بسم‌الله الرحمن الرحيم؛ ناجی انسان از تاريكی‌های شرك
چون سوره‌های قرآن برای سعادت بشر نازل شده است و می‌خواهد انسان را از تاريكی‌های شرك و جهل به سوی نور معرفت و توحيد راهنمايی كند، از اين رو مناسب بود كه هر سوره‌ای با نام گرامی پروردگار شروع شود. زيرا نام او از دين مقدسش حكايت می‌كند و نزول قرآن نيز جهت معرفی ذات اقدس الهی به بشر است.
برای بيان عظمت ابعاد گوناگون آيه بسمله (يعنی بسم الله الرحمن الرحيم) بيشتر از روايات، غالباً روايات شيعه استمداد شده است. هدف اين آيه اقيانوسی بيكران است و مشهور است كه حضرت علی(ع) شبی را تا صبح برای «ابن‌عباس» در معنای آن صحبت كردند و گوشه‌ای از حق آن نيز ادا نشد. در اين نوشتار نيز مسلماً حق عظمت آن، ادا نشده است، بلكه به قول مولوی:
آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگی بايد چشيد
ابن عباس: ان اول ما نزل به جبريل «بسم الله الرحمن الرحيم»
ترجمه: اولين آيه ای كه جبريل آورد، آيه «بسم الله الرحمن الرحيم» است.
2- امام باقر (ع): سرقوا اكرم آيه فی كتاب الله : «بسم الله الرحمن الرحيم» ترجمه: بهترين آيه در كتاب خدا يعنی «بسم الله الرحمن الرحيم» را دزديدند.
تعبير از دزديدن در اين حديث اشاره دارد به اينكه بعضی اين آيه را در اول سوره‌ها، غير از حمد نمی‌خواندند.
امام صادق (ع): البسمله تيجان السور.
ترجمه: «بسم الله الرحمن الرحيم» تاج سوره‌هاست.
رمز شروع سوره‌ها با «بسم الله»:
چون سوره‌های قرآن برای سعادت بشر نازل شده است و می‌خواهد انسان را از تاريكی‌های شرك و جهل به سوی نور معرفت و توحيد راهنمايی كند، از اين رو، مناسب بود كه هر سوره‌ای با نام گرامی پروردگار شروع شود. زيرا نام او از دين مقدسش حكايت می‌كند و نزول قرآن نيز جهت معرفی ذات اقدس الهی به بشر است.
سورة برائت از اين قاعده مستثنی است، زيرا كه اين سوره به منظور بيزاری از مشركان نازل شده و با همان معنا نيز شروع می‌شود. از اين رو نام خدا در آغاز آن مناسب نبود به خصوص كه نامش با رحمان و رحيم نيز توصيف گشته است.
4- علی (ع): بعضی «بسم الله الرحمن الرحيم» را حذف می‌كنند . آن يك آيه از كتاب خداست كه شيطان آن را از ياد آنها برده است.
5- امام صادق (ع): «بسم الله الرحمن الرحيم» سزاوارترين چيزی است كه بلند گفته شود و اين همان آيه‌ای است كه خدا گفت: « و اذا ذكرت ربك فی القرآن وحده ولوا علی ادبارهم نفوراً .»
6- روزی مردی در حضور پيامبر (ص) گفت: مرگ بر شيطان. رسول خدا (ص) گفت: اين را مگو كه با شنيدن او احساس بزرگی می‌كند. ولی بگو «بسم الله الرحمن الرحيم» كه آن را شيطان كوچك می‌كند حتی كوچتر از يك مگس.
8- امام صادق (ع): انسان هنگام غذا خوردن اگر قبل از اينكه دستش را به سوی غذا ببرد بگويد بسم الله و الحمدلله رب العالمين، خداوند او را قبل از اينكه لقمه وارد دهانش شود بيامرزد .
9- امام موسی كاظم (ع): رسول خدا (ص) به علی (ع) سفارش كرد: ای علی! هرگاه غذا می‌خوری بگو «بسم الله» و هر وقت تمام كردی بگو: الحمدلله تا در طول غذا خوردن دو فرشته نگهبانت پيوسته برايت حسنات بنويسند.
10- امام علی (ع) گفت: ضامن می‌شوم كه گوينده «بسم الله» قبل از غذا، از آن غذا مريض نشود.
11- رسول خدا (ص) فرمود: ابليس گفت: پروردگارا روزی همه مخلوقاتت را تعيين كردی پس روزی من كجاست؟ فرمود: در غذايی كه نام من بر آن ذكر نشود.
12- امام صادق (ع): رسول خدا (ص) فرمود« هر وقت سفره پهن می‌شود چهارهزار فرشته دور آن گرد می‌آيند پس اگر بنده «بسم الله» گفت فرشتگان می‌گويند خداوند به غذايتان بركت دهد سپس به شيطان می‌گويند: ای فاسق: برو بيرون، تو نمی‌توانی بر آنها چيره شوی و هرگاه كه غذا را تمام كنند و بگويند الحمدلله فرشتگان می‌گويند اينها مردمی هستند كه خداوند به آنها نعمت داد و شكر پروردگارشان را بجا آوردند و اگر «بسم الله» نگويند فرشتگان به شيطان گويند: ای فاسق نزديك شو و با آنها بخور و اگر سفره برداشته شد و الحمدلله نگفتند، فرشتگان می‌گويند: اينها مردمی هستند كه خدا به آنها نعمت داد و آنها پروردگارشان را فراموش كردند».
13- موسی (ع) مريض شد و از آن به خدای متعال شكايت كرد، خدا يك نوع سبزی صحرايی را به او نشان داد، از آن خورد و خوب شد. پس از مدتی، دوباره، آن مرض برگشت، همان سبزی را خورد و مرضش شدت يافت، گفت: پروردگارا! اول بار از آن خوردم و خوب شدم و بار دوم از آن خوردم و بيماريم شدت يافت. خدا فرمود: به خاطر اينكه بار اول از جانب من رفتی، خوب شدی و بار دوم از پيش خودت رفتی، مرضت شديد شد، آيا نمی‌دانی كه دنيا همه‌اش زهر كشنده است و پادزهرش نام من است.
14- اميرالمؤمنين (ع) از رسول خدا (ص) و رسول خدا (ص) از پروردگارِ جهانيان روايت كرده است كه: پروردگار فرمود:
كُلّ أَمر ذِى بال لا یُذكَر بِسمِ اللّهِ فِيهِ فَهُوَ أَبتَرُ. « هر كار بزرگى كه در آن نام خدا ياد نشود، تباه و ضايع است و به محصول و نتيجه نمى‌رسد» .
15- مرحوم طبرسى در كتاب پرقيمت «مكارم الاخلاق» از حضرت موسى بن جعفر (ع) روايت مى‌كند:
مَا مِن أَحد دَهَّمَهُ أَمرٌ یَغُمُّهُ أَو كَرَّبَتهُ كُربَةٌ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ قالَ ثَلاثَ مَرّات : بِسمِ اللّهِ الرَّحمَنِ الرَّحِيمِ إِلاّ فَرَّجَ اللّهُ كُربَتَهُ وَأَذْهَبَ غَمَّهُ إِن شآءَ اللّهُ تَعالى.
«هيچ كس نيست كه او را غم و غصه‌اى فرا گيرد و سر خود را به آسمان بردارد و سه بار «بسم اللّه الرحمن الرحيم» بگويد مگر اين كه خدا ناراحتيش را برطرف كند و غصه‌اش را از ميان بردارد، اگر خداى متعال بخواهد».
16- از امام رضا (عليه السلام) روايت شده : « بسم اللّه الرحمن الرحيم » به اسم اعظم حق از سياهى چشم به سپيدى آن نزديك تر است .
17- به عقيده برخی مسلمانان در حديثی از قول پيامبر اسلام گفته شده است كه هر چه در كتاب‌های آسمانی است در قرآن است و هر چه در قرآن است در الفاتحه است و هر چه در فاتحه است در بسم الله الرحمن الرحيم است و هر چه در بسم الله الرحمن الرحيم است در باء است و هر چه در باء است در نقطه‌ای است كه در زير آن است.
18- از پيامبر (ص) روايت شده است كه فرمودند: هر كه يك بار به قصد دل (بســم الله الـرحمـن الـرحیـم) بگويد حق تعالی به هر حرفی چهار هزار نيكی در نامه اعمال او ثبت كند و چهار هزار بدی از نامه عمل او محو.
بدون شك اگر دعا ـ بخصوص دعاى كميل ـ با اسم اعظم حق شروع شود، يقيناً به اجابت مى‌رسد و خواننده‌اش همراه با خواسته‌هايش مورد پذيرش حق قرار مى‌گيرد.
«بسم اللّه» شراب طهورى است كه وقتى كام جان و گلوى قلب از دست ساقى عشق سركشد، وجد و حال و نشاط و شورى بيرون از توصيف پيدا مى‌كند و مجذوب جاذبه معشوق مى‌شود و تا رسيدن به وصال محبوب سر از پا نشناخته بدون خستگى و مستى راه را طى مى‌كند.
بسم الله الرحمن الرحيم از نوزده حرف تشكيل شده است و مقدار عددی يا ابجدی آن ۷۸۶ است كه اين عدد بيشتر، توسط مسلمانان كشور هندوستان و پاكستان، به عنوان جايگزين بسم‌الله به كار می‌رود تا به باور آنان از نوشتن نام خداوند و يا آيه قرآن بر كاغذهای معمولی و در نتيجه قرار گرفتن در معرض آلودگی و تماس اجسام ناپاك با آن خودداری شود.
از مى عشق مست خواهم شد *** وز نگاهى ز دست خواهم شد
پيش بالاى سرو بالایى *** خواهم افتاد و پست خواهم شد
غمزه ى يار اگر بود ساقى *** باده ناخورده مست خواهم شد
گر از اين دست باده‌اى خواهد *** مى كش و مى‌پرست خواهم شد
در ره او ز پاى خواهم ماند *** رفته رفته ز دست خواهم شد
گرچه در عشق نيست گشتم فيض *** باز از عشق مست خواهم شد
آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگی بايد چشيد
ابن عباس: ان اول ما نزل به جبريل «بسم الله الرحمن الرحيم»
ترجمه: اولين آيه ای كه جبريل آورد، آيه «بسم الله الرحمن الرحيم» است.
2- امام باقر (ع): سرقوا اكرم آيه فی كتاب الله : «بسم الله الرحمن الرحيم» ترجمه: بهترين آيه در كتاب خدا يعنی «بسم الله الرحمن الرحيم» را دزديدند.
تعبير از دزديدن در اين حديث اشاره دارد به اينكه بعضی اين آيه را در اول سوره‌ها، غير از حمد نمی‌خواندند.
امام صادق (ع): البسمله تيجان السور.
ترجمه: «بسم الله الرحمن الرحيم» تاج سوره‌هاست.
رمز شروع سوره‌ها با «بسم الله»:
چون سوره‌های قرآن برای سعادت بشر نازل شده است و می‌خواهد انسان را از تاريكی‌های شرك و جهل به سوی نور معرفت و توحيد راهنمايی كند، از اين رو، مناسب بود كه هر سوره‌ای با نام گرامی پروردگار شروع شود. زيرا نام او از دين مقدسش حكايت می‌كند و نزول قرآن نيز جهت معرفی ذات اقدس الهی به بشر است.
سورة برائت از اين قاعده مستثنی است، زيرا كه اين سوره به منظور بيزاری از مشركان نازل شده و با همان معنا نيز شروع می‌شود. از اين رو نام خدا در آغاز آن مناسب نبود به خصوص كه نامش با رحمان و رحيم نيز توصيف گشته است.
4- علی (ع): بعضی «بسم الله الرحمن الرحيم» را حذف می‌كنند . آن يك آيه از كتاب خداست كه شيطان آن را از ياد آنها برده است.
5- امام صادق (ع): «بسم الله الرحمن الرحيم» سزاوارترين چيزی است كه بلند گفته شود و اين همان آيه‌ای است كه خدا گفت: « و اذا ذكرت ربك فی القرآن وحده ولوا علی ادبارهم نفوراً .»
6- روزی مردی در حضور پيامبر (ص) گفت: مرگ بر شيطان. رسول خدا (ص) گفت: اين را مگو كه با شنيدن او احساس بزرگی می‌كند. ولی بگو «بسم الله الرحمن الرحيم» كه آن را شيطان كوچك می‌كند حتی كوچتر از يك مگس.
8- امام صادق (ع): انسان هنگام غذا خوردن اگر قبل از اينكه دستش را به سوی غذا ببرد بگويد بسم الله و الحمدلله رب العالمين، خداوند او را قبل از اينكه لقمه وارد دهانش شود بيامرزد .
9- امام موسی كاظم (ع): رسول خدا (ص) به علی (ع) سفارش كرد: ای علی! هرگاه غذا می‌خوری بگو «بسم الله» و هر وقت تمام كردی بگو: الحمدلله تا در طول غذا خوردن دو فرشته نگهبانت پيوسته برايت حسنات بنويسند.
10- امام علی (ع) گفت: ضامن می‌شوم كه گوينده «بسم الله» قبل از غذا، از آن غذا مريض نشود.
11- رسول خدا (ص) فرمود: ابليس گفت: پروردگارا روزی همه مخلوقاتت را تعيين كردی پس روزی من كجاست؟ فرمود: در غذايی كه نام من بر آن ذكر نشود.
12- امام صادق (ع): رسول خدا (ص) فرمود« هر وقت سفره پهن می‌شود چهارهزار فرشته دور آن گرد می‌آيند پس اگر بنده «بسم الله» گفت فرشتگان می‌گويند خداوند به غذايتان بركت دهد سپس به شيطان می‌گويند: ای فاسق: برو بيرون، تو نمی‌توانی بر آنها چيره شوی و هرگاه كه غذا را تمام كنند و بگويند الحمدلله فرشتگان می‌گويند اينها مردمی هستند كه خداوند به آنها نعمت داد و شكر پروردگارشان را بجا آوردند و اگر «بسم الله» نگويند فرشتگان به شيطان گويند: ای فاسق نزديك شو و با آنها بخور و اگر سفره برداشته شد و الحمدلله نگفتند، فرشتگان می‌گويند: اينها مردمی هستند كه خدا به آنها نعمت داد و آنها پروردگارشان را فراموش كردند».
13- موسی (ع) مريض شد و از آن به خدای متعال شكايت كرد، خدا يك نوع سبزی صحرايی را به او نشان داد، از آن خورد و خوب شد. پس از مدتی، دوباره، آن مرض برگشت، همان سبزی را خورد و مرضش شدت يافت، گفت: پروردگارا! اول بار از آن خوردم و خوب شدم و بار دوم از آن خوردم و بيماريم شدت يافت. خدا فرمود: به خاطر اينكه بار اول از جانب من رفتی، خوب شدی و بار دوم از پيش خودت رفتی، مرضت شديد شد، آيا نمی‌دانی كه دنيا همه‌اش زهر كشنده است و پادزهرش نام من است.
14- اميرالمؤمنين (ع) از رسول خدا (ص) و رسول خدا (ص) از پروردگارِ جهانيان روايت كرده است كه: پروردگار فرمود:
كُلّ أَمر ذِى بال لا یُذكَر بِسمِ اللّهِ فِيهِ فَهُوَ أَبتَرُ. « هر كار بزرگى كه در آن نام خدا ياد نشود، تباه و ضايع است و به محصول و نتيجه نمى‌رسد» .
15- مرحوم طبرسى در كتاب پرقيمت «مكارم الاخلاق» از حضرت موسى بن جعفر (ع) روايت مى‌كند:
مَا مِن أَحد دَهَّمَهُ أَمرٌ یَغُمُّهُ أَو كَرَّبَتهُ كُربَةٌ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ قالَ ثَلاثَ مَرّات : بِسمِ اللّهِ الرَّحمَنِ الرَّحِيمِ إِلاّ فَرَّجَ اللّهُ كُربَتَهُ وَأَذْهَبَ غَمَّهُ إِن شآءَ اللّهُ تَعالى.
«هيچ كس نيست كه او را غم و غصه‌اى فرا گيرد و سر خود را به آسمان بردارد و سه بار «بسم اللّه الرحمن الرحيم» بگويد مگر اين كه خدا ناراحتيش را برطرف كند و غصه‌اش را از ميان بردارد، اگر خداى متعال بخواهد».
16- از امام رضا (عليه السلام) روايت شده : « بسم اللّه الرحمن الرحيم » به اسم اعظم حق از سياهى چشم به سپيدى آن نزديك تر است .
17- به عقيده برخی مسلمانان در حديثی از قول پيامبر اسلام گفته شده است كه هر چه در كتاب‌های آسمانی است در قرآن است و هر چه در قرآن است در الفاتحه است و هر چه در فاتحه است در بسم الله الرحمن الرحيم است و هر چه در بسم الله الرحمن الرحيم است در باء است و هر چه در باء است در نقطه‌ای است كه در زير آن است.
18- از پيامبر (ص) روايت شده است كه فرمودند: هر كه يك بار به قصد دل (بســم الله الـرحمـن الـرحیـم) بگويد حق تعالی به هر حرفی چهار هزار نيكی در نامه اعمال او ثبت كند و چهار هزار بدی از نامه عمل او محو.
بدون شك اگر دعا ـ بخصوص دعاى كميل ـ با اسم اعظم حق شروع شود، يقيناً به اجابت مى‌رسد و خواننده‌اش همراه با خواسته‌هايش مورد پذيرش حق قرار مى‌گيرد.
«بسم اللّه» شراب طهورى است كه وقتى كام جان و گلوى قلب از دست ساقى عشق سركشد، وجد و حال و نشاط و شورى بيرون از توصيف پيدا مى‌كند و مجذوب جاذبه معشوق مى‌شود و تا رسيدن به وصال محبوب سر از پا نشناخته بدون خستگى و مستى راه را طى مى‌كند.
بسم الله الرحمن الرحيم از نوزده حرف تشكيل شده است و مقدار عددی يا ابجدی آن ۷۸۶ است كه اين عدد بيشتر، توسط مسلمانان كشور هندوستان و پاكستان، به عنوان جايگزين بسم‌الله به كار می‌رود تا به باور آنان از نوشتن نام خداوند و يا آيه قرآن بر كاغذهای معمولی و در نتيجه قرار گرفتن در معرض آلودگی و تماس اجسام ناپاك با آن خودداری شود.
از مى عشق مست خواهم شد *** وز نگاهى ز دست خواهم شد
پيش بالاى سرو بالایى *** خواهم افتاد و پست خواهم شد
غمزه ى يار اگر بود ساقى *** باده ناخورده مست خواهم شد
گر از اين دست باده‌اى خواهد *** مى كش و مى‌پرست خواهم شد
در ره او ز پاى خواهم ماند *** رفته رفته ز دست خواهم شد
گرچه در عشق نيست گشتم فيض *** باز از عشق مست خواهم شد
