تحليل شيوه‌های حفظ و قرائت قرآن كريم در جهان / 9
مكتبخانههای مصر؛ دروازه‌ای به‌سوی دانش و درك زيبايی‌های قرآن
گروه بين‌الملل: مكتبخانههای مصر به‌عنوان دروازه‌‌های مهم و اساسی به‌سوی دانش و آشنايی با زيبايی‌های قرآن كريم با وجود اين‌كه پايه و اساس آموزش قرآن در مصر به‌شمار می‌روند، امروز مورد بی‌توجهی قرار گرفته و نيازمند توجه بيشتر دولت‌مردان مصری است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) به نقل از پايگاه اطلاع‌رسانی «sauress.com»، واژه «كتّاب»(مكتبخانهها)، يك اصطلاح قديمی است به‌معنای مكانی برای آموزش حفظ قرآن كريم، اصول قرائت و نوشتن كه امروزه از مؤسسات آموزشی مهم اسلامی مصر به شمار می‌آيد و به آموزش و پرورش فرزندان مسلمان می‌پردازد؛ زمان پيدايش اين نوع مكتبخانهها به دوران اموی بازمی‌گردد.
رزق عبدالمنعم، پژوهشگر و نويسنده برجسته مصری و مدير دانشكده علوم دانشگاه «حلوان» مصر، در مقاله‌ای با موضوع روش كار مكتبخانهها می‌نويسد: در زمان‌های گذشته مصری‌ها فرزندان خود را برای حفظ قرآن كريم و يادگيری بهتر و نيز آشنايی بيشتر با زبان عربی فصيح و رعايت قواعد به مكتبخانهها می‌فرستادند و اين مراكز در آن زمان به‌ويژه در روستاها از جايگاه و مقام بالايی برخوردار بودند و خانواده‌ها به وجود اين مكتبخانهها افتخار می‌كردند.
هم اكنون در حالی كه مدارس دولتی و خصوصی با مشكلات، موانع و نيز كوتاهی كه در زمينه آموزش با آن مواجه شده‌اند، مكتبخانهها دوباره جايگاه گذشته خود را يافته‌اند و خانواده‌ها تلاش فراوانی در جهت ثبت‌نام كردن فرزندان خود در اين مكتبخانههای سنتی می‌كنند.
جالب آن‌جاست كه نام‌نويسی در مكتبخانهها تنها مختص مسلمانان نيست، بلكه بسياری از مسيحيان مصر نيز بر آموزش فرزندان خود در مكتبخانهها قبل از ورود آن‌ها به مدارس و آموزش اصول قرائت، نگارش و حساب در اين مراكز سنتی تلاش بسياری می‌كنند و بر اين امر بسيار حريص هستند.
در اين راستا، شيخ عبدالمنعم عبدالسميع، از قاريان برجسته و معلم قرآن در يكی از مكتبخانههای مصر، حمايت و پيشتيبانی از مكتبخانهها و نيز توجه بيشتر به اين روش سنتی و قراردادن آن در سيستم آموزشی كشور را از حكومت و مؤسسات ذی‌ربط خواستار شد.
وی گفت: مكتبخانهها امروز در حالی مورد بی‌توجهی واقع شده‌اند كه حافظان، علماء و فقهای بزرگی از اين مكتبخانهها فارغ‌التحصيل شده‌اند و محمدعلی پاشا، بنيان‌گذار مصر نوين، با همكاری افرادی كه از اين مكتبخانهها فارغ‌التحصيل شدند، هسته اصلی مراكز آموزشی وابسته به الأزهر و نهضت علمی را آغاز كرد.
با وجود مهدكودك‌های فراوان در سراسر كشور مصر، اما اين مكتبخانهها با شيوه آموزشی سنتی جالبی كه دارند، هنوز جايگاه خود را به‌عنوان مهم‌ترين و بهترين مراكز در آموزش حفظ قرآن كريم و آموزش اصول قرائت، نگارش و حساب حفظ كرده است.
شيخ عبدالسميع در توضيح اين روش گفت: در زمان‌های پيشين افراد در سنين پايين برای آموزش حضور پيدا می‌كردند كه با طلوع خورشيد آغاز و تا غروب پايان می‌يافت و كودكان به‌خاطر اين‌كه فارغ از هرگونه مشغله ذهنی و مشكلات زندگی بودند، به‌آسانی و در مدت زمان بسيار كوتاهی قرآن كريم را حفظ می‌كنند.
همچنين از جمله افرادی كه در مكتبخانهها آموزش ديده‌اند، می‌توان به رفاعة الطهطاوی كه از پيشگامان فرهنگ معاصر در مصر به‌شمار می‌آيد و نيز طه حسين، كه در كتاب «الأيام» حوادث و وقايعی را كه در آن زمان در مكتبخانهها رخ می‌داد، به زيبايی به تصوير كشيده است، اشاره كرد.
آموزش ديدن در مكتبخانههای مصر فقط مختص مسلمانان نيست، بلكه خانواده‌های مسيحی نيز در ثبت‌نام كردن فرزندان خود در اين مراكز اهميت قائل می‌شوند و در اين راستا شيخ عبدالسميع معتقد است: بسياری از خانواده‌های مصری مسيحی تمايل زيادی به ثبت‌نام فرزندان خود در اين مكتبخانهها و آموزش ديدن اصول نوشتن و قرائت دارند، اين آموزش فقط برای پسران نيست؛ بلكه دختران نيز می‌توانند در مكتبخانهها آموزش ببينند.
روش مكتب‌خانه‌ای در مصر با فعاليت دانشجويان مصری كه در كنار تحصيلات دانشگاهی خود، قرآن كريم را حفظ بودند، رونق بيشتری گرفت و در اين زمينه فتحی نعيم، از دانشجويان مصری عنوان می‌كند: «من در كنار تحصيلات دانشگاهی خود حافظ قرآن كريم هستم و اكنون با وجود مدرك دانشگاهی، قصد دارم مكتب‌خانه‌ای برای آموزش كودكان ايجاد كنم تا قرائت صحيح و حفظ قرآن كريم را به آن‌ها آموزش دهم زيرا نشر علوم قرآن يك وظيفه الهی است و همان‌طور كه حضرت محمد(ص) فرموده است "خيركم من تعلم القرآن وعلمه"».
معلمان مكتبخانهها در مصر با عنوان «المؤدبين» يا «المشايخ»، معروف شده‌اند و آموزش قرآن كريم، حديث شريف نبوی، اصول قرائت و علم حساب از برنامه‌های آموزشی آن‌ها به‌شمار می‌آيد و با وجود اهميت اين روش و نقش بسيار مهم آن در آموزش قرائت و نوشتن، متأسفانه حكومت چندان به آن بها نمی‌دهد.
شيخ عبدالسميع همچنين درباره منابع مادی مكتبخانهها میگويد: هيچ‌گونه كمك مادی برای اين مكتبخانهها وجود ندارد، قرآن كريم، جزوات و مداد كه خود فرد موظف است آن‌ها را تهيه بكند، مهم‌ترين مواد درسی اين روش است و شهريه افراد با توجه به وضعيت مادی آن‌ها تعيين می‌شود.
اما درباره روش حفظ قرآن در مكتبخانههای سنتی و جديد، شيخ عبدالتواب المصطفی، امام مسجد منطقه «عين شمس» قاهره میگويد: آموزش حفظ در گذشته بدين منوال بود كه در زمان‌های خيلی قديم افراد را به گروه‌هايی با توجه به تاريخ ثبت‌نام آن‌ها و ميزان استعداد آن‌ها در حفظ قرآن تقسيم و نخست قرآن را برای افراد روخوانی می‌كردند تا قرآن را از بر شود، افراد با خود تخته چوبی يا فلزی به همراه می‌آوردند و معمولاً با نوشتن آيات بر روی اين تخته‌چوب‌ها، قرآن كريم را حفظ كرده و بر قرائت نيز مسلط می‌شدند.
اما الان بيشتر كودكان قواعد خواندن و نوشتن را می‌دانند و كودك پس از پايان روز درسی خود با حضور در مكتب‌خانه معلم برخی آيات را براساس توانمندی كودك در حفظ به وی آموزش می‌دهد، سپس كودك آن را چندين بار تكرار می‌كند كه آن را حفظ كند، سپس به جزئی كه قبلاً آن را حفظ كرده است، گوش می‌دهد و به‌عنوان تكليف در منزل آن را حفظ می‌كند.
مكتبخانههای مصر كه از مراكز اصلی در زمينه آموزش حفظ قرآن، اصول اوليه خواندن، نوشتن و آموزش علم حساب است، اميدوارند با روی كارآمدن جنبش اخوان‌المسلمين در انتخابات آينده مصر، مورد توجه بيشتر دولت قرار بگيرند، زيرا اين مراكز سنتی كه اساس و پايه آموزش قرآن در مصر هستند؛ هم‌اكنون از بی‌توجهی دولتی رنج می‌برند.
رزق عبدالمنعم، پژوهشگر و نويسنده برجسته مصری و مدير دانشكده علوم دانشگاه «حلوان» مصر، در مقاله‌ای با موضوع روش كار مكتبخانهها می‌نويسد: در زمان‌های گذشته مصری‌ها فرزندان خود را برای حفظ قرآن كريم و يادگيری بهتر و نيز آشنايی بيشتر با زبان عربی فصيح و رعايت قواعد به مكتبخانهها می‌فرستادند و اين مراكز در آن زمان به‌ويژه در روستاها از جايگاه و مقام بالايی برخوردار بودند و خانواده‌ها به وجود اين مكتبخانهها افتخار می‌كردند.
هم اكنون در حالی كه مدارس دولتی و خصوصی با مشكلات، موانع و نيز كوتاهی كه در زمينه آموزش با آن مواجه شده‌اند، مكتبخانهها دوباره جايگاه گذشته خود را يافته‌اند و خانواده‌ها تلاش فراوانی در جهت ثبت‌نام كردن فرزندان خود در اين مكتبخانههای سنتی می‌كنند.
جالب آن‌جاست كه نام‌نويسی در مكتبخانهها تنها مختص مسلمانان نيست، بلكه بسياری از مسيحيان مصر نيز بر آموزش فرزندان خود در مكتبخانهها قبل از ورود آن‌ها به مدارس و آموزش اصول قرائت، نگارش و حساب در اين مراكز سنتی تلاش بسياری می‌كنند و بر اين امر بسيار حريص هستند.
در اين راستا، شيخ عبدالمنعم عبدالسميع، از قاريان برجسته و معلم قرآن در يكی از مكتبخانههای مصر، حمايت و پيشتيبانی از مكتبخانهها و نيز توجه بيشتر به اين روش سنتی و قراردادن آن در سيستم آموزشی كشور را از حكومت و مؤسسات ذی‌ربط خواستار شد.
وی گفت: مكتبخانهها امروز در حالی مورد بی‌توجهی واقع شده‌اند كه حافظان، علماء و فقهای بزرگی از اين مكتبخانهها فارغ‌التحصيل شده‌اند و محمدعلی پاشا، بنيان‌گذار مصر نوين، با همكاری افرادی كه از اين مكتبخانهها فارغ‌التحصيل شدند، هسته اصلی مراكز آموزشی وابسته به الأزهر و نهضت علمی را آغاز كرد.
با وجود مهدكودك‌های فراوان در سراسر كشور مصر، اما اين مكتبخانهها با شيوه آموزشی سنتی جالبی كه دارند، هنوز جايگاه خود را به‌عنوان مهم‌ترين و بهترين مراكز در آموزش حفظ قرآن كريم و آموزش اصول قرائت، نگارش و حساب حفظ كرده است.
شيخ عبدالسميع در توضيح اين روش گفت: در زمان‌های پيشين افراد در سنين پايين برای آموزش حضور پيدا می‌كردند كه با طلوع خورشيد آغاز و تا غروب پايان می‌يافت و كودكان به‌خاطر اين‌كه فارغ از هرگونه مشغله ذهنی و مشكلات زندگی بودند، به‌آسانی و در مدت زمان بسيار كوتاهی قرآن كريم را حفظ می‌كنند.
همچنين از جمله افرادی كه در مكتبخانهها آموزش ديده‌اند، می‌توان به رفاعة الطهطاوی كه از پيشگامان فرهنگ معاصر در مصر به‌شمار می‌آيد و نيز طه حسين، كه در كتاب «الأيام» حوادث و وقايعی را كه در آن زمان در مكتبخانهها رخ می‌داد، به زيبايی به تصوير كشيده است، اشاره كرد.
آموزش ديدن در مكتبخانههای مصر فقط مختص مسلمانان نيست، بلكه خانواده‌های مسيحی نيز در ثبت‌نام كردن فرزندان خود در اين مراكز اهميت قائل می‌شوند و در اين راستا شيخ عبدالسميع معتقد است: بسياری از خانواده‌های مصری مسيحی تمايل زيادی به ثبت‌نام فرزندان خود در اين مكتبخانهها و آموزش ديدن اصول نوشتن و قرائت دارند، اين آموزش فقط برای پسران نيست؛ بلكه دختران نيز می‌توانند در مكتبخانهها آموزش ببينند.
روش مكتب‌خانه‌ای در مصر با فعاليت دانشجويان مصری كه در كنار تحصيلات دانشگاهی خود، قرآن كريم را حفظ بودند، رونق بيشتری گرفت و در اين زمينه فتحی نعيم، از دانشجويان مصری عنوان می‌كند: «من در كنار تحصيلات دانشگاهی خود حافظ قرآن كريم هستم و اكنون با وجود مدرك دانشگاهی، قصد دارم مكتب‌خانه‌ای برای آموزش كودكان ايجاد كنم تا قرائت صحيح و حفظ قرآن كريم را به آن‌ها آموزش دهم زيرا نشر علوم قرآن يك وظيفه الهی است و همان‌طور كه حضرت محمد(ص) فرموده است "خيركم من تعلم القرآن وعلمه"».
معلمان مكتبخانهها در مصر با عنوان «المؤدبين» يا «المشايخ»، معروف شده‌اند و آموزش قرآن كريم، حديث شريف نبوی، اصول قرائت و علم حساب از برنامه‌های آموزشی آن‌ها به‌شمار می‌آيد و با وجود اهميت اين روش و نقش بسيار مهم آن در آموزش قرائت و نوشتن، متأسفانه حكومت چندان به آن بها نمی‌دهد.
شيخ عبدالسميع همچنين درباره منابع مادی مكتبخانهها میگويد: هيچ‌گونه كمك مادی برای اين مكتبخانهها وجود ندارد، قرآن كريم، جزوات و مداد كه خود فرد موظف است آن‌ها را تهيه بكند، مهم‌ترين مواد درسی اين روش است و شهريه افراد با توجه به وضعيت مادی آن‌ها تعيين می‌شود.
اما درباره روش حفظ قرآن در مكتبخانههای سنتی و جديد، شيخ عبدالتواب المصطفی، امام مسجد منطقه «عين شمس» قاهره میگويد: آموزش حفظ در گذشته بدين منوال بود كه در زمان‌های خيلی قديم افراد را به گروه‌هايی با توجه به تاريخ ثبت‌نام آن‌ها و ميزان استعداد آن‌ها در حفظ قرآن تقسيم و نخست قرآن را برای افراد روخوانی می‌كردند تا قرآن را از بر شود، افراد با خود تخته چوبی يا فلزی به همراه می‌آوردند و معمولاً با نوشتن آيات بر روی اين تخته‌چوب‌ها، قرآن كريم را حفظ كرده و بر قرائت نيز مسلط می‌شدند.
اما الان بيشتر كودكان قواعد خواندن و نوشتن را می‌دانند و كودك پس از پايان روز درسی خود با حضور در مكتب‌خانه معلم برخی آيات را براساس توانمندی كودك در حفظ به وی آموزش می‌دهد، سپس كودك آن را چندين بار تكرار می‌كند كه آن را حفظ كند، سپس به جزئی كه قبلاً آن را حفظ كرده است، گوش می‌دهد و به‌عنوان تكليف در منزل آن را حفظ می‌كند.
مكتبخانههای مصر كه از مراكز اصلی در زمينه آموزش حفظ قرآن، اصول اوليه خواندن، نوشتن و آموزش علم حساب است، اميدوارند با روی كارآمدن جنبش اخوان‌المسلمين در انتخابات آينده مصر، مورد توجه بيشتر دولت قرار بگيرند، زيرا اين مراكز سنتی كه اساس و پايه آموزش قرآن در مصر هستند؛ هم‌اكنون از بی‌توجهی دولتی رنج می‌برند.
مطالب مرتبط
