سرودهای دینی در یمن، یادگارانی ارزشمند از عمق تاریخ اسلام + فیلم

به گزارش ایکنا، سرودهای دینی در جوامع اسلامی بخش مهمی از فرهنگ عامه را تشکیل می‌دهد. این سرودها همواره نقش مهمی در انتقال مفاهیم دینی و عرفانی به نسل‌های مختلف داشته و باعث رونق گردهمایی‌ها و مناسبت‌های دینی بوده است. 

تاریخچه سرودهای مذهبی در یمن به دوران باستان برمی‌گردد، زمانی که بخشی از عبادت مرسوم در تمدن‌های باستانی بوده است. با این حال، با گذار یمنی‌ها از بت پرستی به یکتاپرستی، این سرودها چه از نظر حال و هوا و چه از نظر سبک کلی ملودی‌ها، دستخوش تغییرات بسیاری شد. این سرودها پس از اسلام، محتوای اسلامی یافته و در مناسبت‌ها و آیین‌های دینی استفاده می‌شود. آنچه اکنون از سرودهای دینی قدیمی به ما رسیده تنها محدود به ادعیه و یا تقدیم قربانی می‌شود.

وجود این سرودها، انجام آداب مذهبی همراه با آواز را از گذشته‌های دور در میان یمنی‌ها تأیید می‌کند. این آداب اسلامی، میراثی غنایی را حفظ کرده که یمنی‌ها به آن افتخار می‌کنند. هر مناسبت مذهبی با فضای معنوی و زیبایی‌شناختی خاصی همراه است که در آن سرود مذهبی یک مرکزیت اجتماعی بوجود می‌آورد. همچنین در برخی مناسبت‌ها و آداب و رسوم اجتماعی همچون مراسم ازدواج یا مراسم ختم این سرودها با مضامین مناسب حال و هوای خاص آن اجرا می‌شد و همچنان رواج دارد. 

در یمن سرودهای مذهبی به دو سبک رایج اجرا می‌شود که یکی همراه با ضرب و دیگری به مرسل معروف است. سبک مرسل بیشتر در صنعا و اطراف آن رایج است، در حالی که سبک نخست، در مناطق دیگر که طریقت‌های صوفیانه رایج بود انجام می‌شد. همچنین نباید از بسیاری از ملودی‌های دیگر که در مناطق مختلف یمن رایج است و خوانده می‌شود غافل شویم.

 موسیقی دینی در یمن در زمینه‌های مستقل از یکدیگر شکل گرفت، اما بُعد ایدئولوژیک متفاوتی نیز به خود گرفت. در صنعا، این سرودها، رنگ و بوی ادعیه به خود گرفت که به شکل‌های آهنگین خوانده می‌شد. در ابتدا آوازهای مذهبی در مناطقی مانند حضرموت، تهامه و مناطق دیگر با تصوف پیوندی نداشت.

آنچه در مورد سرودهای دینی در یمن قابل توجه است این است که اولین نوآوری‌های واقعی در نیمه دوم قرن نوزدهم به ویژه توسط جابر احمد رزق انجام شد که در سال 1905 درگذشت. همچنین سرودهای مذهبی در مقایسه با موسیقی عاشقانه از جسارت بیشتری در سنت‌شکنی برخوردار بود.
صوفیان در بسیاری از مناطق یمن، به ویژه در حضرموت، تهامه و ارتفاعات جنوبی تا عدن، نقش مهمی در شکل‌گیری سرودهای دینی ایفا کردند. در حالی که صنعا یک استثنا باقی ماند و ساختار غنایی خاص خود را شکل داد و سرودهای مذهبی در آن با همتای خود در شام و شاید مصر پیوندهای گسترده‌تری ایجاد کرد اما مقامات مختلف دیگر همچون مقام نهاوند نیز در آن رواج یافت.

به‌طور سنتی، دراویش و صوفیان سرودهای دینی را در روستاها و مناطق دور از مراکز شهر رواج می‌دادند به‌طوری‌ که این سرودها در شب‌های ماه رمضان به یکی از آداب رایج تبدیل شده است.

در ادامه، برخی از این سرودهای دینی که میراث مذهبی ارزشمندی در تاریخ یمن به شمار می‌رود را بررسی می‌کنیم:

عالم السر منا (جهان پوشیده از ما)

این سرود دینی با نام یکی از مهم‌ترین چهره‌های آواز مذهبی یمن به نام جابر رزق گره خورده که شعر و آهنگ آن را تنظیم کرده است. به طور کلی، این سرود با آمیزه‌ای از ذکر و مناجات، و نیز آواز و سرودهای خاص، در میان دیگر سرودهای دینی یمن، بی‌نظیر است.

الواحد الاحد

این سرود که با سبک آهنگین خود در تاریخ یمن غیر معمول است، از سرودهای معروف این کشور به شمار می‌رود و در صنعا بسیار خوانده می‌شود، اما در حضرموت نزد صوفیان نیز رواج دارد. به احتمال زیاد، این سرود از طریق صوفیان در یمن رواج یافته است.
ما نمی‌دانیم که آیا این سرود، حاصل تأثیر فرهنگ‌های موسیقی کشورهای همسایه است یا خیر. شاید صوفیان یمن آن را اجرا می‌کردند تا از طریق آهنگ، مجالس خود را با ذکر خداوند غنی کنند.