باز هم پای بودجه در میان است/ ضرورت ترمیم ساختار مدیریتی جشنواره‌ها

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، جشنواره فرهنگی و هنری امام رضا(ع) از سوی دبیرخانه و بنیاد مرکزی آن زیر نظر آستان قدس رضوی در رشته‌های گوناگون هنری، ادبی و فرهنگی در آستان برگزاری دوره دوازدهم خود قرار دارد و هر یک از ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های کشور بنا به موقعیت، امکانات و شرایط برگزاری، متولی یک یا چند رشته فرهنگی و هنری آن هستند.
جشنواره «تئاتر رضوی» به عنوان یکی از شاخه‌های این جشنواره فرهنگی و هنری از سال دوم برگزاری آن به میزبانی استان تهران آغاز به کار کرد و تا شش دوره با موفقیت نسبی و با مشارکت خوب هنرمندان تئاتر دینی، کارنامه مؤثری در تولید و اجرای آثار فاخر مذهبی با محوریت فرهنگ و سیره رضوی داشت.
 

سیاست کلی در برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری تمرکززدایی است
از آنجا که همواره براساس سیاست کلی تمرکززدایی رویدادهای فرهنگی و هنری در دستور کار مسئولان و مدیران قرار گرفته و می‌گیرد، برگزاری این جشنواره از دوره هفتم خود به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان شمالی سپرده شد و این جشنواره در سه دوره متوالی تا دوره نهم در شهرستان بجنورد برگزار شد.
یعقوب صدیق جمالی، نویسنده و کارگردان تئاتر دینی در مورد برگزاری جشنواره «تئاتر رضوی» در بجنورد به ایکنا می‌گوید: جریانی پویا به واسطه برگزاری این رویداد تئاتری در این شهرستان ایجاد شد و با وجود همه کمبودها اما شور و هیجانی که میان اهالی تئاتر حاضر در این جشنواره و مردم و علاقه‌مندان به تئاتر شاهد آن بودیم، قطعاً به رشد شاخص فرهنگی و مذهبی این استان کمک شایانی می کرد.
محمد زوار بی‌ریا، نویسنده و کارگردان تئاتر دیگر فعال هنری است که در ادوار گوناگون این جشنواره شرکت کرده است؛ او در مورد این جشنواره و برگزاری آن در خراسان شمالی می‌گوید: میزبانی خراسان شمالی از این جشنواره با وجود حضور تمام عیار مسئولان ارشاد استان ضعیف است؛ همچنان زیرساخت‌ها و تجهیزات این شهرستان در حد و اندازه برگزاری رویدادی به این اهمیت نبوده و نیست؛ بودجه اختصاص یافته به این جشنواره از سوی ستاد مرکزی کفاف پذیرایی، تأمین اسکان و خوراک و اهدای جوایز به گروه های برگزیده را نمی‌دهد.
به هر حال با اعلام فراخوان عمومی یازدهمین جشنواره فرهنگی و هنری امام رضا(ع)، فراخوان دهمین جشنواره «تئاتر رضوی» نیز در سال 91 برای برگزاری این جشنواره در دهه کرامت سال 92 اعلام می‌شود  و طبق روال همیشه گروه‌های تئاتر با ارسال متن به دبیرخانه جشنواره منتظر اعلام مسئولان برای آماده‌سازی نمایش‌های خود جهت بازبینی می‌شوند اما در کمال ناباوری سال 92 و چند ماه مانده به برگزاری دوره دهم این جشنواره اعلام می‌شود که این رویداد تئاتری به دلایلی از جمله کسری بودجه برگزار نخواهد شد.
 

قرار بود جشنواره «تئاتر رضوی» با انتقال مدیرکل، در استان سمنان برگزار شود
پیگیری‌های ایکنا در مورد دلایل قطعی عدم برگزاری این جشنواره از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان شمالی ابعاد تازه‌ای از این موضوع را روشن می‌کند و آن این که محمدرضا سوقندی؛ مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خراسان شمالی طی حکمی به استان سمنان و تصدی مدیرکلی این استان منصوب شده است و قصد دارد با انتقال خود جشنواره تئاتر رضوی را نیز به این استان منتقل کند تا این جشنواره زین پس به میزبانی آن استان برگزار شود هر چند که با وجود همه تلاش ها موفق به گفت‌وگو با سوقندی نشدیم تا به شکلی موثق در جریان این اتفاق قرار گیریم.
عباس جانفدا، نویسنده و کارگردان تئاتر خراسانی که سال‌های متمادی در این جشنواره حضور داشته است، در واکنش به این اتفاق به ایکنا می‌گوید: این عمل توجیه مناسبی برای برگزار نشدن جشنواره نیست؛ به هر حال پس از چند دوره برگزاری «تئاتر رضوی»، مردم این استان با این رویداد تئاتر دینی خو گرفته‌اند و به دلیل نزدیکی و همجواری این استان با خراسان رضوی، مدفن حضرت رضا(ع)، این جشنواره از برکات معنوی وجود قدسی آن حضرت نیز بهره‌مند می‌شد.
در هر صورت رویداد دیگری جایگزین جشنواره «تئاتر رضوی» در استان خراسان رضوی می‌شود که گویا جشنواره وبلاگ نویسی رضوی است و سایر رشته‌های فرهنگی و هنری این جشنواره به میزبانی استان‌های دیگر کشور با همان قدرت و اعتبار سابق برگزار می‌شوند و تصور می‌شود که این میان تنها جشنواره«تئاتر رضوی» اضافی بوده است که به بهانه کسری بودجه برگزاری آن لغو می شود؛ هر چند که سیدعلی موسویان، نویسنده و کارگردان و بازیگر تئاتر دینی نظر دیگری دارد و می‌گوید: جشنواره‌های تئاتری برخلاف سایر جشنواره‌ها به دلیل مدت زمان طولانی که از ابتدای ارسال متن، بررسی و داوری و برگزاری طی می‌کنند، هزینه‌ای برخلاف سایر رشته‌های هنری باید به آن اختصاص داده شود، به نظر می‌رسد که استان خراسان رضوی قادر به تأمین این هزینه نیست اما پرسش دیگری مطرح می‌شود که آیا استان سمنان که قرار است میزبان جدید این جشنواره باشد از تأمین هزینه‌های این جشنواره برخواهد آمد؟
بودجه «تئاتر رضوی» را ستاد مرکزی جشنواره تأمین می‌کند
وی ادامه می‌دهد: درست است که ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های کشور میزبان رشته‌های گوناگون جشنواره فرهنگی و هنری امام رضا(ع) هستند و بخشی از اعتبارات این جشنواره را تقبل می‌کنند اما عمده بودجه از سوی ستاد مرکزی جشنواره تأمین می‌شود و این ادارات بیشتر مجری طرح هستند؛ به نظر من همیشه با مقوله‌ای به نام تئاتر و پرداخت آن به موضوعات مذهبی مشکل و اختلاف نظر میان مسئولان وجود داشته و به این بهانه و وقفه ایجاد شده در تسلسل برگزاری این جشنواره  قصد دارند که از آن صرفنظر کنند.
موسویان به اهمیت این جشنواره اشاره کرده و ادامه می‌دهد: تولیدات نمایشی شرکت کننده در این جشنواره، با وجود همه کاستی‌ها و عدم حمایت مسئولان در حال حاضر و حداقل در یک مقوله خاص از موضوعات دینی و اعتقادی یعنی ترویج فرهنگ و سیره رضوی، موجب احیا و زنده نگه داشتن این تفکر شده‌اند به ویژه با توجه به قابلیت تئاتر در نفوذپذیری در لایه‌های جامعه، فرهنگسازی آن غیرقابل انکار است.
با همه این تفاصیل، در دوره دوازدهم جشنواره فرهنگی و هنری امام‌رضا(ع) اقدام ویژه‌ای به منظور احیای این جشنواره صورت نگرفته است و این قطع جریان مستمر جشنواره «تئاتر رضوی» به همان اندازه که برگزاریش تبعات مثبت به دنبال داشت می‌تواند موجب تنزل تولید تئاتر دینی در پی دلسردی و بی انگیزگی هنرمندان تئاتر دینی شود.
اما جشنواره «تئاتر صاحبدلان» عمری کوتاهتر از جشنواره «تئاتر رضوی» داشته و در تنها سه دوره برگزاری با توجه به حجم تولیدات شرکت کننده در آن توانسته است جایگاه رفیعی در عرصه تئاتر دینی داشته باشد هر چند که این جشنواره نیز سال 92 و در آسانه برگزاری دوره چهارم به سرنوشتی همچون «تئاتر رضوی» دچار شد.
سال‌هایی نه چندان دور جشنواره تئاتر عاشورائیان تبدیل به همایش آئین‌های عاشورایی می‌شود و تا سال 86 چهار دوره از آن برگزار می‌شود و سپس با تجمیع چند جشنواره تئاتر دینی و موضوعاتی که مرتبط به تئاتر دینی است، این جشنواره تبدیل به جشنواره‌ای موسوم به «تئاتر حقیقت» می‌شود که متولی برگزاری آن کانون تئاتر دینی وابسته به اداره کل هنرهای نمایشی معاونت هنری ارشاد است.
 

با الحاق چند بخش «تئاتر حقیقت» به «تئاتر صاحبدلان» تبدیل می‌شود
با الحاق چند رویداد تئاتر دینی و گسترش این جشنواره در بخش‌های خیابانی، محیطی و تعزیه، جشنواره «تئاتر حقیقت» نام جدید به خود می گیرد و آن جشنواره «تئاتر صاحبدلان» است؛ جشنواره‌ای که به اعتقاد و داعیه برگزار کنندگانش تخصصی‌ترین جشنواره تئاتر دینی در کشور است که همه حوزه‌های متصور در این موضوعات را نیز در برمی‌گیرد.
از جمله ویژگی‌های بارز این جشنواره محدودیت زمانی نسبت طولانی برگزاری ان از آبان تا اسفند هر سال است که این فرصت را به گروه‌های شرکت‌کننده می‌دهد که با طیب‌خاطر به تولید آثار مورد نظرشان بپردازند و البته امکان اجرای نمایش‌ها در شهرستان‌هایی که نمایش‌های دینی شرکت کننده در جشنواره در آنها تولید شده‌اند و بعد اجرای منتخب آثار در محدوده زمانی چند روزه در تهران که البته به شکل غیررقابتی از چند گروه در بخش‌های مختلف تقدیر می‌شود.
شاید یکی از مسائلی که موجب شد در برگزاری جشنواره «تئاتر صاحبدلان» سال 92 وقفه‌ای حاصل شود که البته علت اصلی آن کسری بودجه برگزاری بود، طولانی شدن زمان برگزاری آن و درگیر شدن بخش عمده‌ای از امکانات و توان سخت‌افزاری تئاتری در کشور باشد که این خود هزینه‌بر و از ظرفیت نظام تئاتری کشور خارج است.
 

ساختار «تئاتر صاحبدلان» شبیه به تئاتر «سوره ماه» است
رحمت امینی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در این رابطه به ایکنا می‌گوید: ساختار جشنواره «تئاتر صاحبدلان» بسیار شبیه به جشنواره تئاتر «سوره ماه» است که حوزه هنری برگزار می‌کند با این تفاوت که از صفر تا صد این جشنواره به عهده دبیرخانه مرکزی است در صورتی که اگر همانند تئاتر «سوره ماه» ابتدا برگزاری همایش‌های استانی جشنواره را به عهده مسئولان فرهنگی و هنری استانی بگذاریم و سپس منتخبان در محدوده زمانی کوتاهی برای رقابت به تهران بیایند، هزینه‌ها سرشکن خواهد شد.
سیدعلی موسویان، نویسنده و کارگردان تئاتر دینی ماهیت برگزاری جشنواره «تئاتر صاحبدلان» را زیر سؤال می‌برد و می‌گوید: سنگ بزرگ علامت نزدن است، اگر قرار بر برگزاری جشنواره‌های تئاتر دینی است باید به شکل محدود و موضوعی جشنواره‌هایی پراکنده همچون تئاتر رضوی در طول سال داشته باشیم نه این که یک جشنواره را آن چنان مطول با بخش‌های گوناگون که هر سال هم بخش دیگری به آن اضافه می‌شود کنیم که دیگر اختیار از کف داده و شیرازه آن از هم بپاشد.
امیرکاووس بالازاده، نویسنده و پژوهشگر تئاتر که در همایش‌های علمی و نشست‌های تخصصی جشنواره «تئاتر صاحبدلان» با این جشنواره همکاری نزدیکی داشته است به ایکنا می‌گوید: «تئاتر صاحبدلان» شروع خوبی داشت اما هر سال بخش‌های زیادی به آن الحاق شد که باید مدیریت هر یک از این بخش‌ها به واحدهای کوچکتری واگذار می‌شد تا بتوان با جذب سرمایه خارج از اعتبارات ارشاد حیات آن را تضمین کرد.
 

وقفه ایجاد شده در «تئاتر صاحبدلان» سلب اعتماد فعالان تئاتری را به دنبال دارد
فریدون ولایی، نویسنده و کارگردان برگزیده جشنواره «تئاتر صاحبدلان» نیز می‌گوید: اجرای محدودتر جشنواره تئاتر صاحبدلان موجب می شد که این جشنواره را در سال جاری از دست ندهیم؛ وقفه ایجاد شده در برگزاری این جشنواره در شرایطی که طبق معمول گروه‌های زیادی با ارسال متن در آن شرکت کرده و منتظر جواب بودند، علاوه بر بی‌انگیزگی سلب اعتماد را در میان فعالان این عرصه به دنبال دارد.
به نظر می‌رسد که بیش از هر چیز دیگری جشنواره «تئاتر صاحبدلان» در سال 92 قربانی تغییر در ساختار مدیریت هنری ارشاد شد؛ اختلاف سلیقه‌هایی که میان مدیران کانون تئاتر دینی به وجود آمد و هیچ کدام در شرایط کنونی نظری واحدی در ماهیت این جشنواره و ادامه برگزاری آن ندارند و در طول این چند ماه پس از روی کار آمدن معاون جدید هنری ارشاد گویا سر مسئولان به این مسئله گرم بوده است که در قالب جلسات و نشست‌هایی حسن نیت و نظر خود را از برگزاری جشنواره‌ای که قصد داشت بین‌المللی شود اما برگزاری آن در سطح ملی نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد به اثبات برسانند.
کاوه مهدوی، بازیگر و کارگردان تئاتر در مورد جشنواره «تئاتر صاحبدلان» به ایکنا می‌گوید: تئاتر صاحبدلان نیز متأثر از اوضاع نابسامان اقتصادی در عرصه هنر توان برگزاری به آن شکل گسترده را ندارد و به نظر من برگزار نشدن آن بهتر از برگزاری آن به شکل ناقص و در شرایطی است که دبیرخانه آن قادر به پایبندی به هیچ یک از تعهدات خود نیست.
در پایان باید به این نکته تأکید کرد که تنها جشنواره تئاتری رسمی ایران که آوازه بین‌المللی دارد جشنواره «تئاتر فجر» است، هر جشنواره تئاتری که برگزار می‌شود در جهت تقویت این جشنواره است و به نظر می‌رسد به جای برگزاری جشنواره‌های متعدد با موضوعات گوناگون و از جمله دینی و مذهبی می‌توان در شرایطی که اوضاع نابسامان اقتصادی را در جامعه هنری شاهد هستیم با سرمایه گذاری محدود در هر سال به تولید آثارفاخر دینی و ارزشی پرداخته تا مگر حداقل اعتبار از دست رفته جشنواره تئاتر فجر را به دست آوریم.