نخستین سنگ محک رویکرد فرهنگی مجلس یازدهم

به گزارش ایکنا، انقلاب اسلامی بیش از آنکه به منزله انقلابی اقتصادی یا متکی به تحرکات مسلحانه شناخته شود، انقلابی فرهنگی و برپایه حضور و مشارکت توده‌های مردم است و همین باعث می‌شود که انتظار عمومی از جایگاه فرهنگ در نظام برخاسته از این انقلاب بسیار فراتر از جایگاه و میزان توجه فعلی به این حوزه باشد. این امر هم بدین دلیل است که حوزه فرهنگ در واقع حوزه ارزش‌ها، آرمان‌ها و هویت یک ملت است که حتی بر حوزه اقتصاد و سیاست سایه می‌افکند و جهت‌گیری‌های آن را روشن می‌کند. به عبارتی فرهنگ پایه است و سایر حوزه‌ها روبنا؛ اگر فرهنگ یک جامعه مطالبه‌گر عدالت و آزادی و ضد فساد باشد، به تبع آن برنامه‌‌های اقتصادی و سیاسی نیز بر روی این ریل حرکت می‌کند، اما اگر حوزه فرهنگ به گوشه‌ای رانده شود و مسائل سطحی، شکلی و کم‌عمق این حوزه به مثابه مسائل فرهنگی برجستگی پیدا کند، قطعاً تأثیرگذاری آن بر سایر حوزه‌ها نیز کاسته شده و نمی‌تواند کارکرد اصلی خود را به نمایش بگذارد.

جایگاه کمیسیون فرهنگی در دوره‌‌های اخیر

در این میان مجلس به منزله یک نهاد ریل‌گذار برای سایر قوا و دستگاه‌ها در همه عرصه‌ها از جمله عرصه فرهنگی می‌تواند از طریق قانونگذاری، اولویت‌بندی، جزئی‌نگری یا کلان‌‌نگری نقش بسزایی در رشد و تعالی فرهنگی یا در مقابل رکود و انحطاط فرهنگی داشته باشد. لذا در آستانه شروع به کار مجلس یازدهم اشاره به نوع توجه مجالس دوره‌های اخیر به حوزه فرهنگ می‌تواند به منزله هشدار به این مجلس برای نگاه عمیق‌تر به این حوزه مورد توجه قرار گیرد.

یکی از ساده‌ترین نشانه‌های توجه مجلس به حوزه فرهنگ، میزان استقبال نمایندگان برای حضور در کمیسیون فرهنگی است که می‌تواند یک نشانه اولیه و البته از نگاه کلان مجلس به حوزه فرهنگ مهم باشد.

متأسفانه در آغاز به کار مجلس دهم، کمیسیون فرهنگی با یک بی‌توجهی شدید روبرو شد به نحوی که در ابتدا تنها 4 نفر متقاضی حضور در این کمیسیون شدند که پس از کش و قوس‌های فراوان این تعداد در نهایت به 17 نفر رسید و با این وجود تنها کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی و اصل 90، به ترتیب با 15 و 7 نفر پایین‌تر از کمیسیون فرهنگی قرار داشتند.

بررسی روند حضور نمایندگان در کمیسیون فرهنگی از مجلس ششم تا دهم نیز حکایت از یک روند نزولی دارد، در حالی که در مجلس ششم 22 نفر، مجلس هفتم 19 نفر، مجلس هشتم 16 نفر متقاضی اولیه حضور در کمیسیون فرهنگی بودند و در نهایت نیز به سقف مورد نظر هر کمیسیون که 23 نفر است، رسیدند، اما در مجلس نهم فقط 9 نفر متقاضی حضور در کمیسیون فرهنگی شدند و در نهایت این کمیسیون با 12 نفر تشکیل شد و در مجلس دهم نیز همانطور که گفته شد 17 نفر در این کمیسیون حضور یافتند. البته حضور برخی از این افراد فقط برای بالا بردن حد نصاب اعضا پس از مشارکت بسیار پایین اولیه در کمیسیون فرهنگی بود و براساس یک دغدغه و خواست قلبی نبود.

نقش کمیسیون‌های تخصصی در جهت‌گیری کلان مجلس

این در حالی است که کمیسیون‌های تخصصی نقش پررنگی در جهت‌دهی کلان مجلس دارند و هر چقدر به لحاظ کمی و کیفی قوی‌تر و کارآمدتر باشند می‌توانند توجه تعداد بیشتری از نمایندگان را به سمت مسائل و مشکلات حوزه مربوطه سوق دهند و به عبارتی اولویت‌های اصلی مجلس را تعیین کنند.

همین امر باعث شده که در چند دوره اخیر حوزه فرهنگ که از سوی دولت با کم‌توجهی به لحاظ بودجه و اعتبار مواجه شده، نتواند در مجلس نیز مورد توجه چندانی قرار بگیرد و تلاش‌های تعداد انگشت‌شماری از نمایندگان برای افزایش توجه مجلس به حوزه فرهنگ به ویژه فرهنگ دینی در ابعاد مختلف؛ بودجه‌ای، امکاناتی و ساختاری، نتوانسته بر رویکرد کلان مجلس که بیشتر مسائل اقتصادی و سیاسی است، اثر بگذارد. به همین دلیل همانطور که کمیسیون فرهنگی در مجلس دهم جزو کمیسیون‌های کم‌استقبال بود مسائل فرهنگی نیز در مجلس دهم در اولویت‌های آخر قرار داشت.

رفع مظلومیت از حوزه فرهنگ؛ دغدغه رهبری نظام

در حالی که مروری بر بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزه فرهنگ نشان از ضرورت توجه ویژه به این حوزه دارد؛ به خصوص آنکه ایشان زمانی سخن از رفع مظلومیت از حوزه فرهنگ (1386) کردند که دولت و مجلس وقت به نسبت امروز توجه بیشتری به مسائل فرهنگی داشتند؛ «...از بخش فرهنگ رفع مظلومیت کنید. بخش فرهنگ انصافاً بخش مظلومی است. الان در گزارش آقای رئیس‌جمهور، اصلاً اسمی از فرهنگ نیامد؛ یا در اولویت‌بندی‌ها این اولویت فدای اولویت‌های دیگر شد و آنها تقدم پیدا کرد که در کوتاهی وقت، بیان بشود! این مظلومیت است دیگر. واقعاً مسئله‌ فرهنگ را دست‌کم نگیرید. خیلی از مشکلات جامعه‌ ما با فرهنگ‌سازی حل می‌شود. توجه بکنید که امروز، عمده‌ قوای دشمنان ما در جبهه‌ فرهنگی دارد کار می‌کند. این جنگ‌های روانی، این فعالیت‌های فرهنگی، این بودجه‌های پنهان و آشکاری که برای منحرف کردن ذهن‌ها می‌گذارند، همه‌اش مربوط به مسئله فرهنگ است. فرهنگ مثل هواست که انسان وقتی که این هوا را استنشاق کرد، با هوایی که استنشاق کرده و با آن جانی که گرفته، می‌تواند دو قدم بردارد و جلو برود؛ بقیه‌ کارها همه برخاسته‌ از آن‌چیزی است که شما استنشاق کرده‌اید... فرهنگ را دست کم نگیرید؛ خیلی مهم است. بنابراین صرف وقت کنید و در بودجه هم برایش پول و فصول قابل توجهی بگذارید تا جهتِ ارزشی به فرهنگ بدهید.» (4 شهریور 1386، در دیدار اعضای هیئت دولت)

همچنین ایشان در آغاز به کار مجلس دهم در سخنانی بازهم مسئله فرهنگ را مورد توجه قرار داده و فرمودند: «...فرهنگ، در بلندمدت، از اقتصاد خیلی مهم‌تر است؛ اقتصاد مسئله‌ فوری و اولویت کنونی ما است، [امّا] مسئله فرهنگ یک مسئله‌ مستمرّی است و بسیار مهم است؛ حتّی در قضیّه اقتصاد هم مهم است. برادران عزیز، خواهران عزیز! در مسئله فرهنگ، بنده احساس یک ولنگاری می‌کنم؛ در دستگاه‌های فرهنگی -اعم از دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی- یک نوع ولنگاری و بی‌اهتمامی در امر فرهنگ وجود دارد؛ چه در تولیدِ کالایِ فرهنگیِ مفید که کوتاهی می‌کنیم، چه در جلوگیری از تولید کالای فرهنگی مضر که کوتاهی می‌کنیم. اهمّیّت کالای فرهنگی از کالای مصرفی جسمانی کمتر نیست، بیشتر است... وظیفه‌ ما تولید کالای فرهنگی مفید و جلوگیری از کالای فرهنگیِ مضر است. بنده در این زمینه احساس یک ولنگاری‌ای می‌کنم؛ باید این را شماها در نظر داشته باشید و اهمّیّت بدهید.» (16 خرداد 1395)

هزینه در حوزه فرهنگ و تبیین دو نگاه متضاد

همچنین نکته دیگر در دیدگاه رهبر معظم انقلاب و عملکرد متضاد مجالس و دولت‌های اخیر، موضوع بودجه حوزه فرهنگ است؛ «در کار فرهنگى نباید مسئله پول و بودجه، یک مشکل عمده به‏ حساب آید. به این معنا که مشکلات و نقایص فرهنگى را در ردیف نیازهاى بودجه‏‌اى و در آخرهاى لیست قرار ندهیم، بلکه در اول‌هاى لیست - اگر نگوییم در ردیف اول - قرار بدهیم.» (21 آذر 1368)

این دیدگاه نیز برگرفته از نگاهی بلندمدت است که هزینه ‌کردن در حوزه فرهنگ را دارای آثار پایدار و ماندگار می‌داند و به عبارتی نباید هزینه‌کرد در این حوزه را به منزله یک کار تزئینی، زائد و غیرضرور تلقی کرد.

این سخنان اهمیت جایگاه فرهنگ را به مثابه یک حوزه راهبردی، حیاتی و پایه‌ای برای نظام جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که اگر رشد در حوزه‌های دیگر بدون توجه به این حوزه رخ دهد می‌توان حتی آن را یک رشد خطرناک و برخلاف جهت‌های ارزشی دانست که در درازمدت بافت و بنیان هویتی و ارزشی جامعه اسلامی را دچار استحاله می‌کند. البته همین الان نیز می‌توان برخی نشانه‌های بی‌توجهی به فرهنگ و تأثیر آن بر تغییرات سبک زندگی، الگوبرداری فرهنگی و رشد مفاسد اقتصادی و اخلاقی را مشاهده کرد.

در این میان قطعاً کمیسیون فرهنگی مجلس یازدهم می‌تواند نقش مهمی در تبدیل فرهنگ به یکی از مسائل اصلی کشور داشته باشد و مانع از تداوم مهجوریت و مظلومیت آن شود و این نیازمند آن است که افراد دغدغه‌مند و متخصص در این کمیسیون حاضر شوند تا با اطلاع دقیق از وضعیت فرهنگی کشور و مشکلات مبتلابه جامعه در این زمینه، بدون شعارزدگی، به شناسایی مسائل و ارائه طرح‌ها و راهکارهای لازم اهتمام ورزند و توصیه رهبر معظم انقلاب در دیداری که در سال 1379 با اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس داشتند که «یافتن‌ فوری‌ترین‌ و لازم‌ترین‌ نیازهای‌ فرهنگی‌ کشور و در دستور کار قرار دادن‌ آن‎ها از مهمترین‌ وظایف‌ کمیسیون‌ فرهنگی‌ مجلس‌ است» را در دستور کار خود قرار دهند.