سبک نهج‌البلاغه در مقابل بی‌مسئولیتی مسئولان/ هزینه‌های خبط مدیران باید بالا باشد
گروه جامعه ــ یک پژوهشگر نهج‌البلاغه منزلت بخشیدن به گوینده سخن حق، نظارت بر مسئولان حکومت، بصیریت مردم و ... را از جمله عواملی خواند که در نهج‌البلاغه مورد تأکید قرار گرفته است تا کارگزاران در مسیر بداخلاقی با مردم قرار نگیرند.
حامد پوررستمی، دکترای علوم قرآن و حدیث، در گفت‌و‌گو با ایکنا، با بیان اینکه منش حکومتی در میان کارگزاران از صدر اسلام مورد توجه پیامبر اسلام(ص) و ائمه‌اطهار(ع) بوده است و تأکید بارزی در این زمینه و در ابعاد فردی و اجتماعی وجود دارد، به بررسی این ناهنجاری‌ها و بی‌اخلاقی‌ها که گاه از جانب کارگزاران حکومتی ظهور و بروز یپدا می‌کند از سه منظر چالش‌ها، علل و زمینه‌های پیدایش این پدیده و راهکارهای رفع و دفع این چالش پرداخت.
از بین رفتن حاشیه‌های امنیتی مردم
وی کاهش مسئولیت‌پذیری در میان عوام را از جمله آسیب‌های بروز بی‌اخلاقی از سوی برخی مسئولان جامعه در بخش‌های مختلف دانست و گفت: وقتی مسئولان رده‌بالاتر با مسئول خاطی برخورد جدی نکنند، فردی که حقیقت‌گرا بوده و درصدد بیان حقیقت برآمده است، با مشاهده بی‌تفاوتی و عدم حمایت مسئولان بالادستی دیگر درصدد حقیقت‌گویی بر‌نمی‌آید، چرا که حاشیه‌های امنیتی خود را از دست می‌دهد. در چنین شرایطی روحیه حق‌گویی و مبارزه در برابر بی‌قانونی کم‌رنگ می‌شود؛ این در حالی است که در برخی کشورها در زمینه مبارزه با بی‌قانونی به نحو شایسته‌تری عمل می‌کنند، به طوری که شنیده شده است یکی از نمایندگان در کره جنوبی از ارائه کارت شناسایی خود در فرودگاه امتناع کرده است، اما این عمل با عذرخواهی پایان یافت. اگر این روند با چالش بی‌اخلاقی و عدم مسئولیت‌پذیری نماینده کره جنوبی ادامه پیدا می‌کرد، روحیه ایستادگی در برابر بی‌قانونی در میان کارمندان رده‌های پایین‌تر نیز کم‌رنگ می‌شد.
اختلال در زمینه هنجارهای عمومی
پورستمی اختلال در زمینه هنجارهای عمومی را از دیگر خروجی‌های عدم برخورد با بی‌اخلاقی برخی مسئولان برشمرد و تصریح کرد: در چنین شرایطی مردم معروف و منکر را از یکدیگر باز‌نمی‌شناسند و در زمینه تشخیص خوب و بد دچار تردید می‌شوند، چرا که مشاهده می‌کنند با بی‌اخلاقی مبارزه نشده و فرد خطاکار به حال خود رها شده است که چه بسا اگر خطاکار بود باید به جریمه اعمال خود می‌رسید.
عضو هیئت علمی گروه شیعه‌شناسی و معارف اسلامی دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود به تبیین علل بروز بی‌اخلاقی در میان برخی مسئولان پرداخت و اظهار کرد: در این زمینه علل فردی و فرافردی وجود دارد؛ یعنی اینکه فرد باید خود ساخته بوده و روی اعمال خود کارکند، تا مدیریت نفس خود را به صوت روشمند دنبال کند که در غیر این صورت هم ضربه می‌خورد و هم به جامعه و مردم ضربه می‌زند و جامعه را به لغزش وامی‌دارد.
پورستمی با اشاره به اینکه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه به حفظ زبان و مدیریت سخن گفتن به ویژه از سوی مسئولان تأکید فراوانی دارند، بیان کرد: امام در خطبه 176 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «ثمَّ إِيَّاكُمْ وَ تَهْزِيعَ الْأَخْلَاقِ وَ تَصْرِيفَهَا، وَ اجْعَلُوا اللِّسَانَ وَاحِداً وَ لْيَخْزُنِ الرَّجُلُ لِسَانَهُ، فَإِنَّ هَذَا اللِّسَانَ جَمُوحٌ بِصَاحِبِهِ، نيز شما را برحذر مى دارم از دگرگونى در خلق و خوى و از نفاق. همواره زبان را يكى كنيد. هركس بايد كه زبان خود نگه دارد. بسا شود كه زبان سركشى كند».
وی سخن امام علی(ع) در نهج‌البلاغه را فصل‌الخطابی در زمینه حفظ زبان خواند و گفت: امیرالمؤمنین می‌فرمایند: «به خدا سوگند، نديده‌ام بنده‌اى را كه پرهيزگارى كند و پرهيزگاريش او را سودمند افتد، مگر آنكه زبان خود نگه دارد. هر آينه زبان مؤمن در پس قلب اوست و قلب منافق در پس زبان او. زيرا، مؤمن هنگامى كه آهنگ گفتن كند، نخست در درون خود در آن بينديشد، اگر نيک بود بر زبان آرد و اگر بد بود، پنهانش دارد. منافق هر سخن كه بر زبانش آيد بگويد و نداند چه به سود اوست و چه بر زيان او». رسول الله (ص) فرمود: «ايمان هيچ بنده‌اى استقامت نپذيرد مگر آنگاه كه دلش استقامت پذيرد و دلش استقامت نپذيرد، مگر آنگاه كه زبانش استقامت پذيرد. هر يک از شما بتواند خداى تعالى را ديدار كند، در حالى كه، دستش از خون و مال مسلمانان پاک باشد و زبانش به عرض و آبروى كسى زيان نرسانيده باشد، بايد چنان كند».
پوررستمی با تأکید بر اینکه گوش و چشم کمتر در حوزه حق‌الناس ورود پیدا می‌کنند، اما زبان درگاه ورود به خطاست، تصریح کرد: گفتار اشخاص می‌تواند سبب تغییر در هنجارها شود، به ویژه در شرایطی که گوینده سخن از مسئولان جامعه اسلامی بوده و در حاکمیت از جایگاه برخوردار باشد.
عامل «جمهور» را دست‌کم نگیریم
این پژوهشگر علوم قرآنی عامل جمهور را نیز در بروز بی‌اخلاقی از سوی برخی مسئولان مؤثر خواند و اظهار کرد: مسئولان حکومتی از سوی مردم انتخاب می‌شوند و آنان در نوع حکومتی که بر ایشان روا می‌شود تأثیرگذارند. این مهم در کلام پیامبر(ص) اسلام نیز مشاه می‌شود که می‌فرمایند: «عمالکم أعمالکم، کما تکونون، یولی علیکم؛ کارگزاران شما (نتیجه) اعمال شما هستند، همان گونه که هستید، بر شما حکومت می‌شود.»
وی به وظایف مردم در بحث‌های نظارتی اشاره و بیان کرد: بصیرت و ظرافت انتخاب در ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بسیار مهم است و آثار خود را در جامعه نشان می‌دهد. مردم در حوزه نظارت و مطالبه‌گری باید با جدیت بیشتری وارد شوند و این مهم در کلام امیرالمؤمنین چنین تبلور یافته است: «وقتی مسئولیتی در میان مردم نباشد، فرهنگ و مرام او از توده مردم فاصله گیرد، دچار خطای محاسباتی می‌شود» غیبت زمامداران از مردم سبب می‌شود که کارهای زشت را زیبا و کارهای زیبا را زشت جلوه دهند. این خصوصیات و خصلت‌ها هنگام انتخابات باید مدنظر مردم باشد.
این پژوهشگر حوزه نهج‌البلاغه در تبیین حوزه راهکارها به نامه 53 نهج‌البلاغه و خطاب امام علی(ع) به مالک اشتر اشاره و بیان کرد: «مهربانى به رعيت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ايشان را شعار دل خود ساز. چونان حيوانى درنده مباش كه خوردنشان را غنيمت شمارى، زيرا آنان دو گروه‌اند؛ يا همكيشان تو هستند يا همانندان تو در آفرينش. از آنها خطاها سر خواهد زد و علت‌هايى عارضشان خواهد شد و به عمد يا خطا، لغزش‌هايى كنند، پس، از عفو و بخشايش خويش نصيبشان ده، همان‌گونه كه دوست دارى كه خداوند نيز از عفو و بخشايش خود تو را نصيب دهد. زيرا تو برتر از آنها هستى و آنكه تو را بر آن سرزمين ولايت داده، برتر از توست و خداوند برتر از كسى است كه تو را ولايت داده است. ساختن كارشان را از تو خواسته و تو را به آنها آزموده است.»
منزلت گوینده حرف حق را نگه داریم
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان حرف حق را از دیگر مواردی برشمرد که باید بدان توجه داشت و گفت: امام علی(ع) خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند: «باید کسانی نزد تو برگزیده‌تر باشند که پیش از همه در روی تو سخن تلخ بر زبان آورند و تو را در آنچه خدای بر دوستان خود نپسندد، کمتر یاری کنند» هم مردم و هم مسئولان بالادستی باید در انتخاب متولیان مسئولان حکومتی به این مهم توجه داشته باشند نه آنکه حقیقت‌گویی سبب دشواری و ایجاد مشکل برای افراد شود و مردم به واسطه اینکه حقیقت را بیان کرده‌اند، مورد بازخواست مسئولان نیز قرار گیرند.
پوررستمی با بیان اینکه آموز‌ه‌های دینی در قانون اساسی ایران نمود پیدا کرده است، گفت: در قانون اساسی آمده است که اگر نماینده‌ای قسم نامه را ادا نکند و یا آن را بشکند، خود به خود از نمایندگی عزل می‌شود. در قانون اساسی بر کرامت انسان تأکید فراوانی شده است و سران سه قوا باید برای حفظ این کرامت تلاش کنند. رئیس‌جمهور و مسئولان در قانون اساسی موظف به ترویج اخلاق هستند. بنابراین برخی بی‌اخلاقی‌های مسئولین باید با برخور‌دهای جدی مواجه شود.
هزینه‌های خبط مسئولان در نظام اسلامی باید بالا باشد
وی با بیان اینکه در نظام اسلامی باید طبق سیره امام علی(ع) که فرد خطاکار را مورد تشر و شماتت قرار می‌دادند رفتار شود، گفت: هزینه‌های خبط مسئولان در نظام اسلامی باید بالا باشد. اگر این فشار بر مسئولان در برابر عمل زشتشان وجود داشته باشد، مردم نیز عبرت می‌گیرند چرا که در مبانی دینی نیز آمده است: «الناس على دین ملوكهم؛ دین مردم بر طبق دین رهبران و حاكمان آنان است.»
مراقب نمایندگان مردم هستیم؟
وی با تأکید بر اینکه در نامه‌های نهج‌البلاغه کلمه «عین» به تکرار مشاهده می‌شود، تصریح کرد: امام علی(ع) افرادی را به کار می‌گرفتند که بر فعالیت و عملکرد نمایندگان و کارگزاران مراقبت داشته باشند. در نظام اسلامی نظارت جدی بر رفتار مسئولان بخش‌های مختلف وجود داشته باشد تا نمایندگان مردم دچار اشتباه نشوند. موارد متعددی از بی‌اخلاقی‌های مسئولان وجود دارد که در دوربین‌ها ضبط نشده‌اند. پس نیاز به نظارت جدی وجود دارد که افراد احساس قدرت بی‌جا و کاذب نکنند. آئین‌نامه‌های موجود در این زمینه باید با دقت مورد بازبینی قرار گیرد و مردم و مسئولان بر عملکرد مدیران بخش‌های مختلف نظارت بیشتری داشته باشند. به هر اندازه در این زمینه توجه بیشتری مبذول شود، زمینه‌های پیشرفت نیز ایجاد می‌شود.
انتهای پیام
