایجاد و تشدید فقر است.
مولد برخی از این عوامل فرد و برخی مقامات دولتی و حکومت اسلامی است. برای این‌که آثار مخرب و زیانبار این پدیده شوم دامن فرد و جامعه را نگیرد بایستی فرد و حاکم و کارگزاران دقت لازم را مبذول کنند و خود را به تقوا و تربیت دینی مجهز کنند تا گرفتار آن نشوند.

انتهای پیام

برگرفته از نامه‌ها وخطبه‌های امام علی(ع) در نهج‌البلاغه