نظریه‌های اخلاق از قرن هفتم دچار رکود است/ «روش‌شناسی در الهیات اخلاق»؛ در دست تدوین
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام عالم‌زاده نوری با اشاره به راکد ماندن نظریه‌های اخلاقی اسلامی از قرن هفتم به بعد، از وجهه همت قرار گرفتن کلان‌پروژه‌ای با عنوان «روش‌شناسی در الهیات اخلاق» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خبر داد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد عالم‌زاده نوری، مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، از در جریان بودن کلان‌پروژه «روش‌شناسی در الهیات اخلاق» با عنوان فرعی «روش‌شناسی استنباط آموزه‌های اخلاقی از منابع اسلامی» خبر داد و به ارائه توضیحاتی درباره این کلان‌پروژه که به صورت گروهی در مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام می‌شود، پرداخت.
وی در مورد ضرورت و اهداف این کلان‌پروژه، با اشاره به مرکزیت حوزههاى علمیه در تولید علوم دینی و پژوهش در معارف اسلامى، اتصال به قرآن کریم و میراث عظیم روایى در دسترس محققان حوزوی را دستمایه گران‌سنگى براى پژوهش در اخلاق و تربیت اسلامى توصیف کرد و افزود: متأسفانه عدم اقبال اندیشمندان به دانش اخلاق و برخورد تفننى و در حاشیه با آن موجب شده که در میان سطح قابل توجهى از حوزویان واژه «اخلاق» هرگز به یک دانش رسمى با ساختار منسجم انصراف نیابد و حداکثر مشتمل بر مجموعهاى از اندرزها، دستورالعملها و توصیهها باشد و «درس اخلاق» بیش از آن‌که به جوانب علمى و پایههاى نظرى ناظر باشد، درصدد تأمین بهرههاى عملى و تربیتى است که البته کارکردهای خود را داراست.
نبود تلاش در جهت نظریه‌پردازی و قاعده‌سازی در علم اخلاق اسلامی
عالم‌زاده نوری با اشاره به راکد ماندن نظریه‌های اخلاقی اسلامی از قرن هفتم به بعد، به دلیل نبودن تلاش‌های جدید برای نظریه‌پردازی و قاعده‌سازی در این حوزه، بیان کرد: علاوه بر این، به جهت فقدان تأملات روش‌شناختی و نگاههاى آسیبشناسانه و مسئلهیاب، پژوهش‌های اخلاقى ماهیتى تکرارى و عموماً کم‌مایه به خود گرفته و کارآمدی و جذابیتى ندارد.
«عقلانیتگریزى»، «عدم استناد» و «ناکارآمدى»؛ مشکلات علم اخلاق اسلامی
وی همچنین با اشاره به لزوم تأمین عناصر سهگانه «عقلانیت»، «حجیت» و «کارآمدى» در هر علم دینى، مشکلات علم اخلاق اسلامى را در سه مؤلفه «عقلانیتگریزى»، «عدم استناد» و «ناکارآمدى» دانست و بیان کرد: ضروری است که به منظور پرهیز از هرج و مرج روششناختى در مطالعات اخلاقى و جلوگیرى از تأثیرات نابجاى اندیشههاى غیردینى، التقاط فکرى و اخبارى‌مسلکى، متدولوژى جامع علم اخلاق اسلامى، شامل روش استنباط و توجیه گزارههاى اخلاقى و اصول استنباط و منطق اجتهاد و نیز اصول و قواعد مقبول شاخه‌های جدید دانش‌های زبانی تدوین شود.
مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت: بدین ترتیب، مرکز اخلاق و تربیت پژوهش در عرصه فراخی به نام الهیات اخلاق اسلامی را برای سال‌های آینده وجهه همت خود ساخته است که کلان‌پروژه «روش‌شناسی در الهیات اخلاق» یکی از خوشه‌های مهم مطالعاتی این عرصه را تشکیل می‌دهد.
اصلی‌ترین پرسش کلان‌پروژه «روش‌شناسی در الهیات اخلاق»
عالم‌زاده نوری عنوان کرد: اصلی‌ترین پرسش این کلان‌پروژه این پرسش که «روش استاندارد استنباط آموزه اخلاقی از منابع معرفتی دینی که حجیت قطعی آن آموزه‌ها را به دنبال داشته باشد کدام است؟». برای پاسخ به این پرسش، لازم است اولاً و از باب مقدمه به قلمروشناسی فقه و اخلاق پرداخته شود و پس از آن جایگاه هر یک از منابع معرفت، یعنی عقل، وحی، شهود و تجربه، در تولید گزاره اخلاقی و توجیه آن مورد بررسی قرار گیرد.
وی در مورد پژوهش‌های انجام گرفته در این کلان‌پروژه نیز بیان کرد: این کلان‌پروژه مشتمل بر پروژه‌ها یا گروه‌پروژه‌هایی است. «نقد و بررسی قاعده تسامح در ادله سنن و کاربست آن در پژوهش‌های اخلاقی» کاری است که توسط حجت‌الاسلام محمدتقی اسلامی انجام یافته و منتشر شده است. «مناسبات فقه و اخلاق» نیز به پایان رسیده و به صورت دو عنوان کتاب منتشر شده است. نخست کتاب «فقه و اخلاق؛ مقایسه‌ای علم‌شناختی» اثر حجت‌الاسلام مهدی احمدپور و دوم کتاب «فقه و اخلاق در گفت‌وگو با اندیشوران» به کوشش حجت‌الاسلام محمد هدایتی.
عالم‌زاده نوری افزود: کتاب «روش‌شناسی استنباط حکم اخلاقی از رفتار و سیره معصوم» نیز در همین قالب مورد تحقیق قرار گرفت و در اسفندماه سال 91 منتشر شد.
مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به در حال انجام بودن بخشی از این کلان‌پروژه با عنوان «روش‌شناسی استنباط حکم اخلاقی از ادله لفظی» گفت: در این موضوع نیز تاکنون چهار مقاله تولید شده که در مجله «پژوهش‌های قرآنی» دفتر تبلیغات اسلامی مشهد به چاپ رسیده است.
وی در پایان از سه عنوان دیگر از پژوهش‌هایی که در آینده در قالب همین کلان‌پروژه صورت خواهد گرفت، خبر داد و بیان کرد: جایگاه عقل در استنباط آموزه‌های اخلاق اسلامی، جایگاه تجربه در استنباط آموزه‌های اخلاق اسلامی و جایگاه شهود در استنباط آموزه‌های اخلاق اسلامی سه موضوعی هستند که به یاری خدا در ادامه راه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
