بررسی دلیل عدم‌تناسب ثواب و عقاب با برخی اعمال در «پژوهش‌های قرآنی»
گروه اندیشه: محمد عالم‌زاده نوری در مقاله «ثواب و عقاب‌های شگفت‌انگیز» به بررسی دلیل بیان برخی ثواب‌ها و عقاب‌های غیرمنتظره برای برخی از اعمال در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، برخی از آثار و ثواب‌هایی که در قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) آمده، غیرقابل باور، مبالغه‌آمیز و غیرمنتظره به نظر می‌رسد؛ یعنی برای یک عمل به ظاهر کوچک، ثواب و عقاب یا اثری بسیار بزرگ بیان شده که در تلقی اولیه، بسیار عجیب و نامتناسب به نظر می‌رسد. محمد عالم‌زاده نوری، مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در مقاله «ثواب و عقاب‌های شگفت‌انگیز» از مقالات هفتاد و یکمین شماره «پژوهش‌های قرآنی» به بررسی این موضوع پرداخته است.
به عقیده نویسنده، مشکل آشکار این متون، مخالفت آن‌ها با نظام عدالت الهی است و هم از این رو بسیاری از مبلغان دینی احساس می‌کنند مفاد این متون، نظام ذهنی مردم را در باب معارف دینی بر هم می‌زند و منشأ بدفهمی و کژتابی است. از نظر نویسنده مقاله همچنین مشکل دیگر، اختلافی است که در پاداش برخی از اعمال وجود دارد.
وی در مقاله خود پس از ذکر نمونه‌های متعددی از این موارد در آیات و روایات و دسته‌بندی آن‌ها، به نقل و بررسی آرای مفسران و شارحان حدیث پرداخته است.
عالم‌زاده نوری معتقد است که تعدد و تنوع تلاش مفسران و شارحان حدیث نشان می‌دهد که اصل این اشکال برای آنان بسیار جدی بوده و ظواهر آیات و روایات برای آنان قابل پذیرش نیست. از این رو تلاش کرده‌اند متن آیه یا حدیث را با محمل موجه و احتمالات متعددی توجیه کنند.
نویسنده مواردی از جمله ضعف سندی، اختصاص به مورد خاص، مجازگویی به اهداف تربیتی، عدم توفیق نااهلان، ناتوانی ادراکات انسان از تصور پاداش‌های اخروی، تفکیک میان ثواب متوهم و ثواب واقعی، تفکیک میان ثواب حقیقی و ثواب اعتباری، تشابه اجمالی اعمال، پاداش تفضلی بعد از محاسبه پاداش اصلی، بیان اقتضای ثواب بدون اشاره به شروط و قیود و ملاحظه تناسب حکم و موضوع و تخصیص دلیل به استناد قرائن لبّی را به عنوان تبیین‌هایی برای عدم تناسب مورد نظر، طرح و تشریح کرده است.
در بخش دیگری از این مقاله، نویسنده به پاسخ به این پرسش‌ها پرداخته است که اگر اراده جدی متکلم به ظاهر این کلمات تعلق نگرفته، اساساً چه غرضی از این ظواهر در نظر بوده و چه لطفی در بیان آن نهفته است؟ مخاطب چه استفاده‌ای از این بیانات خواهد داشت؟ آیا انتشار و اشاعه این قبیل احادیث برای توده مردم مفید است و نظام عقلانیت دینی را در نظر آنان بر هم نخواهد زد؟ و آیا طرح این معارف از ناحیه مبلغان دینی موجب تحریف دین و بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی نابسامان ارزش‌ها و آموزه‌ها نخواهد شد؟
نویسنده ضمن پاسخ به این پرسش‌ها بر این مطلب تأکید کرده است که غرض اصلی از طرح این ثواب و عقاب‌ها ـ به خصوص در موارد مقایسه‌ای ـ توجه دادن به یک ملاک بسیار مهم در محاسبه ارزش عمل و شکستن تصورات ظاهربینانه و سطحی است.
یادآور می‌شود، فصلنامه تخصصی «پژوهش‌های قرآنی» به صاحب‌امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مدیرمسئولی سیدعباس صالحی و سردبیری احمد آقایی‌زاده ترابی منتشر می‌شود.
