امام خمينی(ره) و ديدگاه فعالان قرآنی(5)
اعتقاد به تفسيرپذيری قرآن از محورهای قرآنشناسی امام(ره) است
گروه فعاليت‌های قرآنی: اعتقاد به تفسيرپذيری قرآن از محورهای قرآنشناسی امام خمينی(ره) است، امام معتقد است قرآن برای هدايت بشر آمده و بايد تفسير شود.
دكتر «مجيد معارف» مدير گروه الهيات و معارف دانشكده الهيات دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، با بيان اين مطلب گفت: در زمينه مبانی قرآنشناسی امام خمينی(ره) گفت‌وگو و صحبت زياد است اما به طور مشخص می‌توان 10 محور به عنوان مبانی عمومی و دو محور به عنوان مبانی خاص در قرآنشناسی ايشان را برشمرد.
وی در ادامه اظهاركرد: مطالب زيادی درباره مبانی قرآنشناسی امام خمينی(ره) در مجلات وزينی مانند «بينات» جلد 13 كتاب «تبيان» با عنوان فهم‌القرآن دراسة علی ضوء مدرسة السلوكيه، همچنين در دو همايش انديشه‌های قرآنی امام خمينی(ره) كه سال گذشته در قم و دانشگاه آزاد اسلامی خمين برگزار شد، عنوان شده است كه علاقه‌مندان می‌توانند از آن بهره ببرند.
وی افزود: 10 محور در مبانی عمومی قرآنشناسی امام خمينی(ره) وجود دارد كه در افكار و انديشه‌های ساير دانشمندان مسلمان و به ويژه دانشمندان شيعه نيز وجود دارد، همچنين دو محور در آثار قرآنی امام قابل استحصال است كه يا در انديشه ديگران نيست و يا در انديشه ايشان پررنگ‌تر از سايرين بيان شده است.
معارف، جامعيت قرآن از ديدگاه امام را محور نخست مبانی عمومی قرآنشناسی ايشان برشمرد و تصريح كرد: از ديد امام، قرآن كتاب جامعی است كه شامل همه احكام و دستورات لازم برای سعادت و كمال بشر است؛ البته امام ضمن اعتراف به اين موضوع به روايات ذيل آيات و به ويژه كتاب اصول كافی مرحوم كلينی بسيار اعتقاد داشتند و روايات را مكمل و مبين آيات می‌دانستند.
وی، اعتقاد امام به معجزه بودن قرآن را دومين مبنا در مبانی عام قرآنشناسی ايشان برشمرد و اظهار كرد: امام خمينی(ره) مانند هر متفكر ديگری معتقد است كه قرآن معجزه ختميه و ابدی پيامبر(ص) است و بهترين وسيله برای اثبات حقانيت او است؛ قرآن از حيث بلاغت و فصاحت معجزه است و كتابی است كه در هر دوره و زمان منكران و مخالفان را به مبارزه و تحدی دعوت می‌كند؛ بنابراين معارف اصيل و حقايق هدايتی قرآن مهم‌ترين محور اعجاز آن از ديد امام است.
استاد دانشگاه تهران در ادامه گفت: اعتقاد امام به سالم بودن قرآن از هرگونه تحريف سومين محور در مبانی قرآنشناسی ايشان است؛ وی معتقد بودند كه قرآن از ابتدای نزول هم از حيث كتابت و هم از حيث حفظ و ضبط مورد توجه و عنايت مسلمانان و به ويژه شخص پيامبر(ص) و در دوران‌های بعدی مورد توجه ائمه(ع) بوده است و به همين دليل از هرگونه تحريف و تغييری مصون مانده است.
وی، اعتقاد به هدايت‌گری قرآن را چهارمين محور در مبانی عمومی قرآنشناسی امام عنوان و اظهار كرد: قرآن از ديد امام كتابی است كه علاوه بر معجزه‌بودن مسئول هدايت انسان است؛ امام معتقد بود كه قرآن، دوای هر درد روحی و شفای هر بيماری است.
معارف افزود: اعتقاد به تفسيرپذيری قرآن از ديگر محورهای قرآنشناسی امام است؛ امام معتقد است قرآن برای هدايت بشر آمده است و بايد تفسير شود؛ وی اعتقاد داشت، قرآن كتابی است كه مراحل مختلفی از معنا را در خود دارد كه بخشی به عنوان آيات‌الاحكام در امور فقهی مورد توجه ايشان قرار می‌گيرد و بخشی نيز به عنوان غير آيات الاحكام مطرح است.
مدير گروه الهيات و معارف دانشكده الهيات دانشگاه تهران، اعتقاد امام به اين كه قرآن يك واقعيت دوگانه دارد را از ديگر مبانی برشمرد و گفت: امام معتقد بودند كه قرآن يك واقعيتی دارد كه در لوح محفوظ است و شايد جز دست پيامبر(ص) و ائمه(ع) و اولی‌الالباب به آن نمی‌رسد و در عين حال واقعيتی در جهان مادی دارد كه نازل شده و مفاهيم آن رقيق شده تا قابل فهم برای بشر باشد.
وی افزود: هفتمين محور در مبانی قرآنشناسی امام، حجيت ظواهر قرآن است، او معتقد بود كه قرآن در عين حال كه نازل شده است و بازهم ممكن است بسياری از حقايق آن را نفهميم اما همين ظواهر هم حجيت دارد و اين گونه نيست كه ظواهر قابل درك نباشد؛ اين اعتقاد امام در مقابل كسانی بود كه معتقد بودند قرآن كتابی رمزی است كه ظواهر آن قابل درك نيست و فقط بخواهند باطنی‌گرايی بكنند؛ ايشان معتقدند با مطالعه همين ظواهر می‌توانيم بسياری از حقايق قرآن را بفهميم.
دكتر مجيد معارف تصريح كرد: ذو مرتب بودن قرآن از ديگر ديدگاه‌های امام در اين زمينه است؛ ايشان معتقد بودند كه قرآن دارای سطوح مختلفی از حقايق است كه هر كس البته به ميزان مطالعه، دانش و معرفتش می‌تواند از آن بهره‌مند شود؛ طبيعی است ظاهر قرآن برای مردم و باطن آن برای اولی‌الالباب نكات بسياری دارد.
مجيد معارف، رسالت مداری قرآن را از ديگر مبانی برشمرد و عنوان كرد: امام معتقدند قرآن، كتاب بيداری و هدايت انسان است و رسالت ويژه‌ای در بيدار كردن انسان و آشنايی او با حقوق خودش و به ويژه مسلمانان دارد، به همين دليل معتقدند كه قرآن در عصر كنونی توسط مسلمانان مهجور مانده است و به همين جهت است كه پيامبر(ص) در روز قيامت شكايت می‌كنند كه «يا رب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا.»
وی، آخرين محور را دعوت امام از همه مسلمانان برای اين كه قرآن كتابی است كه بايد در متن زندگی قرار گيرد و محور باشد عنوان و تصريح كرد: ايشان در همه جا معتقدند كه قرآن بايد مدار و محور و مركز در اداره جامعه اسلامی باشد و اگر قرار باشد در عصر حاضر چند نفر را به به عنوان منادی بازگشت قرآن به عرصه زندگی و جامعه معرفی كنيم، بدون ترديد يكی از افراد شاخص آن حضرت امام(ره) خواهند بود كه منادی بازگشت قرآن به صحنه زندگی مسلمانان بودند.
دكتر مجيد معارف در ادامه با اشاره به مبانی اختصاصی قرآنشناسی امام خمينی(ره) اظهار كرد: امام به اعتبار اين كه شخصيتی عارف، فقيه و فيلسوف بود، بعد عرفانی او تاثير خاصی در قرآنشناسی او داشت، او معتقد بود كه قرآن، حقايقی اصيل، ناب و ويژه دارد كه از طرفی با واقعيت لوح محفوظ و از طرف ديگر با مخاطبان عادی و عام تناسب دارد.
وی افزود: او به شدت معتقد بود كه «انما يعرف القرآن من يخاطب به» او مخاطبان اصلی قرآن را پيامبر(ص) و ائمه(ع) و برخی از افرادی كه توجه الهی به آنان تعلق گرفته است، می‌دانست و معتقد بود كه حقيقت وحی و نزول آن در ليلة‌القدر مجهول است.
معارف با اشاره به بعد دوم در مبانی اختصاصی قرآنشناسی امام گفت: ايشان، انسان را موجودی صاحب بعد ملكوتی و صاحب فطرتی پاك می‌دانند و معتقد بودند كه انسان در سايه تهذيب و كمال می‌تواند با حقايق قرآن ارتباط برقرار كند.
وی افزود: امام توجه خاصی به اين نقطه حساس داشت؛ وی از يك‌سو با تاويلات باطنيون و صوفی‌ها كه حجيت ظواهر قرآن را قبول نداشتند، مخالف بود و از طرف ديگر نيز معتقد بود در سايه پاكی فطرت، حقايقی از قرآن بر دل عارف واصل می‌شود البته به شرط آن كه حجاب‌ها كنار بروند.
معارف در پايان يادآورشد: از ديد امام(ره) مهم‌ترين حجاب‌هايی كه مانع دريافت حقيقت قرآن بر دل انسان‌ها می‌شود، حجاب‌های خودبينی، گناه، جمودگرايی، حب دنيا و آرای فاسد بود.
خبرنگار: علی فرج زاده ساری
وی در ادامه اظهاركرد: مطالب زيادی درباره مبانی قرآنشناسی امام خمينی(ره) در مجلات وزينی مانند «بينات» جلد 13 كتاب «تبيان» با عنوان فهم‌القرآن دراسة علی ضوء مدرسة السلوكيه، همچنين در دو همايش انديشه‌های قرآنی امام خمينی(ره) كه سال گذشته در قم و دانشگاه آزاد اسلامی خمين برگزار شد، عنوان شده است كه علاقه‌مندان می‌توانند از آن بهره ببرند.
وی افزود: 10 محور در مبانی عمومی قرآنشناسی امام خمينی(ره) وجود دارد كه در افكار و انديشه‌های ساير دانشمندان مسلمان و به ويژه دانشمندان شيعه نيز وجود دارد، همچنين دو محور در آثار قرآنی امام قابل استحصال است كه يا در انديشه ديگران نيست و يا در انديشه ايشان پررنگ‌تر از سايرين بيان شده است.
معارف، جامعيت قرآن از ديدگاه امام را محور نخست مبانی عمومی قرآنشناسی ايشان برشمرد و تصريح كرد: از ديد امام، قرآن كتاب جامعی است كه شامل همه احكام و دستورات لازم برای سعادت و كمال بشر است؛ البته امام ضمن اعتراف به اين موضوع به روايات ذيل آيات و به ويژه كتاب اصول كافی مرحوم كلينی بسيار اعتقاد داشتند و روايات را مكمل و مبين آيات می‌دانستند.
وی، اعتقاد امام به معجزه بودن قرآن را دومين مبنا در مبانی عام قرآنشناسی ايشان برشمرد و اظهار كرد: امام خمينی(ره) مانند هر متفكر ديگری معتقد است كه قرآن معجزه ختميه و ابدی پيامبر(ص) است و بهترين وسيله برای اثبات حقانيت او است؛ قرآن از حيث بلاغت و فصاحت معجزه است و كتابی است كه در هر دوره و زمان منكران و مخالفان را به مبارزه و تحدی دعوت می‌كند؛ بنابراين معارف اصيل و حقايق هدايتی قرآن مهم‌ترين محور اعجاز آن از ديد امام است.
استاد دانشگاه تهران در ادامه گفت: اعتقاد امام به سالم بودن قرآن از هرگونه تحريف سومين محور در مبانی قرآنشناسی ايشان است؛ وی معتقد بودند كه قرآن از ابتدای نزول هم از حيث كتابت و هم از حيث حفظ و ضبط مورد توجه و عنايت مسلمانان و به ويژه شخص پيامبر(ص) و در دوران‌های بعدی مورد توجه ائمه(ع) بوده است و به همين دليل از هرگونه تحريف و تغييری مصون مانده است.
وی، اعتقاد به هدايت‌گری قرآن را چهارمين محور در مبانی عمومی قرآنشناسی امام عنوان و اظهار كرد: قرآن از ديد امام كتابی است كه علاوه بر معجزه‌بودن مسئول هدايت انسان است؛ امام معتقد بود كه قرآن، دوای هر درد روحی و شفای هر بيماری است.
معارف افزود: اعتقاد به تفسيرپذيری قرآن از ديگر محورهای قرآنشناسی امام است؛ امام معتقد است قرآن برای هدايت بشر آمده است و بايد تفسير شود؛ وی اعتقاد داشت، قرآن كتابی است كه مراحل مختلفی از معنا را در خود دارد كه بخشی به عنوان آيات‌الاحكام در امور فقهی مورد توجه ايشان قرار می‌گيرد و بخشی نيز به عنوان غير آيات الاحكام مطرح است.
مدير گروه الهيات و معارف دانشكده الهيات دانشگاه تهران، اعتقاد امام به اين كه قرآن يك واقعيت دوگانه دارد را از ديگر مبانی برشمرد و گفت: امام معتقد بودند كه قرآن يك واقعيتی دارد كه در لوح محفوظ است و شايد جز دست پيامبر(ص) و ائمه(ع) و اولی‌الالباب به آن نمی‌رسد و در عين حال واقعيتی در جهان مادی دارد كه نازل شده و مفاهيم آن رقيق شده تا قابل فهم برای بشر باشد.
وی افزود: هفتمين محور در مبانی قرآنشناسی امام، حجيت ظواهر قرآن است، او معتقد بود كه قرآن در عين حال كه نازل شده است و بازهم ممكن است بسياری از حقايق آن را نفهميم اما همين ظواهر هم حجيت دارد و اين گونه نيست كه ظواهر قابل درك نباشد؛ اين اعتقاد امام در مقابل كسانی بود كه معتقد بودند قرآن كتابی رمزی است كه ظواهر آن قابل درك نيست و فقط بخواهند باطنی‌گرايی بكنند؛ ايشان معتقدند با مطالعه همين ظواهر می‌توانيم بسياری از حقايق قرآن را بفهميم.
دكتر مجيد معارف تصريح كرد: ذو مرتب بودن قرآن از ديگر ديدگاه‌های امام در اين زمينه است؛ ايشان معتقد بودند كه قرآن دارای سطوح مختلفی از حقايق است كه هر كس البته به ميزان مطالعه، دانش و معرفتش می‌تواند از آن بهره‌مند شود؛ طبيعی است ظاهر قرآن برای مردم و باطن آن برای اولی‌الالباب نكات بسياری دارد.
مجيد معارف، رسالت مداری قرآن را از ديگر مبانی برشمرد و عنوان كرد: امام معتقدند قرآن، كتاب بيداری و هدايت انسان است و رسالت ويژه‌ای در بيدار كردن انسان و آشنايی او با حقوق خودش و به ويژه مسلمانان دارد، به همين دليل معتقدند كه قرآن در عصر كنونی توسط مسلمانان مهجور مانده است و به همين جهت است كه پيامبر(ص) در روز قيامت شكايت می‌كنند كه «يا رب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا.»
وی، آخرين محور را دعوت امام از همه مسلمانان برای اين كه قرآن كتابی است كه بايد در متن زندگی قرار گيرد و محور باشد عنوان و تصريح كرد: ايشان در همه جا معتقدند كه قرآن بايد مدار و محور و مركز در اداره جامعه اسلامی باشد و اگر قرار باشد در عصر حاضر چند نفر را به به عنوان منادی بازگشت قرآن به عرصه زندگی و جامعه معرفی كنيم، بدون ترديد يكی از افراد شاخص آن حضرت امام(ره) خواهند بود كه منادی بازگشت قرآن به صحنه زندگی مسلمانان بودند.
دكتر مجيد معارف در ادامه با اشاره به مبانی اختصاصی قرآنشناسی امام خمينی(ره) اظهار كرد: امام به اعتبار اين كه شخصيتی عارف، فقيه و فيلسوف بود، بعد عرفانی او تاثير خاصی در قرآنشناسی او داشت، او معتقد بود كه قرآن، حقايقی اصيل، ناب و ويژه دارد كه از طرفی با واقعيت لوح محفوظ و از طرف ديگر با مخاطبان عادی و عام تناسب دارد.
وی افزود: او به شدت معتقد بود كه «انما يعرف القرآن من يخاطب به» او مخاطبان اصلی قرآن را پيامبر(ص) و ائمه(ع) و برخی از افرادی كه توجه الهی به آنان تعلق گرفته است، می‌دانست و معتقد بود كه حقيقت وحی و نزول آن در ليلة‌القدر مجهول است.
معارف با اشاره به بعد دوم در مبانی اختصاصی قرآنشناسی امام گفت: ايشان، انسان را موجودی صاحب بعد ملكوتی و صاحب فطرتی پاك می‌دانند و معتقد بودند كه انسان در سايه تهذيب و كمال می‌تواند با حقايق قرآن ارتباط برقرار كند.
وی افزود: امام توجه خاصی به اين نقطه حساس داشت؛ وی از يك‌سو با تاويلات باطنيون و صوفی‌ها كه حجيت ظواهر قرآن را قبول نداشتند، مخالف بود و از طرف ديگر نيز معتقد بود در سايه پاكی فطرت، حقايقی از قرآن بر دل عارف واصل می‌شود البته به شرط آن كه حجاب‌ها كنار بروند.
معارف در پايان يادآورشد: از ديد امام(ره) مهم‌ترين حجاب‌هايی كه مانع دريافت حقيقت قرآن بر دل انسان‌ها می‌شود، حجاب‌های خودبينی، گناه، جمودگرايی، حب دنيا و آرای فاسد بود.
خبرنگار: علی فرج زاده ساری
