فقه بهترین سد در مقابل آسیبهای عزاداری است
گروه حوزههای علمیه: عضو گروه سیره و تاریخ پژوهشکده دارالحدیث با بیان این که فقه، نقش محوری در حفظ عزاداری از آفات و ماندن آن در چارچوب شریعت دارد عنوان کرد: فقه به عنوان نگهبان شریعت در اینجا نیز داور و حاکم خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین صالح آبادی، عضو گروه سیره و تاریخ پژوهشکده دارالحدیث در گفت‌وگو با خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) گفت: عزاداری بر سید و سالار شهیدان دارای مراتب و مراحل و دورانهای مختلف است؛ نخستین مرحله عزاداریهای متعارف و شخصی خاندان امام است که این دوران حدود شش سال طول کشید و بستگان ایشان همچون هر مصیبت دیدهای برای عزیز خود مجالس سوگ بپا کردند.
وی افزود: بر اساس برخی گزارشها مردم مدینه تا یکسال همنوا با خاندان امام به سوگ نشستند و تا سه سال روزهای عاشورا مجلس سوگ بپا میکردند؛ برابر برخی گزارشها نیز خاندان ایشان تا زمان مرگ قاتلان امام حسین (ع) در قیام مختار حالت سوگواری خود را حفظ کردند و از آراستگی‌های ظاهری پرهیز کردند.
پیریزی آیین سوگواری امام حسین (ع) از سوی ائمه(ع)
این محقق تاریخ تصریح کرد: مرحله دوم، دوران پیریزی آیین سوگواری امام حسین (ع) به عنوان یک آیین دینی است؛ در این دوران ائمه با تلاشهای خود دست به تاسیس آیین سوگواری زدند؛ در آغاز امام سجاد (ع) برای تاسیس این آیین زمینه‌سازی کردند؛ در دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، سمت و سوی تلاشها در جهت پیریزی این آیین و تبیین ساختار کلی عزاداری بود.
وی گفت: اموری چون برپایی مجالس خانگی، تعطیلی روز عاشورا، زیارت روز عاشورا، یادکرد امام حسین (ع) در فرصتهای مختلف در این دوران تبیین شد؛ در دوران امام کاظم و امام رضا (ع) نیز تلاشها در راستای تکمیل هندسه این آیین مصروف گشت؛ اموری چون توسعه یادمان مصیبت امام حسین(ع) از روز عاشورا به دهه نخست ماه محرم، یادکرد امام حسین(ع) و گریه برای ایشان در هر امر گریه آوری نمونههایی از این تلاشها هستند.
سخنان ائمه(ع)؛ ترسیم‌کننده ساختار عزاداری برای امام حسین(ع)
مولف باب سوگواری دانشنامه امام حسین(ع) عنوان کرد: به طور کلی میتوان گفت سخنان و سیره ائمه (ع) از امام سجاد تا امام رضا (علیهم السلام) ساختار عزاداری را روشن کرد؛ مرحله سوم دوران پس از تاسیس سوگواری توسط ائمه (ع) تا کنون را شامل میشود که خود دارای فرار و نشیب‌های فراوانی بوده است.
عضو گروه سیره و تاریخ پژوهشکده دارالحدیث عنوان کرد: سرگذشت عزاداری از دوران تاسیس تا کنون را میتوان در چند مقطع تاریخی مهم تبیین کرد؛ مقطع نخست که در این مقطع که تا دوران رسمیت یافتن عزاداری در دولت آل بویه (سال 352 ق) ادامه دارد عزاداری رو به رشد بوده تا این که با قدرت گرفتن دولتهای شیعی سده چهارم به شکل عمومی و رسمی در آمد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: مقطع دوم؛ دوران رسمیت عزاداری توسط دولتهای شیعی آل بویه در بغداد و فاطمیان در مصر است؛ مقطع سوم، دوران خلاء قدرتهای شیعی (ازنیمه قرن ششم تا پایان قرن نهم) است؛ در این دوران که تا دوران به قدرت رسیدن صفویان ادامه دارد عزاداری با چالشهایی روبروست اما کم و بیش در نهان و آشکار ادامه دارد؛ مقطع چهارم؛ دوران دولت شیعی صفوی در ایران است که دوباره عزاداری شکل رسمی و عمومی یافت (اوایل قرن دهم) و از حمایت حکومت بهرهمند شد.
وی گفت: مقطع پنجم؛ دوران پس از صفویان تا کنون را شامل میشود؛ پس از سقوط صفویان و به قدرت رسیدن نادر او به بهانه وحدت با سنیان و دولت عثمانی،عزاداری را منع کرد اما دولت نادر چندان دوام نیاورد و با روی کار آمدن قاجاریان عزاداری دوباره شکوه خود را باز یافت؛ کار نادر را پهلوی اول نیز انجام داد اما عزاداری به شکل مخفی و زیر زمینی ادامه یافت تا آنکه وی نیز سقوط کرد و دوباره سوگواری به شکل عمومی و رسمی مسیر خود را ادامه داد؛ البته در دیگر نقاط شیعه نشین عزاداری کم و بیش ادامه داشت و تابع اوضاع ایران نبود.
این پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار کرد: قیام امام حسین (ع) و عزاداری در جهت اصلاح جامعه از انحراف پدید آمده، بدین تریب جایگاه و نقش عزاداری در ماندگاری دین ناب محمدی روشن میشود؛ چرا که ساحت این دین حاکمیت فاسقانی چون یزید را برنمیتابد و برای مدیریت انسان و جامعه برنامه دارد؛ پس نقش کلیدی عزاداری در تبیین پیامهای قیام عاشوراست؛ قیامی که دین راستین محمدی را از دین منحرف شده بازمیشناساند.
مهمترین آسیبهای عزاداری
عضو گروه سیره و تاریخ پژوهشکده دارالحدیث گفت: عزاداری دارای دو خصیصه اساسی است، نخست این که امری احساسی است و بر عواطف انسانی استوار است و دوم آنکه این امر احساسی در قالب آیین و سنتهایی ظهور و بروز مییابد؛ از این رو از هر دو ناحیه میتواند دچار آفت و آسیب شود؛ تحریف در نقل واقعه عاشورا به هدف تحریک احساسات و عواطف مخاطبان؛ آفتی است که از ناحیه اول متوجه عزاداری شده است؛ چنان که افزودن شیوههای عجیب و غریب به آیین سوگواری که برخی از آنها سنخیتی با ماهیت سوگواری ندارند از آفاتی هستند که از ناحیه دوم متوجه عزاداری شدهاند؛ قمه زنی، بخش آهنگ و موسیقی هیجانی و خواندن نوحه با حالت طرب انگیز نمونههایی از این گونه آفاتند؛عزاداری، آیینی دینی است و هر آنچه آن را از یک رفتار دینی خارج کند آفت آن به شمار میآید؛ مهمترین سد در برابر آفات سوگواری، فقه است همان‌گونه که بهترین پالایش دهنده آن نیز به شمار میآید.
نقش فقه در پالایش عزاداریها
محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام عنوان کرد: فقه، نقش محوری در حفظ عزاداری از آفات و ماندن آن در چارچوب شریعت دارد، آیین عزاداری از سوی ائمه (ع) به عنوان یک آیین دینی تاسیس شد و ساختار کلی آن همسو با ساختار کلی شریعت طراحی شد؛ چنانچه در جایی قرار بود تخفیفی یا استثنایی بیان شود به صراحت بیان شده چنان که در مورد جزع، تاکید شده کلا مکروه است جز در مصیبت امام حسین(ع)؛ پس عزاداری رفتاری دینی است که نمیتواند با دیگر آموزههای دین مغایرتی داشته باشد.
صالح آبادی تصریح کرد: بنابر این فقه به عنوان نگهبان شریعت در اینجا نیز داور و حاکم خواهد بود؛ آنچه در این خصوص مهم به نظر میرسد نکته محوری است که از روایات سوگواری برمیآید و آن چیزی نیست جز حقیقت سوگواری برای امام حسین (ع)؛ ائمه از شیعیان خواستهاند سوگواری کنند و سوگواری برای هر قوم و ملتی معنای روشنی دارد چرا که هر ملتی برای سوگواری خود آداب و رسوم و شکل خاصی دارد که رکن اصلی آن گریستن بر عزیز از دست رفته است.
عضو گروه سیره و تاریخ پژوهشکده دارالحدیث عنوان کرد: بنابراین هر ملتی میتواند بر اساس رسوم خود عزاداری کند مگر آنکه آن رسم مغایرتی با شرع داشته باشد که در این صورت آنچه باید تواضع کند و کنار رود رسم و رفتاری است که خلاف مذاق شارع است نه حکم شرع.
