گذر دانشنامه قرآنی از هفت خوان کارشناسان/ جامعیت؛ وجه تمایز این اثر با دیگر آثار
گروه ادب: حجت‌الاسلام والمسلمین مظفر سالاری که پنج جلد از دانشنامه قرآن برای نوجوانان را به چاپ رسانده است، وجه ممیزه این اثر با دیگر آثار در عرصه قرآن کریم را جامعیت آن برمی‌شمرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین مظفر سالاری از جمله طلابی است که در کنار درس و تبلیغاتی که انجام می‌دهد به هنرهایی مانند داستان‌نویسی نیز روی آورده است. وی همچنین سابقه 20 سال کار در عرصه مطبوعات را در کارنامه خود دارد. وی تدوینگر دانشامه قرآنی است که در جشنواره کتاب رشد یکی از آثار برگزیده شد. در راستای سختی‌های کار در عرصه قرآن کریم با وی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که متن آن از نظرتان می‌گذرد؛
ـ نگارش دانشنامه قرآنی بر اساس چه تفکری صورت گرفت و چرا به این کار اقدام کردید؟
من یک طلبه هستم اما همیشه آرزوی آن را داشتم که بتوانم در عرصه علمی و حوزوی نیز ورود پیدا کنم و در حوزه قرآن و اهل بیت(ع) کاری شایسته و ارزنده در قالب کتاب که بتواند اثرگذار بوده و به نیاز مخاطبان پاسخ دهد ارائه کنم. با توجه به دغدغه‌هایی که داشتم، طرح تالیف دانشنامه قرآنی را در سال 75 با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در میان گذاشتم که در همین راستا 100 مدخل را ضمیمه پیشنهاد خود کردم تا مسئولان این مرکز بتوانند بر اساس آن تصمیم بگیرند. پس از آن که تدوین و نگارش این کار مورد پذیرش قرار گرفت، نمونه کار از من خواسته شد که من نیز مدخل مربوط به فرشتگان را نوشتم و برای آنان ارسال کردم.
ـ برای نوشتن چنین مدخلی از چه منابعی بهره بردید.
تفاسیر فراوانی را به این منظور بررسی کردم. از آنجا که کار مربوط به نوجوانان بود، هر مطلبی را که مناسب سن این گروه بود گردآوری کردم. از آن سو باید فرم و محتوای کار را به صورتی درمی‌آوردم که متنوع و جذاب باشد. نمونه‌هایی در این راستا تهیه کردم. همه کار از سوی کانون برعهده من گذاشته شد و من باید گروهی از پژوهشگران را گرد هم می‌آوردم و هر مدخل را به یکی از آنان می‌سپردم.
ـ در بهره‌گیری از پژوهشگران به سراغ چه کسانی رفتید؟
در این راستا با برخی از فضلای قم صحبت کردم که هر یک از آنان به دلیل مشغله کاری عذرخواهی کردند و نتوانستند در این مسیر من را همراهی کنند. برخی از آنان نیز اعتقاد داشتند که انجام این کار ضرورت ندارد.
ـ آیا خود شما به تنهایی نمی‌توانستید این کار را انجام دهید؟
اگر به تنهایی می‌خواستم این کار را انجام دهم و پژوهش و نگارش آن را برعهده بگیرم، شاید این کار 20 سال طول می‌کشید. به همین دلیل بود که کار معوق ماند. مدت زمانی بعد از این موضوعات بود که با حجت‌الاسلام علی خراسانی که در مرکز فرهنگ و معارف قرآن به فعالیت مشغول بود صحبت کردم. محققان بسیاری با ایشان کار می‌کردند و در حال تدوین دایرةالمعارف قرآن کریم بودند.
کاری که آنان در این مرکز انجام می‌دادند بسیار گسترده‌تر و علمی‌تر از آن بود که من در نظر داشتم انجام دهم. سرانجام پس از صحبت‌هایی که مطرح شد، تصمیم گرفتم دانشنامه قرآنی برای نوجوانان را همپای دایرةالمعارف بزرگ قرآن به سرانجام برسانم. شاید بتوانم بگویم که 10 سال طول کشید تا جلد‌هایی از دایرةالمعارف قرآن کریم به چاپ برسد و من نیز نمونه کارهایی را در این حوزه تولید کنم.
بعد از این اقدامات، جلسات متعددی با حضور اساتید و کارشناسان برگزار و اظهارات متعددی درباره کلیات کار دانشنامه مطرح شد، به طوری که می‌توان از این مراحل به عنوان هفت خوان نام برد که در نهایت توانستم کار را آغاز کنم. بر اساس صحبت‌هایی که پیش از آن صورت گرفته بود، مقرر شد که دایرةالمعارف قرآن کریم منبع اصلی دانشنامه در نظر گرفته شود.
در این راه، مطالعه اثر، انتخاب موضوعات، تلخیص، تلطیف و نگارش دانشنامه برعهده من بود که در نظر گرفته بودم که آن را با هزار و چهارصد مدخل در قالب 14 جلد و همانند دایرةالمعارف در قالب الفبایی به نگارش درآورده و چاپ کنم.
در سال 87 بود که نگارش دانشنامه را آغاز کردم و توانستم نخستین جلد آن را در سال 91 به چاپ برسانم. در طی مراحل چاپ، زمان بسیاری صرف موضوعاتی مانند قطع، صفحه‌آرایی، تصاویر، گرافیک و ... شد. تاکنون پنج جلد دیگر این دانشنامه به نگارش درآمده است و در حال حاضر جلد ششم آن را می‌نویسم.
ـ درباره ویژگی‌های این دانشنامه برای ما بگویید.
تاکنون دانشنامه‌ای درباره قرآن کریم با چنین وسعتی از موضوعات برای نوجوانان در جهان اسلام ندیده‌ام. این کار به منظور توجه به بارور کردن اعتقادات نوجوانان است که دانشنامه با توجه به نیازهایی که نوجوانان دارند، از جامعیت مطلوبی برخوردار است، به طوری که بعید به نظر می‌رسد موضوعی قرآنی مورد نظر باشد و مدخلی درباره آن در دانشنامه پیدا نشود.
تصمیم گروه اساتید و کارشناسان بر آن بود که حتی اگر درباره ارائه مدخلی در این دانشنامه دچار تردید شدیم که آیا برای نوجوانان مفید است یا خیر، آن را در این اثر ارائه کنیم؛ زیرا بهتر از آن بود که نوجوان به سراغ مدخلی برود و بخواهد آن را در این اثر بیابد و به دلیل حذفی که ما انجام داده‌ایم، موفق به این کار نشود. بر همین اساس می‌توانم بگویم جامعیتی که این اثر دارد، سبب تمایز آن با دیگر آثار می‌شود.
در هر مدخل به اطلاعاتی پرداخته شده كه مورد نیاز نوجوانان بوده یا برای آنان جذاب است و باید نسبت به آنها اطلاعات داشته باشند. نثری که برای بیان این مطالب به کار گرفته شده است، از زبان کتب درسی نوجوانان شیواتر و ساده‌تر است.
ـ به عقیده شما این دانشنامه در چه مواردی برای گروه سنی نوجوان کاربرد دارد؟
می‌توان گفت که این دانشنامه در اصل مرجعی برای مراجعات و پژوهش‌های نوجوانان در زمینه قرآن کریم به شمار می‌آید. بر همین اساس همه کتابخانه‌هایی که آثاری برای عرضه به نوجوانان دارند، می‌توانند این دانشنامه را در اختیار آنان قرار دهند. در این راستا می‌توان دانش‌آموزان را به این موضوع تشویق کرد که به ارائه کنفرانس یا مقاله درباره مداخلی که جذابیت بیشتری برای آنان دارد بپردازند. حتی این دانشنامه برای افراد بزرگسال نیز قابلیت استفاده و بهره‌برداری دارد و من نیز حتی در سخنرانی‌هایی که انجام می‌دهم، از مداخل این دانشنامه بهره می‌گیرم.
البته توجه به این موضوع که هر اثری دارای نقائصی است، موضوعی است که نباید از نظر دور داشت و قطعاً این دانشنامه نیز از نقائص مبرا نیست. در عین حال باید معایب و کمبودهای این اثر انگشت‌شمار باشد که اقدامی اثرگذار است.
ـ آیا تدبیری برای رفع نواقص در نظر گرفته‌اید؟
این اقدام گام اول برای مرجع‌نویسی قرآنی به منظور استفاده نوجوانان است. نواقص کار به مرور زمان مشخص می‌شود و با گرفتن بازخوردها می‌توان در راستای رفع آنها و کارهای بهتر تلاش کرد. این دانشنامه مصور است و سعی شده تا زیبایی‌هایی داشته باشد که بتواند برای مخاطبان جذاب باشد.
ـ شما پیش از این نیز برای کودکان و نوجوانان کارهایی را به رشته تحریر درآورده‌اید. به منظور نگارش این دانشنامه به چه نکاتی توجه نشان داده‌اید؟
من از دوران کودکی داستان می‌نوشتم و 25 سال است که به این حرفه مشغول هستم. با توجه به مدت زمانی که به این فعالیت اشتغال دارم، تصور می‌کنم می‌توانم نیازهای فرهنگی و زیبایی‌شناسانه گروه سنی کودک و نوجوان را تا حدودی بشناسم.
در هنگام مطالعه مدخل‌های مختلف دایرةالمعارف قرآن کریم و تلخیص و تلطیف کردن آنها برای نوجوانان تلاش کردم تا به نیازهای آنان بیشتر فکر کنم.
در نگارش این دانشنامه تلاش کردم تا نثر و زبانی که انتخاب می‌کنم به فهم محتوا برای این گروه سنی کمک کند و به گونه‌ای نباشد که مانع از فهم مطالب و دلزدگی شود. همه می‌دانیم که با غیر قابل درک و فهم شدن و سنگین بودن محتوا، مخاطب از اثر فاصله می‌گیرد؛ از این رو سعی شده است تا از مناسب‌ترین موضوعات به بحث ورود پیدا کنم و بهترین مسیر برای ارائه محتوا و درک و تفهیم آن به کار گرفته شود.
در این راستا سعی کرده‌ام تا سطح مداخل که از نظر سختی و آسانی تفاوت دارند، با توجه به سطح مختلف هوش، معرفت و فرهنگ نوجوانان که متفاوت نوشته شود و به گونه‌ای مطالب نگاشته شود که سختی‌های کار کاهش پیدا کند تا افرادی که هوش پایین‌تری دارند نیز بتوانند مطالب را بفهمند.
ـ با توجه به اثری که به چاپ رسانده‌اید، تصور می‌کنید که چقدر موضوعات و مطالب ارائه شده در این اثر با خواست و نیاز مخاطبان نوجوان همسو است و تناسب دارد؟
باید به این موضوع توجه داشت که در کنار آموزش معارف و آموزه‌های قرآن کریم و دین مبین اسلام، باید تمهیداتی نیز اندیشیده شود که مخاطبان بتوانند این موضوعات و معارف را پاسخی کارآمد نسبت به نیازهای خود دریابند. در این مسیر کوشش کردم تا مطالبی را انتخاب کنم که نوجوانان بتوانند از نور و گرمای آنان، دین و معرفت خود را افزایش دهند.
بر این اساس باید بگویم که همه دغدغه و اهتمام من و همه کسانی که در این راستا کمک‌رسانی کرده‌اند آن بوده است که انتقال دهنده آن مواردی به نوجوانان باشیم که برای این گروه سنی مناسب و لازم بوده است. همچنین در این راستا تلاش شود که از ارائه موارد زائد و غیرضروری خودداری شود. در این راستا بازخوردها نشان خواهد داد که تا چه میزان توانسته‌ایم در این مسیر موفق عمل کنیم که قطعاً نواقص و نکاتی که در این راستا به ما ارائه می‌شود، در چاپ مجلدات بعدی مورد توجه قرار خواهد گرفت.
گفت‌وگو از : آزاده غلامی
