احسان با الفبای قرآنی در ادبيات فارسی حك شده است/بررسی نگاه ادبيات به احسان و نيكوكاری از ديد كارشناسان
گروه ادب: احسان در فرهنگ اصيل اسلامی و ايرانی ما همواره سابقه‌ای طولانی دارد و به‌شكلی بسيار عميق در ادبيات عرفانی ما نمود داشته است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) هر يك از شاعران بزرگ كلاسيك ما با الهام از آموزه‌های قرآنی به اين مفاهيم پرداخته‌اند و نه تنها مردمان هم‌عصر خود، بلكه همه‌ی انسان‌ها را در همه‌ی اعصار به نيكويی دعوت كرده‌اند و به نوعی در آثار خود همواره اين نكته را يادآوری كرده‌اند كه انسانيت انسان تنها با انجام عمل نيك ميسر خواهد شد و آدمی با احسان در حق همنوعان خود در واقع در حق خود نيكی كرده است؛ چراكه انسان در نظام آفرينش پاسخ اعمال خود را دريافت می‌كند و شعور موجود در هستی مانند آيينه، تصوير حقيقی انسان را به او نشان می‌دهد.
ايكنا به بهانه‌ی روز احسان و نيكوكاری به بررسی نگاه ادبيات به اين مفاهيم پرداخته و از اين‌رو با اديبان قرآن‌پژوه گفت‌وگو كرده است كه در ادامه بخشی از گفت‌وگوهای انجام‌شده را با هم می‌خوانيم:
«حبيب نبوی» استاد دانشگاه و مولوی‌شناس با اشاره به مفهوم احسان گفته است: فطرت هر انسانی به‌وضوح مفهوم احسان و نيكوكاری را درك می‌كند و به‌طور كلی فطرت بشر برای اين مفهوم ارزش بسياری قائل است. وقتی انسان با بخشش به انسانی نيازمند كمك می‌كند؛ چهره‌ای را می‌خنداند و دستی را می‌گيرد؛ در واقع در گستره‌ی كائنات لطف و زيبايی را ايجاد می‌كند و اين عمل او هيچ‌گاه در نظام هستی بی‌پاسخ نخواهد ماند.
وی با اشاره به اين بيت مولانا «تشنه می‌گويد كه ای آب گوار/ آب هم گويد كه كو آن آب خور» می‌افزايد: همان‌طور كه يك فقير به مال انسان غنی نيازمند است، احسان و جود نيز نيازمند مفهوم احتياج است؛ بنابراين هم كسی كه می‌بخشد و هم كسی كه دريافت می‌كند، هردو به يك اندازه خشنود می‌شوند اما بايد بدانيم كه يكی از آفت‌های نيكوكاری اين است كه هر انسانی انتظار نيكی كردن را از ديگران داشته باشند؛ بنابراين ما نبايد انجام اين عمل را فقط از ثروت‌مندان جامعه انتظار داشته باشيم؛ بلكه هر انسانی در هر موقعيت اجتماعی بايد اين وظيفه را خود بر عهده بگيرد و نيكوكاری را در خويشتن خويش زنده نگه دارد.
«مسعود انصاری» يكی ديگر از قرآن‌پژوهان، اوج شناخت شهودی يك انسان را احسان و عمل خير دانست و گفت: هر انسانی نسبت به همنوعان خود وظايف و تكاليفی را بر عهده دارد و هيچ‌گاه نمی‌تواند نسبت به درد و رنج آنان بی‌تفاوت باشد؛ همچنين انجام عمل نيك در واقع نمود نيكی‌های موجود در ذات انسان و نهايت شناخت شهودی او محسوب می‌شود و انسان، عمل نيك را تنها به خاطر رضای خداوند و خشنودی وجدان خويش انجام می‌دهد؛ بنابراين وقتی انسان كار نيكی را در حق همنوعان خود انجام می‌دهد نبايد انتظار جبران و پاسخ داشته باشد.
«كاظم كامران شرفشاهی» شاعر و منتقد ادبی نيز در گفت‌وگو با ايكنا با استناد به آيه‌ی شريفه‌ی «ان اكرمكم عندالله اتقاكم» تصريح كرد: بايد بدانيم كه برترين و گرامی‌ترين انسان‌ها در نزد خداوند با تقواترين آن‌ها هستند؛ بنابراين همان‌طور كه همه‌ی ما به‌عنوان يك انسان چنانچه در موضع ضعف قرار بگيريم خواستار كمك افراد جامعه هستيم، خود نيز وظيفه داريم تا به انسان‌های نيازمند جامعه كمك كنيم و نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت نباشيم و بدانيم كه انسان به‌عنوان يك مسافر پس از توقف كوتاهی در اين منزل بايد ره‌توشه‌ی خود را برگيرد و به سرای باقی بشتابد؛ بنابراين انسان سعادت‌مند كسی است كه در اين ايام كوتاه فريفته‌ی ظواهر دنيايی نشده و با نيكی و احسان نسبت به همنوعان خود با دستی پر به سرای جاويدان بشتابد.
«منيژه آرمين» برگزيده‌ی همايش بانوان قرآن‌پژوه با اشاره به آيه‌ی شريفه‌ی «فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره فمن يعمل مثقال ذرة شراً يره» گفت: احسان و نيكوكاری صفحه‌ای جداگانه از كتاب زندگی انسان محسوب نمی‌شود؛ بلكه در تمام رفتارهای انسانی تبلور پيدا می‌كند؛ بنابراين هر عملی كه از انسان سر می‌زند می‌تواند نوعی نيكوكاری محسوب شود. انجام هر عمل نيك در حق ديگری در واقع نيكی در حق خود انسان محسوب می‌شود؛ چراكه انجام عمل نيك حتی اگر انسان پاسخ آنرا دريافت نكند فی نفسه ارزش‌مند و متعالی است هر چند بايد بدانيم هيچ عملی در نظام هستی بی‌پاسخ نخواهد ماند.
«مصطفی محدثی خراسانی» سردبير فصل‌نامه‌ی شعر با اشاره مفهوم احسان در ادبيات تصريح كرد: ادبيات ما در دامن اسلام متولد شده و به كمال رسيده است و شعر فارسی هرگز جدای از مفاهيم قرآنی نيست؛ به‌همين دليل مفاهيم احسان و نيكوكاری به‌شكلی عميق در ادبيات بيان شده است و آثار شاعران و نويسندگان كلاسيك ما سرشار از مفاهيم نيكی كردن به خلق خدا و دوست داشتن همنوعان است؛ چراكه شاعران در خلق اين آثار همواره از فرهنگ قرآنی الهام گرفته‌اند و اين فرهنگ در وجود آنان درونی شده است.
وی افزود: يكی از مهم‌ترين مفاهيمی كه در هنر، ادبيات و فرهنگ ما وجود دارد مفهوم احسان است؛ چراكه مردم كشور ما همواره به‌عنوان مردمانی نوع‌دوست، شهره بوده‌اند؛ به‌ويژه اين‌كه اين وجه اخلاقی با وجود اسلام بسيار پررنگ‌تر از قبل شده است؛ همچنين ادبيات معاصر ما به‌دليل حضور روشن قرآن در فرهنگ ما ـ به ويژه پس از انقلاب ـ به بسياری از آموزه‌های قرآنی از جمله مفهوم احسان، نيكوكاری و ضرورت توجه به همنوعان پرداخته است.
صاحب كتاب «سلوك باران» ادبيات كلاسيك را سرشار از آموزه‌های اخلاقی دانست و با اشاره به شاهنامهی فردوسی تصريح كرد: نيكوكاری‌های رستم به‌عنوان سمبل آرمان‌های ايرانی در جای جای داستان‌های شاهنامهی فردوسی بيان شده است و جلوه‌های گذشت و نوع‌دوستی در داستان‌های اين شاهكار ادبی به چشم می‌خورد يا حفظ نيز در اين بيت «غلام همت آن نازنيم/ كه كارخير بی‌روی و ريا كرد» به زيبايی و به‌شكلی عميق انسان‌ها را به نوع‌دوستی و احسان دعوت می‌كند.
«عبدالجبار كاكايی» با اشاره به مفهوم احسان و نيكوكاری در ادبيات كلاسيك گفت: احسان و نيكوكاری همواره يكی از مهم‌ترين موضوعات شعر كلاسيك فارسی بوده است؛ به‌عنوان مثال سعدی بابی را در كتاب گلستان خود به احسان اختصاص داده است؛ همچنين بسياری از حكما و علمای فارسی در كتبی كه درباره‌ی راهنمايی فرزند يا ارشاد محيط اجتماعی خود نوشته‌اند به مفهوم احسان و ضرورت نيكوكاری بسيار توجه كرده‌اند.
وی با اشاره به اين مصرع «كه احسان كمندی است در گردنش» كه در حكايتی از گلستان سعدی بيان شده است تصريح كرد: در اين حكايت، گوسفندی با ريسمانی به دنبال جوانی حركت می‌كرد، بوالفضولی بر جوان خرده می‌گيرد كه چنانچه تو اين ريسمان را از گردن او باز كنی به‌طور قطع به دنبال تو نخواهد آمد؛ بنابراين جوان رسيمان باز می‌كند اما گوسفند همچنان به دنبال او حركت می‌كند؛ بنابراين احسان مانند كمندی جاودان است كه آدمی هيچ‌گاه آنرا فراموش نخواهد كرد.
«حسين اسرافيلی» شاعر نيز با اشاره به روز احسان و نيكوكاری گفت: اختصاص يك روز به روز احسان و نيكوكاری حركتی نمادين محسوب می‌شود كه اهميت اين عمل شايسته را به ما يادآوری می‌كند و موجب می‌شود كه آموزه‌های اخلاقی و قرآنی را پيش روی خود قرار دهيم و به‌گونه‌ای به آن‌ها عمل كنيم كه همه‌ی روزهای ما روز احسان و نيكوكاری باشد.
گفت‌وگوهای كامل ايكنا با صاحب‌نظران فوق را می‌توانيد در اخبار مرتبط همين صفحه بخوانيد.
ايكنا به بهانه‌ی روز احسان و نيكوكاری به بررسی نگاه ادبيات به اين مفاهيم پرداخته و از اين‌رو با اديبان قرآن‌پژوه گفت‌وگو كرده است كه در ادامه بخشی از گفت‌وگوهای انجام‌شده را با هم می‌خوانيم:
«حبيب نبوی» استاد دانشگاه و مولوی‌شناس با اشاره به مفهوم احسان گفته است: فطرت هر انسانی به‌وضوح مفهوم احسان و نيكوكاری را درك می‌كند و به‌طور كلی فطرت بشر برای اين مفهوم ارزش بسياری قائل است. وقتی انسان با بخشش به انسانی نيازمند كمك می‌كند؛ چهره‌ای را می‌خنداند و دستی را می‌گيرد؛ در واقع در گستره‌ی كائنات لطف و زيبايی را ايجاد می‌كند و اين عمل او هيچ‌گاه در نظام هستی بی‌پاسخ نخواهد ماند.
وی با اشاره به اين بيت مولانا «تشنه می‌گويد كه ای آب گوار/ آب هم گويد كه كو آن آب خور» می‌افزايد: همان‌طور كه يك فقير به مال انسان غنی نيازمند است، احسان و جود نيز نيازمند مفهوم احتياج است؛ بنابراين هم كسی كه می‌بخشد و هم كسی كه دريافت می‌كند، هردو به يك اندازه خشنود می‌شوند اما بايد بدانيم كه يكی از آفت‌های نيكوكاری اين است كه هر انسانی انتظار نيكی كردن را از ديگران داشته باشند؛ بنابراين ما نبايد انجام اين عمل را فقط از ثروت‌مندان جامعه انتظار داشته باشيم؛ بلكه هر انسانی در هر موقعيت اجتماعی بايد اين وظيفه را خود بر عهده بگيرد و نيكوكاری را در خويشتن خويش زنده نگه دارد.
«مسعود انصاری» يكی ديگر از قرآن‌پژوهان، اوج شناخت شهودی يك انسان را احسان و عمل خير دانست و گفت: هر انسانی نسبت به همنوعان خود وظايف و تكاليفی را بر عهده دارد و هيچ‌گاه نمی‌تواند نسبت به درد و رنج آنان بی‌تفاوت باشد؛ همچنين انجام عمل نيك در واقع نمود نيكی‌های موجود در ذات انسان و نهايت شناخت شهودی او محسوب می‌شود و انسان، عمل نيك را تنها به خاطر رضای خداوند و خشنودی وجدان خويش انجام می‌دهد؛ بنابراين وقتی انسان كار نيكی را در حق همنوعان خود انجام می‌دهد نبايد انتظار جبران و پاسخ داشته باشد.
«كاظم كامران شرفشاهی» شاعر و منتقد ادبی نيز در گفت‌وگو با ايكنا با استناد به آيه‌ی شريفه‌ی «ان اكرمكم عندالله اتقاكم» تصريح كرد: بايد بدانيم كه برترين و گرامی‌ترين انسان‌ها در نزد خداوند با تقواترين آن‌ها هستند؛ بنابراين همان‌طور كه همه‌ی ما به‌عنوان يك انسان چنانچه در موضع ضعف قرار بگيريم خواستار كمك افراد جامعه هستيم، خود نيز وظيفه داريم تا به انسان‌های نيازمند جامعه كمك كنيم و نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت نباشيم و بدانيم كه انسان به‌عنوان يك مسافر پس از توقف كوتاهی در اين منزل بايد ره‌توشه‌ی خود را برگيرد و به سرای باقی بشتابد؛ بنابراين انسان سعادت‌مند كسی است كه در اين ايام كوتاه فريفته‌ی ظواهر دنيايی نشده و با نيكی و احسان نسبت به همنوعان خود با دستی پر به سرای جاويدان بشتابد.
«منيژه آرمين» برگزيده‌ی همايش بانوان قرآن‌پژوه با اشاره به آيه‌ی شريفه‌ی «فمن يعمل مثقال ذرة خيراً يره فمن يعمل مثقال ذرة شراً يره» گفت: احسان و نيكوكاری صفحه‌ای جداگانه از كتاب زندگی انسان محسوب نمی‌شود؛ بلكه در تمام رفتارهای انسانی تبلور پيدا می‌كند؛ بنابراين هر عملی كه از انسان سر می‌زند می‌تواند نوعی نيكوكاری محسوب شود. انجام هر عمل نيك در حق ديگری در واقع نيكی در حق خود انسان محسوب می‌شود؛ چراكه انجام عمل نيك حتی اگر انسان پاسخ آنرا دريافت نكند فی نفسه ارزش‌مند و متعالی است هر چند بايد بدانيم هيچ عملی در نظام هستی بی‌پاسخ نخواهد ماند.
«مصطفی محدثی خراسانی» سردبير فصل‌نامه‌ی شعر با اشاره مفهوم احسان در ادبيات تصريح كرد: ادبيات ما در دامن اسلام متولد شده و به كمال رسيده است و شعر فارسی هرگز جدای از مفاهيم قرآنی نيست؛ به‌همين دليل مفاهيم احسان و نيكوكاری به‌شكلی عميق در ادبيات بيان شده است و آثار شاعران و نويسندگان كلاسيك ما سرشار از مفاهيم نيكی كردن به خلق خدا و دوست داشتن همنوعان است؛ چراكه شاعران در خلق اين آثار همواره از فرهنگ قرآنی الهام گرفته‌اند و اين فرهنگ در وجود آنان درونی شده است.
وی افزود: يكی از مهم‌ترين مفاهيمی كه در هنر، ادبيات و فرهنگ ما وجود دارد مفهوم احسان است؛ چراكه مردم كشور ما همواره به‌عنوان مردمانی نوع‌دوست، شهره بوده‌اند؛ به‌ويژه اين‌كه اين وجه اخلاقی با وجود اسلام بسيار پررنگ‌تر از قبل شده است؛ همچنين ادبيات معاصر ما به‌دليل حضور روشن قرآن در فرهنگ ما ـ به ويژه پس از انقلاب ـ به بسياری از آموزه‌های قرآنی از جمله مفهوم احسان، نيكوكاری و ضرورت توجه به همنوعان پرداخته است.
صاحب كتاب «سلوك باران» ادبيات كلاسيك را سرشار از آموزه‌های اخلاقی دانست و با اشاره به شاهنامهی فردوسی تصريح كرد: نيكوكاری‌های رستم به‌عنوان سمبل آرمان‌های ايرانی در جای جای داستان‌های شاهنامهی فردوسی بيان شده است و جلوه‌های گذشت و نوع‌دوستی در داستان‌های اين شاهكار ادبی به چشم می‌خورد يا حفظ نيز در اين بيت «غلام همت آن نازنيم/ كه كارخير بی‌روی و ريا كرد» به زيبايی و به‌شكلی عميق انسان‌ها را به نوع‌دوستی و احسان دعوت می‌كند.
«عبدالجبار كاكايی» با اشاره به مفهوم احسان و نيكوكاری در ادبيات كلاسيك گفت: احسان و نيكوكاری همواره يكی از مهم‌ترين موضوعات شعر كلاسيك فارسی بوده است؛ به‌عنوان مثال سعدی بابی را در كتاب گلستان خود به احسان اختصاص داده است؛ همچنين بسياری از حكما و علمای فارسی در كتبی كه درباره‌ی راهنمايی فرزند يا ارشاد محيط اجتماعی خود نوشته‌اند به مفهوم احسان و ضرورت نيكوكاری بسيار توجه كرده‌اند.
وی با اشاره به اين مصرع «كه احسان كمندی است در گردنش» كه در حكايتی از گلستان سعدی بيان شده است تصريح كرد: در اين حكايت، گوسفندی با ريسمانی به دنبال جوانی حركت می‌كرد، بوالفضولی بر جوان خرده می‌گيرد كه چنانچه تو اين ريسمان را از گردن او باز كنی به‌طور قطع به دنبال تو نخواهد آمد؛ بنابراين جوان رسيمان باز می‌كند اما گوسفند همچنان به دنبال او حركت می‌كند؛ بنابراين احسان مانند كمندی جاودان است كه آدمی هيچ‌گاه آنرا فراموش نخواهد كرد.
«حسين اسرافيلی» شاعر نيز با اشاره به روز احسان و نيكوكاری گفت: اختصاص يك روز به روز احسان و نيكوكاری حركتی نمادين محسوب می‌شود كه اهميت اين عمل شايسته را به ما يادآوری می‌كند و موجب می‌شود كه آموزه‌های اخلاقی و قرآنی را پيش روی خود قرار دهيم و به‌گونه‌ای به آن‌ها عمل كنيم كه همه‌ی روزهای ما روز احسان و نيكوكاری باشد.
گفت‌وگوهای كامل ايكنا با صاحب‌نظران فوق را می‌توانيد در اخبار مرتبط همين صفحه بخوانيد.
