فهم قرآن نیازمند انتقال بار معنایی واژگان است

محمد فقیهی‌رضایی، محقق و مترجم قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به ترجمه‌های قرآن 10 سال اخیر گفت: در بیان تعریف ترجمه، مترجمان متبحر معتقد هستند که ترجمه، انتقال متن از زبان مبداء به زبان مقصد است که با توجه به مخاطبان تعریف می‌شود؛ یعنی هر ترجمه می‌تواند برای گروه خاصی انجام شود.

وی افزود: هر اثر ترجمه‌ای می‌تواند برای مخاطب عام یا ادیبان، دانشجویان و ... نگارش شود و برای این پروسه در ترجمه قرآن باید دقت بیشتری شود و این امر برای مترجم مشخص باشد که آیا انتقال معنای واژگان به تنهایی برای رسالت ترجمه کفایت می‌کند یا خیر؛ باید به همراه معنای واژگان، بار معنایی جملات نیز انتقال یابد و با توجه به شرایط تاریخی، متن به زبان مقصد بازگردان شود.

برخی مترجمان خود را ملزم به ارتباط ظاهری واژگان کرده‌اند

فقیهی‌رضایی ادامه داد: این امر دو دیدگاه را ایجاد می‌کند، یعنی اینکه برخی معتقد هستند که رسالت ترجمه این است که واژگان به درستی به زبان مقصد معنا شوند و این نگاهی است که عملیات خاص خود را دارد؛ یعنی ترجمه با توجه به معنای واژگان و ارتباط واژگان و علم صرف و نحو و بلاغت معنا شود؛ از این رو معتقد هستم که این نتیجه خوب بوده و مفید است، اما کافی نیست.

وی تصریح کرد: در این راستا مشکلی برای مخاطب ایجاد می‌شود که در حال حاضر و به شدت در ترجمه‌های قرآن، حتی ترجمه‌های 10 سال اخیر وجود دارد و آن اینکه، مترجم خود را در صحن واژگان و ارتباط ظاهری آنها با یکدیگر ملزم دیده است؛ این موضوع سبب می‌شود که مترجم جمله‌ای را به درستی به زبان مقصد منتقل کند، اما نتواند بار معنایی آن آیه را منتقل کند.

این محقق قرآنی ادامه داد: در ترجمه قرآن کریم، این امر اهمیت بالایی دارد؛ چرا که متن برجسته و ویژه‌ای است. نه از این جهت که قرآن، دارای متنی غامض و ثقیل است، بلکه دارای محتوایی پرمعنا است؛ از این رو برای فهم قرآن، فقط نمی‌توانیم به مفردات و قواعد نحوی کفایت کنیم و بگوییم، قرآن را ترجمه کردیم؛ زیرا نتیجه‌ آن می‌شود که خیلی وقت‌ها مخاطب عام ما ترجمه را مشاهد می‌کند و می‌گوید؛ «ما متن ترجمه را نفهمیدیم.»

زنده‌یاد آیت‌الله مشکینی در ترجمه‌اش به انتقال بار معنایی واژگان توجه کرده است

وی تصریح کرد: این افراد ترجمه را می‌خوانند، متن واژگان را می‌فهمند، جمله را هم می‌فهمند، ولی می‌گویند؛ «ما نفهمیدیم که چه شد»؛ در حالی که باید دقت کنیم. کسی که در زمان پیامبر اکرم(ص) قرآن می‌خواند، قرآن را می‌فهمید. بیشتر وقت‌ها جملات به کار رفته در ترجمه از نظر قرائن کاستی‌هایی دارد، اما همه با آن قرائن آشنا بوده و از اتفاقی که در این برهه از زمان می‌افتاد، باخبر بوده‌اند؛ این سؤال مطرح می‌شود که آیا مترجم وظیفه دارد به این موارد هم بپردازد یا نه؟ و این موضوع، اختلاف دو دیدگاه است.

فقیهی‌رضایی در ادامه اظهار کرد: بعضی از مترجمان ما خوشبختانه به این موضوع توجه داشته‌اند. به عنوان مثال، ترجمه مرحوم آیت‌الله مشکینی و ترجمه حجت‌الاسلام انصاریان خوب بوده و آنها سعی کرده‌اند، مفهومی که جملات و آیات دارند، به مخاطبان منتقل کنند و این خیلی مهم است. من هم طرفدار همین موضوع هستم، در حالی که کسانی هم هستند که از این مطلب غافل بوده یا این موضوع را برنمی‌تابند و می‌گویند این رسالت مترجم نیست و مترجم باید فقط همین واژگان را ترجمه کند.