دستان خالی داوطلبان ریاست جمهوری در مناظراتی که «احسن» نیست

در حالی که کمتر از 10 روز تا سیزدهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است و مردم عزیز ایران در انتظار شنیدن و بررسی برنامه‌های ابرمردان سیاست کشور و ارائه راه و راه‌هایی برای نجات کشور از بحران‌های خُرد و کلان اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و....هستند، کاندیداهای این رقابت سرنوشت‌ساز عصر گذشته برای دومین بار مقابل دیدگان بیش از 80 میلیون نفر از هموطنان خود به تسویه حساب‌های جناحی، نقد نادرست یکدیگر، عدم ارائه برنامه‌های اصولی و راهبر، بیان سخنان کلی به جای ارائه برنامه‌های اساسی، مظلوم‌نمایی‌های سیاسی و بدتر از همه تخریب و تضعیف یکدیگر برای جلب آرای مردم نجیب ایران دست زدند. البته باید گفت اینکه جلسات دورهمی نه چندان دوستانه 7 مرد سیاسی کشور شایسته عنوان دقیق «مناظره» است یا نه خود محل تأمل است ولی بنابر اعلام تدارک‌دیدگان این جلسات یعنی سازمان صدا و سیما با آن تشریفات و مقدمات غیرضروری که برای این گفت‌وگوهای تلویزیونی دیده است؛ این جلسات عنوان «مناظره» را یدک می‌کشد؛ مناظراتی که تا اینک نه به «جدال احسن» راهی برده است و نه نور امیدی از برنامه‌محوری به چشمان مردم ایران تابانده است.

در این مجال قصد بررسی سخنان کاندیداها و برنامه‌هایی که ارائه ندادند و ... را نداریم بلکه در تلاش برای بازخوانی مفهوم ارزنده و اخلاقی «مناظره از دیدگاه قرآن» و جایگاه آن در اسلام هستیم و امید داریم سخنان حق متعال راهی به سوی شناخت بهتر ما در انتخاب اصلح باز کند.

ادب مرد بهِ ز دولت اوست...

افسوس و صد افسوس که داوطلبان محترم خدمت به مردم، از آداب، ادب و منطق مناظره و جایگاه رفیع آن در علم و دین سود چندانی نبرده‌اند. آنجا که در تعریف ابتدایی مناظره یا مناظره‌ کردن می‌گوییم؛ مناظره روش رسمیِ استدلال تعاملی و نمایش‌یافتن است و در آدابِ مناظِره می‌آموزیم که؛ مجموعه ضوابطی که هنگام بحث و گفت‌وگوی علمی، فلسفی و سیاسی باید مراعات شود. در جهان اسلام، گاهی به جای «آداب المناظره»، اصطلاح «آداب البحث» به کار رفته ‌است.

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، مفسر قرآن و مرجع تقلید در کتاب «اخلاق در قرآن» جلد سوم، صفحه 288 در تعریف مناظره (مجادله) می‌نویسد، مناظره به دو بخش تقسيم می‌شود:

جدال مثبت: (گفت‌وگوى مثبت و حق‌جويانه) یا جدال به حق که بحث‌هاى منطقى و گفت‌وگو براى تبيين مسايل و توضيح حقايق و آگاهى از نقطه نظرهاى يكديگر و رسيدن به واقعيات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جدال منفى: (گفت‌وگوی لجاجت آميز) یا جدال به باطل که با بحث هاى پرخاشگرانه و ستيزه جويانه و هدف صحيح و مطلوب دنبال نمى‌شود. این دست مناظره‌ها در مسير روشن شدن حقايق نيست بلكه هدف از آن اعمال خصومت يا تعصب و لجاج و برترى‌جويى و خودنمايى و اظهار فضل در برابر ديگران است. لذا بايد توجه داشت كه مناظره یا مجادله اگر در مسير حق و متكى به منطق و براى تبيين واقعيت‌ها و ارشاد افراد بی خبر بوده باشد ممدوح است و اگر متكى به دلایل واهى و ناشى از تعصب و جهل و غرور، و به منظور اغفال اين و آن صورت گيرد مذموم است.

مناظره احسن از نگاه قرآن

جدال به حق و بحث‌هاى منطقى و مسالمت‌آميز كه طرفين بحث در پى روشن شدن حقيقت و رسيدن به آن هستند و هيچ كدام قصد برترى‌جويى بر ديگرى ندارد، نه تنها اشكالى ندارد، بلكه خداوند به آن دستور داده است. آنجا كه مى‌فرمايد: «وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ؛ با اهل كتاب (يهود و نصارى) جز به طريقى كه نيكوتر است مجادله نكنيد».

در فرازی دیگر از برگزیده تفسیر نمونه و در بازخوانی آیه 125 سوره نحل می‌خوانیم: «وَجادِلهُم بِالَّتي هِيَ أَحسَنُ؛ و با روشى نيكوتر با آنها مجادله و مناظره كن». لزوم اجرای فرایند مناظره احسن در این فراز قرآنی مخصوص كسانى است كه ذهن آنها قبلا از مسائل نادرستى انباشته شده و بايد از طريق مناظره ذهنشان را خالى كرد تا آمادگى براى پذيرش حق پيدا كنند. بديهى است مجادله و مناظره هنگامى مؤثر مى‌افتد كه «بِالَّتي هِيَ أَحسَنُ» باشد، حق، عدالت، درستى، امانت، صدق و راستى بر آن حكومت كند و از هرگونه توهين و تحقير و خلاف گويى و استكبار خالى باشد و خلاصه تمام جنبه هاى انسانى آن حفظ شود.

حرمت نگاه مردم شریف ایران را نگه دارید

با تعریف قرآن از مناظره به نیکی درمی‌یابیم آنچه این روزها در صحنه رقابت‌های انتخاباتی شاهد و ناظر آن هستیم عدم دانایی در مهارت‌های گفت‌وگو و مناظره با موافق و مخالف است، مناظراتی که محل شناخت و بهتر بگوییم انتخاب مردم است. مردم نجیبی که این روزها بیش از همیشهِ ایام تحت فشارهای اقتصادی داخل و خارج  هستند. در داخل و به همت مسئولان محترم قیمت مرغ  و تخم مرغ به حال خود مانده است و در خارج به ظلم آشکارای دشمنان قسم خورده از طبیعی‌ترین حقوق انسانی خود که بهره‌مندی از دارو، واکسن و... است، محروم. مردمی که وفادارانه و صادقانه حقیقی‌ترین همراهانِ مسئولان بوده‌اند، همان مردمی که دلشان می‌خواهد ایرانی آباد بسازند و به همت بلندِ مردی مرد، سخت دل‌خوشند.... مردمی که چشمان امید به جعبه جادویی تلویزیون دوخته‌اند تا شاید مردی از مردان سیاست خواب خوشی برای زندگی، برای معیشت، برای حال ناخوبشان که باید خوب شود، دیده باشد؛ خوابی که شاید در مناظرات انتخاباتی تعبیر شود و همچنان شاید و شاید و ...

و در پایان سخنی با نامزدهای محترم:

این صحنهِ مغتنم عرصه خدمت است؛ صحنهِ فرار از مسئولیت نیست، صحنه نمایش، وعده و استفاده ابزاری از عناوین شریف؛ جوانان، زنان، اهل تسنن، اقوام، بازنشستگان، نخبگان، بیکاران، مجردان، بی‌مسکن‌ها، کول‌برها و....نیست.

رئیسِ جمهور شدن یعنی ورود جدی به عرصه عمل، این راه مرد عمل و خِرد می‌خواهد. همانا که رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی 1400 خود خطاب به داوطلبان ریاست جمهوری فرمودند: «اگر سنگینی مسئولیت ریاست جمهوری را نمی‌شناسید وارد نشوید.»

معصومه صبور