جبار آذین، منتقد و کارشناس سینما در گفتوگو با
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه سینمای اجتماعی یکی از موضوعات رایج در سینماست که همیشه میتوان به ان پرداخت، اظهار کرد: تولید فیلمهای اجتماعی در سالیان اخیر در عرصه سینمای ایران اپیدمی شده و ساخت این گونه آثار با حمایت مسئولان و متولیان اشتباهی سینمای کشور، گوی سبقت را از تولید سایر گونههای سینمایی ربوده است. بدیهی اینکه سینمای ایران هم برای تداوم حیات خود و جلب حمایت مخاطب به تولید انواع فیلم نیاز دارد و سینماگران کشور برای پاسخگویی مناسب به انتظارها و توقعهای تماشاگران باید منطبق بر این نیازها و خواسته آثار سینمایی بسازند.
کمبود دانش جامعهشناختی و سینماییوی افزود: اقبال برای ساخت آثار سینمایی اجتماعی در مقایسه با گرایش به تولید فیلمهای شخصی و روشنفکرمآبانه، جشنوارهای، تجربهگرا و بازیهای سینمایی با فرم و محتوا را باید به فال نیک گرفت، ولی در این ارتباط چند نکته کلیدی و استراتژیک حائز اهمیت و توجه است. اغلب سازندگان آثار موسوم به اجتماعی تحلیل و ارزیابی کامل و درست از جامعه خود ندارند و آنچه را که تبدیل به فیلم میکنند از زاویه کاملاً شخصی و روایتهای خاص خود است، لذا آثار این قبیل فیلمسازان به دلیل یک جانبهگرایی و محدودنگری فاقد جامعیت نگاه جامعهمدارانه است و آنچه آنها به عنوان بستر اجتماعی خود بر میگزینند با واقعیتهای جامعه هماهنگ نیست و گاه مغایر آن است. در این نقص و نداشتن آگاهی درست اجتماعی نبود یا کمبود دانش سینمایی را هم باید افزود که حاصل کار را از هر دو بُعد هنری و اجتماعی ناتوان میسازد.
این کارشناس سینما به توضیح فوق اضافه کرد: نبود آگاهی اجتماعی باعث افراط و تفریط در تصویرسازی از جامعه میشود. به عبارتی فیلمها در نمایش تلخیها و معضلات یا به افراط یا غلو و سیاهنمایی میرسند و یا به علت کاستی در ارائه حقیقی واقعیتها، تصاویری ناقص و ناباور از جامعه عرضه میکنند.
آذین درباره کارگردان «زیر سقف دودی» اینگونه اظهار نظر کرد: پوران درخشنده از فیلمسازان متبحر و کاربلد سینما و حوزه فیلمهای اجتماعی است و پیوسته کوشیده از منظر خود به آسیبشناسی مسائل اجتماعی بپردازد و فیلم جنجالی «هیس» او هنوز در گوش جان وجدان جامعه بیدار است. با این همه او و دیگر سازندگان فیلمهای اجتماعی تنها آنچه را در فیلمهای خود، جان میبخشند که با زندگی خود آنها و انسانهای پیرامونشان مرتبط است؛ در اغلب فیلم این فیلمسازان داستانها و مضامین حول محور خانوادههای مرفه و یا رو به مرفه رخ میدهد و لذا ماجراهای آنها تنها میتواند نمایشگر نمونه یا گوشهای از جامعه بود و نمیتواند آینه تمامقد جامعه باشد.
«زیر سقف دودی» فراگیر و اجتماعی نیستاین منتقد با بیان اینکه موضوع مورد نظر «زیر سقف دودی» دغدغه تمام جامعه نیست؟ تصریح کرد: درخشنده در فیلم اخیر خود «زیر سقف دودی» باز هم به سراغ یک موضوع تلخ اجتماعی رفته و به ارزیابی سینمایی معضلی که قشری از جامعه با آن درگیر هستند پرداخته است، ضمن تاکید بر این نکته که مشکل مطرح شده در فیلم درخشنده فراگیر و اجتماعی نیست و نباید آن را در سراسر جامعه گسترش داد. یادآور میشوم که تداوم حضور فرهنگ بیگانه و اختلاط فرهنگی و هجمه دستاوردهای جامعه اسلامی با هدف تخریب مناسبات خانوادگی و اجتماعی سبب ایجاد برخی ناخواستههای فرهنگی در قبال کمبود یا دوری از فرهنگ جامعه اسلامی و سبک زندگی ایرانی اسلامی شده او است.
وی به توضیح فوق اضافه کرد: گروهی از جوانان دهه 70 با تأسی از نسل سوم و تاثیرپذیری از فرهنگهای ماهوارهای و نبود شرایط مناسب شخصی خانوادگی و اجتماعی برای تشکیل زندگی زناشویی به باور غلط و ضد اخلاق زندگی مشترک بدون ازدواج غربی یعنی ازدواج سفید گرایش یافته و گسست ارتباط میان برخی خانوادهها باعث تخریب ارتباطهای خانوادگی شده است. این مضامین موضوعات اصلی فیلم در مجموع خوشساخت «زیر سقف دودی» پوران درخشنده را شکل بخشیده است. موضوعاتی که زندگی یک خانواده مرفه را در آستانه فروپاشی قرار داده است. سازنده «زیر سقف دودی» در تحلیل اجتماعی خود از کاستها و انحرافهای فرهنگی که سبب فروپاشی خانواده قهرمان قصه او شدهاند، چیزی نمیگوید و تنها بر ورشکستگی مالی و گرایش به جنس مخالف را عامل بروز ویرانی میکند.
اضمحلال اخلاقی یک خانواده مرفهوی در پایان این گفتوگو خاطرنشان کرد: آنچه در این فیلم و در کل در قالب یک اثر سینمایی جمع و جور با شخصیتپردازیهای بهنسبت مناسب، کارگردانی خوب و بازیهای متوسط ارائه شده تلخی، تباهی و اضمحلال اخلاقی و فرهنگی یک خانواده مرفه در حال سقوط است و به عنوان یک خطر و هشدار اجتماعی میتواند مد نظر قرار گیرد، ولی چنانچه قصد اشاعه و نمایش آن به کلیت جامعه باشد باید گفت فیلمی کاملاً تلخ و سیاهنما و کاذب از جامعهای است که درخشنده فقط سطح غمانگیز روبرو به سمت زندگی خود را در آن نمایش داده است. «زیر سقف دودی» فقط نمایش سقف غبار گرفته زندگی غافلان از اخلاق، دین، فرهنگ و سلامت است و جای نمایش امید و ایمان در آن خالی است.