تبلور مباحث توحیدی در کتاب «ترجمه تفصیلی آیت‌الکرسی رهبر معظم انقلاب»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در خبر است که شبی از شب‌های دوران نبوت خاتم‌الانبیا(ص)، در سکوت وهم‌انگیز نیمه‌شب، که جز صدای نجوای شبانه برترین بندگان پروردگار، صدای دیگری، مزاحم خوابِ خوشِ شیاطین و طواغیت نبود، ناگهان فریادی ضجه‌وار در شرق و غرب عالم پیچید. صدا، صدای ابلیس بود که این‌چنین دردمندانه از عمق وجودش برخاست.

قوم ابلیس که کمتر او را این‌طور پریشان و آزرده‌خاطر دیده بودند، اطرافش گرد آمدند تا علت این زوزه گوش‌خراش شبانه‌اش را بفهمند. ابلیس که همچون فرمانده سپاهی تارومارشده می‌نمود، گفت: امشب حادثه‌ای بزرگ و هولناک اتفاق افتاده که کمرم را تا کرده، باید بروم عالم را بگردم تا ببینم چه شده است. از قوم خویش جدا شد و سراسیمه خود را به اطراف و اکناف عالم رساند! به مدینه که رسید، مردی را دید. به ظاهرِ انسان. درآمد و از او پرسید: آیا دیشب در اینجا حادثه‌ای اتفاق افتاده؟ مرد پاسخ داد: آری! دیشب جبرئیل امین، آیه‌ای بر رسول‌الله(ص) نازل کرد که بعد از آن، وقتی محضر ایشان شرف‌یاب شدیم، فرمودند: «آیه‌ای‌ از گنج عرش الهی نازل شده که تمام بُت‌های مشرق و مغرب عالم، با نزول آن، با صورت بر زمین افتادند.»
ابلیس مخذول‌تر و منکوب‌تر از قبل، نزد قوم خود بازگشت تا حادثه را به آنها خبر دهد.
آیت‌الکرسی که با نزولش سبب سقوط بت‌های عالم شد، بسیار مورد توجه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) ایشان بوده و روایات متعددی در ارزش و اهمیت استمرار قرائت آن وارد شده است. پیغمبر اکرم(ص) در سفارشی به امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «یا علی! بر تو باد به خواندن آیت‌الکرسی بعد از هر نماز واجب؛ زیرا به غیر از پیغمبر و صدیق و شهید، کسی به خواندن آن، بعد از هر نماز محافظت نمی‌کند و هرکس بعد از هر نماز، آیت‌الکرسی را بخواند، به‌جز خداوند متعال کسی او را قبض روح نمی‌کند و مانند کسی است که همراه پیغمبران، در راه خدا جهاد کرده و شهید شده و بعد از مرگ، بلافاصله داخل بهشت می‌شود.» همچنین در روایتی از امیرالمؤمنین آمده است: «اگر از آثار معنوی آیت‌الکرسی آگاه بودید، هیچ‌وقت خواندن آن را ترک نمی‌کردید.»
علاوه‌بر ارزش معنوی و آثار اخرویِ آیت‌الکرسی، روایات فراوانی نیز در آثار دنیوی آن نقل شده؛ مانند حفظ اموال، رفع فقر، ایمنی از شرّ دشمنان، شفای امراض، دفع اجنّه، برآورده شدن حاجات، سلامتی در سفر، آزادی از زندان، ایجاد محبّت و… که البته برای هرکدام، کیفیت و کمیت خاصی از قرائت آیت‌الکرسی وارد شده است.
در روایتی از رسول اکرم(ص)، این آیه به سید آیات قرآن تعبیر شده، که نشان‌دهنده جایگاه ویژه آن در بین آیات قرآن است.
از طرف دیگر، امیرالمؤمنین می‌فرمایند: «لا خَیرَ فی قِرائَتٍ لا تَدَبُّرَ فیها» در قرائتی که تدبّر در آن نباشد، هیچ خیری نیست. پس این‌همه سفارش به قرائت آیت‌الکرسی، باید همراه با تدبّر دقیق و عمیق در مفاهیم بلند آن باشد.
غفلت از تدبّر در قرآن، باعث بسنده کردن به قرائت سطحی و برای رسیدن به فواید دنیوی و پاداش اخروی می‌شود. البته درجه خیرات و فوایدی که برای قرائت آیات ذکر شده نیز، با میزان تدبّر در آنها، بی‌ارتباط نیست. با کمی تأمل در آیت‌الکرسی، مشخص می‌شود که این آیه، از ستون‌های اصلیِ آیات اعتقادی قرآن است و تدبّر در آن، زوایای مهمی از اصل توحید را روشن می‌کند. چه نیکوست که مبانیِ اعتقادی ما، از قرآن ـ این سند قاطع و تردیدناپذیر ـ استخراج شود.
متأسفانه مشخص نیست که این سخنرانی‌ها کِی و در کدام مسجد ایراد شده است. با توجه به نکات موجود در صوت، معلوم می‌شود که جلسه پیش از انقلاب، در یک مسجد و اوایل ماه محرم است. پیش از انقلاب سخنرانی‌های قرآنی معظم‌له، عموماً در مشهد بوده که از سال 1351 و در مسجد امام حسن مجتبی(ع) آغاز می‌شود. در دی‌ماه 53، دستگیری ایشان و حبس در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری، این جلسات نورانی را قطع می‌کند. از اواخر پاییز تا اسفند سال 52، مسجد کرامت میزبان سخنرانی‌های ایشان است. آن سال‌ها، محرم‌الحرام تقریباً با بهمن‌ماه مصادف می‌شده، پس این سخنرانی در سال 1351 یا 1352 بوده است. از طرفی چون در آن، معظم‌له به سخنرانی در مسجد دیگری اشاره می‌کنند، معلوم می‌شود سخنرانی آیت‌‌الکرسی بعد از مطرح شدن مسجد کرامت انجام شده است. درنتیجه به احتمال قوی، در ایام محرم سال 1352 و در مسجد کرامت بوده است. از آنجا که جلسات قرآنی ایشان در این مسجد، شب‌های جمعه بوده، احتمالاً این سخنرانی در اولین شب جمعه محرم پنجاه‌و‌دو، یعنی 11 اسفند 1352 انجام شده است.
معظم‌له بعد از نماز مغرب و عشا، ایستاده و با استفاده از تخته‌سیاهی در کنارشان، سخنرانی می‌کرده‌اند. در این جلسه، آیت‌الکرسی را ترجمه می‌کنند. ترجمه‌ای خاص که در خلال آن، مباحث اعتقادی آیه استخراج و با بیانی ساده و در حد فهم عموم مردم، به تفصیل ارائه می‌‌شود. ایشان طبق معمولِ روشی که در تفسیر آیات دارند، آیه را کاملاً در بستر اجتماعی و با جهت‌گیری هدایتی و تربیتی بررسی می‌کنند. البته سخنرانی مختصر است و هدف ایشان هم بررسی فنّی تمامی جنبه‌های آیات نیست؛ لذا نمی‌توان لفظ تفسیر را به آن اطلاق کرد. اما چون درحد یک ترجمه معمولی و ساده هم نیست، به نظر می‌رسد، «ترجمه تفصیلی» عنوان مناسبی برای آن باشد.
معظم‌له اصول اعتقادی آیه را با درنظر گرفتن دو اصلی که برای ایمان، در جلساتِ «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» مطرح کرده‌اند، بیان می‌کنند. ایشان معتقدند آن ایمانی ارزشمند و مطلوبِ اسلام است که «آگاهانه» و «متعهدانه» باشد. با همین دید، اصل ایمانیِ توحید را از آیت‌الکرسی استخراج می‌کنند، به‌نحوی که هم آگاهانه و نشئت گرفته از درک و فکر و بصیرت باشد، و هم تعهدزا و همراه با احساسِ مسئولیت و تکلیف در قبال آن.
در آن زمان، اعتقادات عموم مردم، سطحی و ضعیف و توأم با به‌رسمیت شناختن طواغیت و خداوندگاران دروغین بوده؛ و حداقل اینکه مردم از ابراز اعتقاد خود نسبت به «لااله‌الا‌الله» و عمل به آن، می‌ترسیدند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به این فضا کاملاً تهاجمی برخورد می‌کردند. برای مثال، در جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی، درباره توحید می‌فرمایند: «توحید اسلامى، الهامی ا‌ست در زمینه حکومت، در زمینه روابط اجتماعى، در زمینه سیر جامعه، در زمینه هدف‌هاى جامعه، در زمینه تکالیف مردم، در زمینه مسئولیت‌هایى که انسان‌ها درمقابل خدا، درمقابل یکدیگر، درمقابل جامعه و درمقابل پدیده‌هاى دیگر عالم دارا هستند، توحید این است. توحیدِ اسلامى همان اَلِفی‌ست که بعدش «ب» می‌آید و «پ» می‌آید و «چ» می‌آید، تا «ى» می‌آید. این‌جور نیست که بگویى خدا یک است و دو نیست و تمام بشود قضیه. خدا یک است و دو نیست، معنایش این است که در تمام منطقه وجود خودت شخصاً و جامعه‌ات عموماً، جز خدا کسى حق فرمانروایى ندارد.»
***
از اکثر روایات برداشت می‌شود که آیه 255 سوره مبارکه بقره، آیت‌الکرسی است. اما گاهی سفارش به قرائت آیات 256 و 257 نیز شده است. در این سخنرانی، معظم‌له آیات 255 و 256 را ترجمه می‌کنند و به آیه 257 نمی‌رسند. برای کامل شدن سه آیه، ترجمه آیه 257 را نیز از جای دیگری، منضم به این سخنرانی کردیم، که در بخش انتهایی و به رنگ خاکستری آمده است.
قسمت ضمیمه‌شده، بخشی از جلسه ششم سلسله جلسات «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» است که در تاریخ 2 مهرماه 1353، هفتم رمضان 1394 قمری، با عنوان «نویدها(۱)» منعقد شده است. این سلسله جلسات که در مسجد امام حسن مجتبی(ع) در مشهد مقدس برگزار شده، شامل چهار بخشِ «ایمان»، «توحید»، «نبوت» و «ولایت» است. جلسه ششم آن، در بخش ایمان است. معظم‌له در آن یکی از آثار ایمان متعهدانه را «نور» می‌دانند و آیه 257 را متناسب با این بحث مطرح می‌کنند.
مطالب گفتار آیت الکرسی در راستای همان مباحث توحیدی ‌جلسات طرح کلی است. اما نگاه نو و کاربردی ایشان به آیت‌‌الکرسی، ارزش آن را ایجاد کرد که این سخنرانی به‌صورت مجزا منتشر و برجسته شود و همچون نگینی بر حلقه انگشتری نشیند.

گفتنی است، علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب می‌توانند به آدرس سایت انتشارات جهادی صهبا مراجعه کنند.