برندسازی در هنر تلاوت قرآن/ توجه بیشتر رسانه‌ها به پخش تلاوت قاریان ایرانی + صوت
گروه فعالیت‌های قرآنی: قاری بین‌المللی کشورمان در برنامه رادیویی فرهنگ تلاوت با اشاره به اینکه مرکزی برای رصد و کنترل تلاوتها وجود ندارد، گفت: در حال حاضر نیازمند برندسازی در حوزه هنر تلاوت قرآن هستیم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برنامه «فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن، شب گذشته، ششم بهمن‌ماه، با اجرای هادی صلح‌جو و کارشناسی رحیم خاکی، داور و قاری بین‌المللی کشورمان و با موضوع «تلاوت معیار، صحیح و الگو» به روی آنتن رفت.
خاکی در ابتدای این برنامه، گفت: تولید این برنامه، کار ارزشمندی است، چون دوره نسبتاً طولانی را پس از انقلاب اسلامی عرصه تلاوت قرآن طی کرده است. حدود سه دهه زمان کمی نیست؛ اگرچه برای پختگی و رسیدن به مرز طلایی این هنر، هنوز فاصله‌های زیادی هست. اما به هر حال این سه دهه سابقه ارزشمندی است که می‌توان بر مبنای آن گذشته ارزشمند، بحث کنیم و آینده بهتری را برای این عرصه طراحی کنیم. هر کدام از این برنا‌مه‌ها، می‌تواند قدم‌هایی کوچک، اما مهمی را برای ارتقای این موضوع در پیش بگیرد.
تسلط خوب قاریان جوان ایرانی
این قاری بین‌المللی در پاسخ به این سؤال که آن خط صحیح که درباره تلاوت‌های صحیح و الگو برای ما بیان شده است، چگونه است؟ و امروزه چه میزان با آن خط فاصله داریم؟ ادامه داد: فکر می‌کنم که اگر از یک زاویه به بحث ارتقای سطح تلاوت قرآن کریم و هنر تلاوت قرآن نگاه کنیم، شاید هنگاهی که از بُعد فنی نگاه می‌کنیم؛ الان قراء ما نسبت به تکنیک‌های تلاوت، آگاهی بیشتری پیدا کرده‌اند به‌گونه‌ای که در دهه 70 افراد انگشت‌شماری، نسبت به الحان و نغمات آشنایی داشتند.
وی اظهار کرد: اما در حال حاضر، نه تنها به الحان و نغمات اصلی، بلکه به الحان و نغمات فرعی هم تسلط کافی دارند. بلکه در شهرهای کوچک نیز قاریان نوجوان به این امر، تسلط پیدا کرده‌اند که این کار ارزشمند و خوبی بوده است که به سرعت رشد پیدا کرده است. در حال حاضر در بُعد موسیقایی فراگیری قرآن، اساتید قرآنی این تکنیک‌ها را یاد گرفتن و فراگیران قرآن، نسبت به صداسازی، نگه‌داری صوتشان و نسبت به اینکه پرده شروعشان از کجا باشد و ... آگاهی پیدا کرده‌اند.
خاکی تصریح کرد: قطعاً در قرائت قرآن غیر از بُعد فنی، ابعاد معنا‌محوری، مفاهیم‌محوری و بُعد معنوی تلاوت هم بسیار مهم است. شاید مهم‌ترین مرکز ثقل قرائت صحیح و تراز، همان بُعد معنوی و مفهومی آن باشد. قطعاً اگر بخواهیم تلاوتی را به‌عنوان تراز براساس آیات و روایات در نظر بگیریم، تلاوتی معیار و به‌عنوان تلاوت تراز، قرار می‌گیرد که براساس معانی و مفاهیم آیات و براساس دریافت قاری در آن لحظه خلق می‌شود. یعنی آن حس بیان درست از کلمات و جملات قرآن می‌تواند بخش عمده‌ای از تولید یک قرائت صحیح را در داشته باشد و در کنار آن باید تکنیک‌ها و ابعاد مختلف شکلی تلاوت رعایت شود. این مورد هم، نیاز به ذوق و استعداد ویژه دارد و هم نیاز به شرایط مختلف، که شاید تمام اینها رعایت شود، اما مجلس برای این امر مهیا نباشد.
تلاوتی معیار
این داور بین‌المللی اظهار کرد: ارائه و القا معانی و مفاهیم آیات با توجه به برداشت لحظه‌ای قاری، فن و تکنیک تلاوت و شرایط آن محفل و مجلس از جمله موارد لازم برای ارائه تلاوتی معیار است.
خاکی با اشاره به قول استاد احمد احمد نعینع درباره استاد مصطفی اسماعیل، گفت: ایشان به اندازه‌ای به مقامات اشراف داشته است و مسلط بوده است که بسیار دقیق اینها را در جلسات خصوصی به شاگردانشان متذکر می‌شده است. او نابغه در عالم تلاوت بوده است.
وی با تأکید بر اینکه رعایت تقدم و تأخر در مواردی که ذکر شد به‌دلیل ارائه کلام الهی ضروریست، عنوان کرد: چون شنونده، کلام ویژه و کلام حضرت پروردگار را می‌شنود. بنابراین ظرفیت سلامت روحی و روانی هر شخص و درک ابعاد معانی که قاری تلاوت می‌کند، بسیار مهم است. حتی پاکی و تهذیب درونی قاری نیز بسیار مؤثر است. چنانکه استاد سیدمحسن خدام‌حسینی، گفته‌اند: «هنگامی که قاری برای تلاوت به جایگاه می‌آید به مانند کوزه‌ایست که به آن دست می‌زنی تا از صدایش، متوجه شوی که او کجای کار است؛ خام است، خشک است، پخته است و این کوزه آیا واقعاً درجه یک است».
خاکی ادامه داد: این تعبیریست. اما به طور حتم از صدای قاری می‌توان فهمید که صدا، واقعاً از پاکی درون می‌جوشد و بیرون می‌آید، یا خیر. لذا آن پاکی درونی افراد به این امر کمک می‌کند. این هم همین گونه ایجاد نمی‌شود بلکه قاری قرآن باید در حال ارتباط‌گیری با مخزن وحی قرار گیرد و خودش را در مسیر پاک و نورانی قرار دهد که از آن منبع اصلی، الحان و نغمات را بگیرد و معانی را در ذهنش به گونه‌ای پرورش دهد که در بیان درست، بیان کند.
وی با اشاره به اینکه
هنگام تلاوت قرآن کردیم، نمی‌خواهیم آواز بخوانیم، اظهار کرد: درست است که باید ابعاد
تکنیکی و فنی را در تلاوت رعایت کنیم، اما درست نیست که از مرز و حدود خارج شویم. یقیناً
ابعاد معنوی و شخصیتی قاری قرآن در ایجاد شرایط بعدی بسیار مهم است.
رسالت قاری در
هنگام، تلاوت چیست؟
خاکی در پاسخ به اینکه آیا به جوان‌ها و نسل جدید گفته شده است که هدف از قرائت قرآن و رسالت قاری در هنگام، تلاوت قرآن چیست؟ و علت جاودانگی تلاوت عبدالباسط، منشاوی و مصطفی اسماعیل و سایر بزرگان تلاوت، چیست؟ اظهار کرد: سخت است در این‌باره، نظر دادن، چون تحقیق میدانی و کمی و کیفی در حال حاضر نداریم تا براساس آن نظر دهیم. بزرگانی در عالم تشیع و جمهوری اسلامی ایران در 50 سال آینده متولد خواهند شد؛ چراکه قطعاً مصر هم خلق‌الساعه عبدالباسط، منشاوی و ... تحویل نداده و قطعاً گذشته 100 ساله داشته است که ما هم داریم. با وجود اساتید بزرگی چون زکریا احمد، احمد ندا و علی محمود و ... که اینها مکتب‌خانه‌های مختلفی برای آموزش بوده‌اند و سپس رسیده به این مشاهیر و اساتیدی که نسبت به دوران زندگی ما نزدیک‌تر است و این شانس را هم ما داشتیم و هم آنها داشتند که تکنولوژی وجود داشته است، تلاوتها را ضبط و ثبت کرده‌اند که موجب ماندگاری آنها شده است.
این قاری بین‌المللی بیان کرد: اگر بخواهیم به سده ششم تا هشتم برگردیم در شیراز، بزرگترین دارالقرآن اسلام را داشته‌ایم که در حال حاضر چیزی از آن باقی نیست که آنجا مرکز آموزش قرائت قرآن بوده است. چه بسا در همان دوران، قراء بزرگی نیز داشته‌ایم که تلاوت‌هایی نیز داشته‌اند اما ثبت و ضبطی نشده است.
وی ادامه داد: دوره تاریخچه سرزمینی ما متحول شده و این موضوعات کنار رفته و در مصر شکل دیگری گرفته است و تولیدات و آثار زیادی هم داشته است اما الحمدالله با ظهور انقلاب اسلامی و به برکت زحمات امام راحل و خون شهدا و با پرچم‌داری مقام معظم رهبری و در طول این سه دهه گذشته اتفاقات مهمی در کشور افتاده است. با این زحمات و ابعاد وسیع، استعدادهای قرآنی در شهرها و روستاهای مختلف برای حفظ قرآن، می‌بینیم که تکنیک‌ها را به خوبی فرا می‌گیرند و با اعتماد به نفس به تلاوت قرآن می‌پردازند.
خاکی با اشاره به شنیدن تلاوت‌هایی از قاری‌ای نوجوان طی سفر اخیرش به تبریز که اسم و رسمی نیز ندارد، بیان کرد: این نوجوان 12 ساله از حفظ، آیات را با صوت و لحن بسیار قدرتمند قرائت می‌کرد اما تجویدش ضعیف بوده است. چنانکه می‌بینیم در مسابقات مختلف نیز قاری‌های جوانی در حال ظهور هستند. لذا 50 سال آینده، قرائی مثل عبدالباسط‌ها و منشاوی‌ها و ... خواهیم داشت که از همه ابعاد کامل باشند.
وی اظهار کرد: اما در بحث معنوی و تربیت دینی قراءمان در حال حاضر، نمی‌گویم وضعیت خوب یا بد است چون اساتید مختلف، به گونه‌های گوناگون کار می‌کنند.
این قاری بین‌المللی با اشاره به اینکه اساتید و مربیان نسبت به تربیت قراء مؤثر هستند، بیان کرد: اما معتقدم به اینکه در حال حاضر نیاز به برندسازی در حوزه هنر تلاوت قرآن داریم و این وظیفه یک نفر نیست، بلکه وظیفه زنجیره است. رسانه‌ها و افراد خوش فکری که این توان را دارند تا تولیدات قاریان را معرفی کنند باید این کار را انجام دهند. چون در حال حاضر خیلی از تلاوت‌های خوب قراء کشورمان شنیده نمی‌شود، چون مرکزی برای رصد و کنترل آنها وجود ندارد.
رادیو قرآن با همه توان و ظرفیتش در تولید و پخش تلاوتها هنوز به‌روز نیست
وی افزود: رادیو قرآن با همه توان و ظرفیتش در تولید، اخذ و پخش تلاوتها هنوز به‌روز نیست و هنوز قرائت‌های قراء ایرانی را در ضمن سایر تلاوت‌های قراء دیگر پخش می‌کنیم. مثلا تلاوت قاری درجه چهار مصر را با القابی چون استاد پخش می‌شود و قاری درجه یک کشورمان را بدون این موارد از سوی مجری معرفی می‌شود؛ چرا نباید این شخصیت را به این برجستگان تلاوت قرآن کشورمان ندهیم و چه زمانی باید این اتفاق بی‌افتد؟ آیا باید به سن کهنسالی برسد و آن هنگام که جوانی و طراوتش و ذوق و شوق از او گرفته شده است؟!
خاکی بیان کرد: حال آنکه این موارد شوق‌آفرین و ذوق‌آفرین است. هنگامی که تلاوت قاری خوب از رسانه مرتبط پخش شود و معرفی شود که عمدتاً نیز این رسانه‌ها شبکه قرآن سیما و رادیو قرآن است، این خودش اعتماد به نفس و باور را ایجاد می‌کند. هنگامی که من با استاد نعینع در محافل قرآنی کشورهایی چون ترکیه و آلمان برای اجرای برنامه می‌رویم تنها تفاوت ما با او این است که نعنیع شخصیتش ثابت شده است، اما من باید خودم را هنگام تلاوت قرآن اثبات کنم. لذا این امر نیز نیازمند تلاش، زحمت و فشار بیشتر است. به دلیل اینکه فایل تلاوت‌های ما و یا سایر قراء در آنجا وجود ندارد و حال آنکه چه فردی باید این کار را انجام دهد؟ رسانه‌ها باید این کار را انجام دهند و یا گروه‌های مختلفی که به عنوان تکمیل‌کننده این حلقه‌ها هستند این کار را انجام دهند.
وی در رابطه با اینکه گروهی معتقدند هنوز هم در جریان قرائت قرآن با مصر فاصله داریم چون کشور مصر، صاحب این هنر است و این هنر، جایگاهش در مصر است، گفت: من این حرف را قبول ندارم. چون این هنر ما بوده است. به لحاظ تاریخی بررسی کنند و ببینند که هنرهای قرآنی بعد از ورود اسلام به ایران چه شکلی گرفته است. همین الحان و نغمات آهنگینی که در قرائت قرآن و حتی در موسیقی عربی استفاده می‌شود، پایه‌گذاری‌اش از کجاست و از کجا به مصر آمده است؟ همه اینها اکثراً ایرانی هستند.
خاکی عنوان کرد: هنر تلاوت
قرآن، یکی از اصلی‌ترین مراکز شکل‌گیری‌اش، ایران بوده است با وجود
اینکه در دوره‌ای با فترت روبرو شده‌ایم، اما هنگامی که انقلاب اسلامی شکل گرفت، این نقطه
عطفی بود. ما در ایجاد هنر تلاوت قرآن نه تنها سهیم بودیم، بلکه بنیان‌گذار آن بوده‌ایم. البته تلاوت قرآن در دوره پرفروغی در مصر ورود پیدا کرد که به اوج نیز
رسیده است.
هنر تلاوت قرآن، سقفی ندارد
وی اظهار کرد: ما در حال حاضر از همه این زحمات استفاده می‌کنیم و در مراکز متعدد خودمان استعدادهای ویژه قرآنی را پرورش می‌دهیم و این هنر تلاوت قرآن را به اوج بیشتری می‌رسانیم. معتقدم که هنر تلاوت قرآن، سقفی ندارد. امیدوارم که دوستان و شاگردان قاری‌ام و یا شاگردان سایر اساتید و زحمات آنها طی 50 سال آینده به ثمر برسد. چنانکه در مسابقات و داوری‌ها، نوجوان‌ها و جوان‌هایی را می‌بینیم که بسیار مستعد هستند. در کنار آن معرفی و برندسازی و ایجاد اعتماد به نفس بسیار مهم است.
خاکی بیان کرد: کشورهایی چون مالزی، اندونزی و برونئی و فلیپین قبل از اذان‌ها، فقط تلاوت قاریان خودشان را پخش می‌کنند که این نشان‌دهنده ارزش آنها به قراء خودشان است. ما نمی‌گوییم اصلاً تلاوت‌های مصری پخش نشود اما این نباشد که از 100 تلاوت 10 تلاوت از قاری ایرانی باشد. این اتفاق خوبی نیست و بدسلیقگی و کار غیراستراتژیک است چون همه ما قاریان، دوست داریم که تلاوت‌هایمان پخش شود چون برای آن زحمت کشیده‌ایم و انرژی می‌گذاریم و دوست داریم آنها شنیده شود.
این قاری بین‌المللی با اشاره به اینکه به طور حتم مردم، تلاوت قراء ایرانی را بیشتر از قراء مصری می‌پسندند، اظهار کرد: باید با بررسی، تلاوت‌های خوب و شاخص شناسایی شود، اینها مرتب پخش شود و تشویق کنیم تا آثار فاخری ایجاد شود و آنها را در معرض دید عموم قرار دهیم که در خلق آثار بعدی، کمک می‌کند.
یادآور می‌شود، ویژه‌برنامه «فرهنگ تلاوت» کاریست از گروه اطلاع‌رسانی رادیو قرآن که به تهیه‌کنندگی فاطمه رحمانی و اجرای هادی صلح‌جو سه‌شنبه هر هفته از ساعت 21:10 از رادیو قرآن به سمع شنوندگان می‌رسد.
