سلسله خشم گناه آن را افزایش می‌دهد/ دستور اسلام هضم خشم است

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید فغفور‌مغربی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به تبیین دیدگاه روانشناسان و دیدگاه اسلام در خصوص کنترل خشم پرداخت.

مدرس کارگاه‌های میان‌رشته‌ای «قرآن‌کریم و روان‌شناسی» با تأکید بر اینکه امروزه کنترل خشم جزو مهارت‌های زندگی به‌شمار می‌رود، گفت: کنترل خشم جزو 10 مهارت زندگی و مهارت‌های هزاره سوم محسوب می‌شود چرا که تشنج و استرس‌ها در محیط‌های اجتماعی امروزی بسیار بالاست و یکی از مهارت‌هایی که باید افراد آن را بیاموزند کنترل خشم است.

کنترل خشم از دیدگاه علم روانشناسی بستگی به موضوع و محل دارد

این استاد روانشناسی به استثناء‌های موجود در خصوص کنترل خشم اشاره و اظهار کرد: علم روانشناسی در برخی از موارد معتقد است که باید خشم را بروز داد و در برخی جاها باید تغییر محیطی و شرایطی داد تا دچار خشم نشویم و یا خشممان را فرو ببریم مثلاً یک سرباز در جبهه جنگ، خشم مقدسی در برابر دشمن دارد که باید بروز دهد. پس از دیدگاه علم روانشناسی کنترل خشم بستگی به موضوع و محل دارد.

اصل قاعده بر کنترل خشم است

وی ادامه داد: روانشناسان معتقد به این نگاه آرمانگرایانه نیستند که خشم را در هر شرایطی کنترل کرده و آن را بروز ندهیم، گاهی ممکن است فردی مورد حمله و یا آزار و اذیت قرار گیرد که خود خشم، عامل دفاعی در این موارد محسوب می‌شود؛ پس اصل قاعده بر کنترل خشم است اما استثنا دارد.

در قرآن نیز اصل بر کنترل خشم است

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در خصوص نگاه قرآن به کنترل خشم نیز عنوان کرد: در قرآن نیز اصل بر کنترل خشم است اما استثناهایی وجود دارد.

وی تصریح کرد: در مورد روابط خانوادگی، شغلی، اجتماعی و به طور کلی محیطی که ما زندگی می‌کنیم ابراز خشم می‌تواند نتایج منفی دربر داشته باشد؛ ما در مقابل رفتار ناپسند خشم از خود بروز می‌دهیم اما رفتار ناپسند دیگران معمولاً تکرار می‌شود چرا که راه مقابله با رفتار ناپسند، خشم نیست.

حجت‌الاسلام فغفور مغربی ادامه داد: به خصوص اینکه خشم می‌تواند خاطره بدی در ذهن افراد به جای بگذارد و روابط عاطفی آنها را کاهش دهد بر همین اساس توصیه می‌شود که در روابط خانوادگی و کاری خشم کنترل شده و یا ابراز خشم به حداقل رسانده شود.

در هنگام خشم چه کنیم؟

وی توصیه کرد: در هنگام خشم بهتر است که از خود سؤال شود آیا خشم ما به جا و درست است و یا ممکن است که برداشت ما از اتفاق حادث شده اشتباه بوده باشد؟ آیا ارزیابی ما درست و منطقی است و اگر درست است آیا در این زمینه مبالغه نمی‌کنیم؟ مثلاً فردی که 20 عمل درست و نکته مثبت دارد و در یک مورد اشتباه می‌کند آیا این یک مورد را درشت‌نمایی کرده و سایر موارد را نادیده نمی‌گیریم؟ و مهم‌تر از همه باید از خود سؤال کنیم که با خشم چه چیزی به دست می‌آوریم و چه چیزی را از دست می‌دهیم؟ و با عصبانیت می‌خواهم چه چیزی را به افراد دیگر منتقل کنم؟

هنگام عصبانیت وضو بگیرید

این مدرس کارگاه‌های روانشناسی و قرآن با اشاره به حدیثی از حضرت رسول(ص) که توصیه فرموده‌اند در هنگام عصبانیت وضو بگیرید، عنوان کرد: آب خوردن، راه رفتن، جابه‌جا شدن، سکوت کردن و تغییر وضعیت دادن از توصیه‌های دینی در این خصوص است و جالب اینکه در سمینارهای علمی برای آموزش کنترل خشم نیز همین موارد مطرح و آموزش داده می‌شود.

وی یکی دیگر از مسائل مهم در کنترل خشم را توجه به حل مسئله دانست و اظهار کرد: ممکن است در حالت خشم و عصبانیت فرد مقابل را محکوم کنیم اما هرگز نباید او را تحقیر کنیم، چرا که اگر محکومش کنیم امکان این وجود دارد که فرد متوجه اشتباه خود شود اما در صورت تحقیر کردن راه‌ همدردی را می‌بندیم و ممکن است موجب عکس‌العمل شدید وی شویم.

حجت‌الاسلام مغربی در ادامه به آیه 151 سوره اعراف که مربوط به لحظات پس از فروکش کردن خشم حضرت موسی(ع) در مواجهه با گوساله پرستی قوم خود بود، اشاره کرد که می‌فرماید: «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلأَخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ؛ [موسى] گفت پروردگارا من و برادرم را بیامرز و ما را در [پناه] رحمت‏ خود درآور و تو مهربانترین مهربانانى» و افزود: خود اینکه بعد از خشم انسان پشیمان می‌شود نشان می‌دهد که خشم کار نادرستی است.

وی به تعطیل شدن تعقل همزمان با غلیان خشم نیز اشاره و بیان کرد: مهم‌ترین مطلبی که در خصوص خشم وجود دارد این است وقتی که خشم و غضب غلبه می‌کند فکر و تعقل از کار می‌افتد و ممکن است انسان رفتاری داشته باشد که بعدها پشیمان ‌شود اما با کنترل خشم انسان تعقل خود را حفظ می‌کند و می‌تواند از خود دفاع کند. البته گاهی خشم به طوری است که تعادل جسمانی را نیز برهم زده موجب تشنج، لرزش دست، گرفتگی رگ‌های گردن و ... می‌شود و حتی بیماری‌های خطرناک را ایجاد می‌کند که می‌توان با کنترل خشم از تمامی این موارد جلوگیری کرد.

مدرس کارگاه‌های میان‌رشته‌ای قرآن‌کریم و روان‌شناسی با اشاره به آیه 134 سوره آل‌عمران که خداوند می‌فرماید: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ همانان که در فراخى و تنگى انفاق مى‏‌کنند و خشم خود را فرو مى‌‏برند و از مردم در مى‏‌گذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد»، اظهار کرد: خداوند در قرآن نه تنها بر کنترل خشم دستور داده بلکه برای گذشتن از گناه دیگران وعده ثواب عظیم داده است.

وی ادامه داد: در محیط اجتماعی شاهد بروز خشم‌های بسیار شدیدی بین افراد غریبه هستیم که در اثر یک تصادف کوچک بین دو ماشین یا یک مسئله ساده رانندگی به وجود می‌آید و افراد خشم‌های بسیار شدید و غیرعادی در مواجهه با یک مشکل بسیار کوچک نشان می‌دهند، باید در این خصوص دانست که این واکنش‌ها در اثر رویدادهای همان لحظه‌ای ایجاد نشده بلکه مشکلات متعدد با هم جمع شده‌اند و یک دفعه افراد تمام خشم خود را هنگام بروز یک مشکل کوچک نشان می‌‌دهند.

خدایا من با تو معامله می‌کنم

فغفور مغربی تشریح کرد: وقتی فردی (همسر، همکار، همکلاسی و ...) در مواجهه با فرد دیگر مدام نیش زبان می‌زند ممکن است فرد مقابل مدام تحمل کند، اما پس از مدتی تحمل یک دفعه خشم خود را یکجا نشان دهد؛ تحمل خوب است اما مهم‌تر و بالاتر از تحمل این است که فرد مشکلات را در درون خود حل کند و از بین ببرد یعنی بگوید خدایا من با تو معامله می‌کنم، به خاطر تو از بنده تو می‌گذرم و تو این ناراحتی را از دل من ببر، اگر درون فرد کاملاً صاف شود مشکل حل می‌شود.

وی در پایان به سلسله مراتبی بودن خشم اشاره کرد و گفت: کسی من را اذیت می‌کند، من نمی‌توانم خشمم را نسبت به وی بروز دهم(او رئیس یا بالا دست من است) پس خشمم را به زیردست خود منتقل می‌کنم، او به زیردستش، زیردست به همسرش، همسر به فرزندش، فرزند به همکلاسیش و ... این سلسله ادامه می‌یابد.

مغربی ادامه داد: گاهی این سلسله قطع نمی‌شود و همین است که گناهش هم زیاد است چرا که اثرات آن سلسله‌وار به افراد دیگر منتقل می‌شود مگر اینکه فردی در این میان پیدا شود و خشم خود را سرایت ندهد.

وی توصیه کرد: وقتی کسی بی‌دلیل یا به دلایل اشتباه، بر ما خشم می‌گیرد کمی هم او را درک کنیم و بپرسیم چه مشکلی دارد که تا این حد عصبانی شده، کمی هم همدلی کنیم با چهره خندان با دیگران مواجه شویم، کمی هم اسلامی رفتار کنیم.