غربتی عمیق در تکه‌ای از بهشت
کانون خبرنگاران نبأ: از همان کودکی غربت و اندوه را تجربه کرد. تنها چهار ساله بود که صحرا برایش حزن و اندوهی جاودانه به بار آورد. به همراه حبس‌ها و شکنجه‌ها و تبعیدها دوران امامت خود را با تفسیر تازه‌ای از غربت به ترویج احکام الهی پرداخت و سرانجام به شهادت رسید و پیکر پاک و مقدس او را در غریب‌ترین خاک خدا در کنار پدر بزرگوارش به آسمان‌ها بخشیدند. خاکی که از حرمت وجود او و پدرانش حالا دیگر تکه‌ای از بهشت بود.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، از همان کودکی غربت و اندوه را تجربه کرد. تنها چهار ساله بود که صحرا برایش حزن و اندوهی جاودانه به بار آورد. عطش را در کنار خاندان پاکش در کربلا سیراب کرد و غربت برایش در نیایش‌ها و سجده‌های پدر بزرگوارش معنای جدیدی یافت. خداوند او را که همچون اجدادش آسمانی بود به ولایت خود برگزید و گنج‌های دانش و معرفت را برای استفاده جهانیان در قلب او نهاد. به همراه حبس‌ها و شکنجه‌ها و تبعیدها دوران امامت خود را با تفسیر تازه‌ای از غربت به ترویج احکام الهی پرداخت و سرانجام به شهادت رسید و پیکر پاک و مقدس او را در غریب‌ترین خاک خدا در کنار پدر بزرگوارش به آسمان‌ها بخشیدند. خاکی که از حرمت وجود او و پدرانش حالا دیگر تکه‌ای از بهشت بود.
امام باقر(ع) در روز جمعه، سوم ماه صفر سال 57 هجری در مدینه متولد شد و در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سیدالشهدا(ع) کودکی بود که به چهارمین بهار زندگیش نزدیک می‌شد.
پنجمین امام را«محمد» نامیدند و «ابو جعفر» کنیه و «باقرالعلوم» یعنى «شکافنده دانش‌ها» لقب آن گرامى است.
امام باقر(ع) از دو سو- پدر و مادر- نسبت به پیامبر و حضرت على و زهرا(ع) مى‌رساند، زیرا پدر او امام زین‌العابدین(ع) فرزند امام حسین(ع)، و مادر او بانوى گرامى فاطمه «ام عبدالله» دختر امام مجتبى(ع) است به این سبب آن حضرت را ابن‌الخیرتین و علوی بین علویین می‌نامیدند.
امام محمد باقر(ع) در بین برادرانش، خلیفه و جانشین پدرش امام سجاد(ع) بـود و بـعـد از او بـه مـقـام امـامـت رسـیـد. امـام بـاقـر(ع) در فـضـایـل انـسـانـى و عـلم و پـارسایى، بر همه برادرانش برترى داشت و نامش در میان شـیعه و سنى، از همه آنان بلندتر بود و در مقام‌هاى معنوى از همه بزرگ‌تر و ارجمندتر بود. در مـیـان فـرزنـدان امـام حسن و امام حسین(ع) از هیچ‌کس مانند امام باقر(ع) علم دین، آثار، روایات، علوم قرآن و انواع فنون و آداب، آشکار نشد. باقى‌ماندگان از اصحاب رسول خدا(ص) و بزرگان تابعین و رؤسـاى فـقـهـا و دانـشـمـنـدان مـسـلمـیـن، ارکـان دیـن و احـکـام اسـلام را از آن حـضـرت نقل کرده‌اند و او در فضل و دانش، نشانه عظیم علما و دانشمندان بود به‌طورى که در این راستا، ضرب‌المثل همه شده بود.
براى امام باقر(ع) القاب بسیاری یاد شده است که عبارتند از: 1) باقر؛ این لقب مشهورترین القاب آن حضرت به‌شمار می‌آید و بیشتر منابع به آن تصریح کرده‌اند و در بیان فلسفه تعیین این لقب براى ایشان، آمده است «شکافنده معضلات علم و گشاینده پیچیدگی‌هاى دانش بود، به‌دلیل گستردگى معارف و اطلاعاتى که در اختیار داشت، باقر نامیده شد، به آن جهت که در نتیجه سجدههاى بسیار، پیشانیش فراخ گشته بود و احکام را از متن قوانین کلى، استنباط و استخراج می‌کرد»، 2) شاکر، 3) هادى و 4) امین، شبیه به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا(ص).
از دلایل و مستندات امامت امام باقر(ع) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) در وصـیـت امـیـرمـؤمـنـان عـلى(ع) به فرزندانش، نام امام باقر(ع) آمده و به او سفارش شده است.
2) مـطـابـق روایـات (کـه یـک نـمـونـه آن در جـریـان جـابـر، ذکـر شـد) رسول خدا(ص) نام او را ذکر کرده و به‌عنوان باقرالعلوم (شکافنده علوم) یاد کرده است.
3) در حـدیـث لَوْح مـطـابـق نـقـل عـلمـاى شـیـعـه آمـده اسـت کـه جـبـرئیـل آن را از بـهـشـت بـه حـضـور رسـول خـدا(ص) آورد و رسـول خـدا(ص) آن‌را به فاطمه(س) داد و در آن لَوْح نام همه 12 امام(ع) نوشته شده است و در آن نام محمد بن على (امام باقر) به‌عنوان امام بعد از پدرش، خاطرنشان شده است.
4) روایـات بـسـیـارى از امـیـرمـؤمـنـان و امـام حسن و امام حسین و امام سجاد(ع) نقل شده است که به امامت امام باقر(ع) بعد از پدرش صراحت دارد.
5) و روایـات بـسـیـارى را سـایـر راویـان در فـضـایـل آن حـضـرت نـقـل کرده‌اند که ذکر آنها به طول مى‌انجامد و به همین مقدار مذکور که بیانگر معانى همان روایات است، کفایت مى‌شود.
امام باقر(ع) در طول حیات خویش دو همسر داشتند یکی ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بکر که او هر چند از نسل ابوبکر بود، اما همانند پدرش قاسم بن محمد حق امامان را مى‌شناخت و اهل ولایت معصومین(ع) بود، چنان که در روایتى از امام رضا(ع) آمده است که روزى نام قاسم بن محمد نزد آن حضرت برده شد، امام فرمود «او به ولایت و امامت اعتقاد داشت و دیگری ام حکیم دختر اسید بن مغیره ثقفى».
براى امام باقر(ع) هفت فرزند یاد کرده‌اند، پنج پسر و دو دختر. 1) جعفر بن محمد‌الصادق(ع)؛ وى مشهورترین، ارجمندترین و با‌فضیلت‌ترین فرزند امام باقر(ع) است که از ام فروة زاده شد و نسل امامت از طریق او استمرار یافت، 2) عبدالله بن محمد؛ او یگانه برادر امام صادق(ع) به‌شمار می‌آید که هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر با آن حضرت متحد است. مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانستهاند و متذکر شدهاند که فردى از بنى‌امیه به او سم خورانید و او را به شهادت رساند، 3) ابراهیم بن محمد، از ام حکیم، 4)عبید الله بن محمد، از ام حکیم، 5)على بن محمد، 6) زینب بنت محمد، این دو (یعنى زینب و على) از یک مادرند که ام ولد بوده است و 7) ام سلمه، مادر وى را نیز ام ولد دانستهاند.
در مکتب امام باقر(ع) شاگردانى نمونه و ممتاز پرورش یافتند از جمله: 1) ابان بن تغلب؛ ابان از شخصیت‌هاى علمى عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیارى داشت. والایى دانش ابان چنان بود که امام باقر(ع) به او فرمود در مسجد مدینه بنشین و براى مردم فتوى بده زیرا دوست دارم مردم چون تویى را در میان شیعیان ما ببینند، 2) زراره؛ زراره از قرائت و فقه و کلام و شعر و ادب عرب بهره‌اى گسترده داشت و نشانه‌هاى فضیلت و دیندارى در او آشکار بود و 3) محمد بن مسلم؛ فقیه اهل بیت و از یاران راستین امام باقر و امام صادق(ع) بود، او اهل کوفه بود و براى بهره گرفتن از دانش بیکران امام باقر(ع) به مدینه آمد و چهار سال در مدینه ماند.
در دوره امامت امام محمد باقر(ع) و فرزندش امام جعفر صادق(ع) مسائلی مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است، ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادلات کلامی در این دوره پیش می‌آید، و عده‌ای از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا می‌شوند. قاضی‌ها و متکلمانی به دلخواه مقامات رسمی و صاحب قدرتان پدید می‌آیند و فقه و قضاء و عقاید و کلام و اخلاق را - بر طبق مصالح مراکز قدرت خلافت شرح و تفسیر می‌کند، و تعلیمات قرآنی - به‌ویژه مسئله امامت و ولایت را، که پس از واقعه عاشورا و حماسه کربلا، افکار بسیاری از حق‌طلبان را به حقانیت آل علی(ع) متوجه کرده بود، و پرده از چهره زشت ستمکاران اموی و دین به دنیافروشان برگرفته بود، به انحراف می‌کشاندند و احادیث نبوی را در بوته فراموشی قرار می‌دادند. برخی نیز احادیثی به نفع دستگاه حاکم جعل کرده و یا مشغول جعل بودند و یا آنها را به سود ستمکاران غاصب خلافت دگرگون می‌کردند.
اینها عواملی بود بسیار خطرناک که باید حافظان و نگهبانان دین در برابر آنها بایستند. به این جهت امام محمد باقر(ع) و پس از وی امام جعفر صادق(ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسی، برای نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بهره جستند، و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه‌ریزی کردند.
دستگاه خلافت آنجا که پای مصالح حکومتی پیش می‌آمد و احساس می‌کردند امام(ع) نقاب از چهره ظالمانه دستگاه برمی‌گیرد و خط صحیح را در شناخت امام معصوم(ع)، و امامت که دنباله خط رسالت و بالاخره حکومت الله است تعلیم می‌دهد، تکان می‌خوردند و دست به ایذاء و آزار و شکنجه امام(ع) می‌زدند و گاه اقدام به زجر و حبس و تبعید امام می‌کردند.
حضرت امام محمد باقر(ع) 19 سال و 10 ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین‌العابدین(ع) زندگی کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامی، تعلیم شاگردان، رهبری اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت‌های جد بزرگوارش در میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبری و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعی و امام معصوم، که تنها خلیفه راستین خدا و رسول(ص) در زمین است، پرداخت و لحظه‌ای از این وظیفه غفلت نفرمود.
سرانجام در هفتم ذی‌الحجه سال 114 هجری در سن 57 سالگی در مدینه با توطئه هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست و پیکر مقدسش را در غربتی عمیق و جانگداز در قبرستان بقیع(کنار پدر بزرگوارش) به خاک سپردند.
*حدیثه سوختانلو
