انتشار نسخه چاپی «مصحف شریف» به روایت قرائات هفتگانه/ قرآنی نفیس با تذهیب اسلامی

یوسف بیگ‌باباپور، مدیرعامل بنیاد شکوهی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره «مصحف شریف» منتشرشده توسط بنیاد شکوهی گفت: نسخه اصل قرآن حاضر با شماره w. 563 در کتابخانه و موزه والترز امریکا نگهداری می‌شود. این مصحف دارای 551 صفحه است و در قطعی بزرگ نوشته شده است. به احتمال زیاد در سده نهم هجری و در دوره حکومت تیموریان در شبه قاره هند در شمال این سرزمین کتابت شده است.

وی با بیان اینکه در این قرآن هیچ اشاره‌ای به کاتب یا تذهیبگر یا سال کتابت آن نشده است، افزود: وجود مُهر سلطان بایزید دوم (1481 – 1512 م.) در برگ سر یعنی صفحه 8، و نوع خط و آرایه‌های به کار رفته در این قرآن  احتمال کتابت این قرآن در سده نهم هجری را تقویت می‌کند.

بیگ‌باباپور ادامه داد: در برگ ر یا 3 قرآن حاضر یک جمله وقف مربوط به بارگاه سلطان عثمان خان (1027 – 1031 م.) وجود دارد که به مرور زمان کمرنگ شده است.
نکته مهمی که در این قرآن مشاهده می‌شود، نشانه‌های زیادی است که بر تصحیح آن از سوی کاتب یا شخصی آشنا به اصول کتابت و قرائت قرآن دلالت دارد. البته این، بدان معنی نیست که قرآن حاضر بدون غلط است.

وی در ادامه مشخصات هنری این قرآن را مورد اشاره قرار داد و عنوان کرد: مشخصات هنری این قرآن شامل دو بخش خط، و تذهیب و صفحه‌آرایی است، درباره خط باید گفت؛ متن اصلی این قرآن با خط محقق نوشته شده است. هرچند کلیت خط موجود به خط محقق ایرانی نزدیک است، اما سیاق کلمات و اتصالات و دندانه‌ها مبتنی بر شیوه هندی است.  با توجه به تسلط کاتب بر قواعد کلاسیک خط محقق ایرانی، وی باید از جمله هنرمندان ایرانی باشد که در دوره تیموری به هندوستان مهاجرت کردند. خط محقق این قرآن در مقایسه با نمونه‌هایی که از هنرمندان هندی همین دوره برجای مانده از عیاری بالاتر برخوردار است و در مقایسه با آثار برجای مانده از هنرمندان ایرانی سطح پایینی‌تری دارد.

بیگ‌باباپور تصریح کرد: کاتب، کل متن اصلی را با مرکب مشکی کتابت کرده و تنها لفظ جلاله «الله» و جملات آغازین اجزاء و عبارت بسمله و برخی حروف افزوده شده را با طلا نوشته است. البتّه وی در نگارش برخی نشانه‌ها از رنگ‌های قرمز و آبی و طلا نیز استفاده کرده است. در میان سطور قرآن کریم ترجمه فارسی آیات با خط نسخ و به رنگ قرمز نوشته شده است.

وی در ادامه گفت: در حاشیه این قرآن شیوه قرائت کلمات قرآن بر اساس قرائات هفتگانه به سه رنگ قرمز و آبی و طلایی نوشته و توضیح داده شده است. خط کلمات قرآنی این بخش نیز محقّق است که در مقایسه با خط متن اصلی از عیار بالاتری برخوردار است. توضیحات این بخش نیز به خط نسخ نوشته شده است. این احتمال وجود دارد این بخش توسط شخصی جز کاتب اصلی قرآن نوشته شده باشد. البته در صفحات آغازین قرآن تا برگ الف حاشیه‌نویسی با خطی کاملاً متفاوت نوشته که به شیوه هندی نزدیک‌تر است و به احتمال زیاد توسط شخصی جز کاتب اصلی کتابت شده است.

بیگ‌باباپور با بیان اینکه استفاده از رنگ‌های مختلف و طلا در کتابت متن اصلی و متن حاشیه، به لحاظ بصری، حسی خوشایند به بیننده منتقل می‌کند، بیان کرد: تذهیب و آرایه‌های به کار رفته در قرآن حاضر از جمله نقوش و علائم و تناسبات و نشانه‌ها و جدول‌کشی‌ها و هندسه به کار رفته در آنها همگی هندی و کشمیری هستند. اساس این ترکیبات برخلاف اساس تزئینات ایرانی خطوط و اشکال هندسی است. حتی نسبت‌های صفحه‌آرایی این قرآن در منطقه شبه قاره شایع‌تر است تا در ایران. در مجموع تذهیب این قرآن عیار بالایی ندارد.

وی ادامه داد: این قرآن با سرلوح‌های مذهّب شروع می‌شود. در بخشی از این سرلوح‌ها نام هفت قاری معروف و راویان ایشان (جمعاً 21 نام و 21 رمز) با طلا نوشته شده است و به نظر می‌رسد کار دورگیری این قسمت توسط شخصی صورت گرفته که زیاد به کار خود وارد نبوده است؛ چرا که نتیجه حاصل قابل قبول نیست. متن اصلی قرآن درون کادری ساده که با دو خط آبی و طلایی ترسیم شده و کتابت شده است. هر سوره نیز دارای کتیبه‌ای است که نام سوره و تعداد آیاتش در آن نوشته شده است.

بیگ‌باباپور با بیان اینکه کاتب، متن اصلی قرآن را به روایت حَفص از قرائت عاصم کتابت کرده است، گفت: در این دوره، این روایت در سراسر مناطق شرقی جهان اسلام رایج بوده است. وی در حاشیه صفحات قرائت کلمات اختلافی را به قرائت قرّاء سبعه و راویان ایشان (هر قاری دو راوی) نقل کرده است. این کار نشان از تبحر کاتب در علم قرائت دارد.

وی افزود: کاتب در صفحات آغازین قرآن اسامی قاریان سبعه و راویان ایشان را در چهار کتیبه مُذَهَّب نوشته و به رموز آنها بر اساس قصیده شاطبیه اشاره کرده است. وی در حاشیه همین صفحات به تعداد اختلافات این قاریان در سوره‌های مختلف قرآن کریم اشاره کرده است که این کار تا صفحه آخر قرآن که شامل سوره ناس است ادامه دارد.

مدیرعامل بنیاد جلال‌ شکوهی درباره ترجمه این قرآن گفت: به نظر نمی‌رسد ترجمه این قرآن، خیلی کهن باشد. احتمالاً این ترجمه در زمان کتابت قرآن (سده نهم) نوشته شده است. با این حال اظهار نظر قطعی در این زمینه را به اهل آن واگذار می‌کنیم.