چرا تأمین اجتماعیِ اسلامی عملیاتی نشده است

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا حسینی، عضو هیئت‌ علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره نگاه اقتصاد اسلامی و غیراسلامی به مقوله تأمین اجتماعی اظهار کرد: جایگاه تأمین اجتماعی در اسلام بسیار برجسته است و مهم‌ترین و اصلی‌ترین اولویت اجتماعی اسلام همین موضوع یعنی رسیدگی به وضعیت فقرا و محرومان و تأمین معیشت و زندگی مردم است اما دین مبین اسلام این هدف را با واژگان، مفاهیم، احکام و مبانی ویژه‌ای بیان و دنبال می‌کند.

تأمین اجتماعی؛ اصلی اساسی در اسلام

وی با اشاره به تفاوت‌های تأمین اجتماعی اسلامی و غربی، افزود: در دنیای امروز هم تأمین اجتماعی از مهم‌ترین برنامه‌های همه دولت‌های جهان است و کشوری را سراغ نداریم که برنامه‌ای برای تأمین اجتماعی نداشته باشد. اگر هم بخواهیم به تفاوت‌ها بپردازیم، تأمین اجتماعی در عصر جدید که شروع شد مسئله‌اش پوشش مخاطرات زندگی کسانی‌ بود که سابقه شغلی دارند و البته با راهکار بیمه‌ای.

در همین ایام کرونا شاهد بودیم که در کشورهای غربی نوع مواجهه با بحران کرونا، نحوه مدیریت آن و حمایت از نیازمندان متفاوت از الگوهای اسلامی بود و به نظر می‌رسد مقابله با کرونا در جوامع اسلامی به شکل بهتری مدیریت شد ولی واقعیت این است که کلیت الگوهایی که عمل می‌شود همان الگوهای متعارف تأمین اجتماعی است

حسینی یادآور شد: بعدها راهکارهای حمایتی هم به آن اضافه شد اما امروزه عمده تأمین اجتماعی جدید از طریق بیمه‌های اجتماعی دنبال می‌شود، در حالی ‌که در اسلام تأمین اجتماعی به دنبال تأمین حد کفاف زندگی برای آحاد جامعه است. در اینجا فرقی نمی‌کند که آیا فرد سابقه شغلی رسمی دارد یا خیر؟ در واقع موضوع تأمین اجتماعی اسلامی آحاد جامعه هستند و هر عضو جامعه استحقاق دارد که از حد کفاف معیشت بهره‌مند شود.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: اصل اساسی در اسلام این است که زمینه‌های اشتغال افراد فراهم شود و انسان‌ها با تکیه بر توانمندی‌های خود بتوانند درآمد کافی برای زندگی کسب کنند. در عین حال در مورد افرادی که قادر نیستند از طریق کار کردن معاش خود را تأمین کنند، وظیفه ثروتمندان و کسانی‌که مازاد درآمد دارند این است که نیازهای محرومان جامعه را تأمین کنند. لذا هم به لحاظ افراد تحت پوشش و هم منابعی که برای پوشش حمایتی نیاز است تفاوتی اساسی بین نظام اسلامی و نظامات اقتصادی امروزی در زمینه تأمین اجتماعی وجود دارد.

افزایش کمک و همیاری در جوامع اسلامی

این کارشناس اقتصاد اسلامی درباره اینکه چقدر تأمین اجتماعی اسلامی در جوامع امروزی اجرا شده است؟ گفت: نظام تأمین اجتماعی اسلامی به شکل الگوهای عملیاتی روزآمد عرضه نمی‌شود و در کشورهای اسلامی برگرفته از الگوهای رایج در کشورهای غربی است. با این حال به دلیل ارزش‌ها، آموزه‌ها و اخلاق اسلامی در جوامع اسلامی، شاهد همیاری و کمک‌های مردمی در برابر افراد نیازمندیم؛ به ویژه در کشور ما در ایام شیوع کرونا کمک‌های مردمی و مواسات نقش مهمی در کاستن از مشکلات طبقه محروم ایفا می‌کند.

وی با اشاره به وضعیت مواسات در کشورهای اسلامی و غیراسلامی، ادامه داد: بخشی از آموزه‌های اسلام در باب تأمین اجتماعی در جوامع اسلامی وجود دارد و شاید بتوان این‌گونه تفسیر کرد که جوامع اسلامی وضعیت بهتری در قیاس با جوامع غیراسلامی دارند. در همین ایام شیوع کرونا در کشورهای غربی نوع مواجهه با بحران کرونا، نحوه مدیریت آن و حمایت از نیازمندان متفاوت از الگوهای اسلامی بود و مقابله با کرونا در جوامع اسلامی به شکل بهتری مدیریت شد، ولی کلیت الگوهایی که عملی می‌شود همان الگوهای متعارف تأمین اجتماعی است.

حسینی در پاسخ به اینکه چرا با وجود الگوهای مناسب تأمین اجتماعی در اسلام، هنوز این مدل در کشورهای اسلامی اجرا نشده است؟ تصریح کرد: این موضوع منحصر به تأمین اجتماعی نیست، بلکه در نظام اجتماعی و اقتصادی و در بخش‌های مختلف، علوم انسانی هنوز اسلامی نشده است و زیربنای آن الگوهای عملیاتی برای جوامع غربی است و وضعیت مستقلی در زمینه علوم انسانی نداریم. دانشگاه‌های ما هم به دانشگاه‌های متعارف وابسته هستند. بنابراین خروجی آن‌ها در ابعاد مختلف از جمله در تأمین اجتماعی در نظامات متعارف رایج است. البته در بانکداری و امثالهم کم و بیش شاهد چنین وضعیتی هستیم.