امر به معروف، فرصتی که گاهی به تهدید مبدل می‌کنیم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، امر به معروف و نهی از منکر از فروع دین به شمار می‌آید که بارها در آیات قرآن کریم نیز به آن سفارش شده است. این حکم اسلامی در عین حال که می‌تواند انسان‌ساز و باعث ترویج فضائل و نیکی‌ها در جامعه شود اگر به طور صحیح و اصولی اجرایی نشود می‌تواند منشأ بسیاری از سوء برداشت‌ها از مبانی اسلام و ترویج رذائل اخلاقی شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان نیز شب گذشته در همایش بانوی انقلاب اسلامی به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اشاره و عنوان کرد: مرد و زن در کنار هم در مسایل اجتماعی هستند و در امر به معروف و نهی از منکر هم این گونه دیده‌ شده‌اند، اما متاسفانه در جامعه امروز ما عده‌ای نهی از منکر را فقط و فقط به برخی از خیابان‌ها و علیه زنان اختصاص داده‌اند.

روحانی بزرگ‌ترین معروف در جامعه را توسعه و بزرگ‌ترین منکر را کم‌آبی و بی‌آبی دانست و از اینکه محدوده منکر و معروف این قدر پایین آمده و به چند فرع اسلامی که البته مورد احترام است، تنزل یافته ابراز ناراحتی کرد؛ در این میان شایسته است نگاهی دوباره به اصل امر به معروف و نهی از منکر داشته باشیم تا این فرصت بالقوه را به یک تهدید جدی مبدل نکنیم.

یکی از مهمترین عوامل مؤثر در افزایش تأثیر تذکر و نفوذ عمیق‌تر سخن آمر و ناهی در مخاطب، زیبایی ادبی و شیوایی و بلاغت سخن است، اما متأسفانه گاهی مربیان و ناصحان از نقش سحرانگیز و تأثیر معجزه‌گونه فصاحت و بلاغت در اثربخشی بیشتر سخن، غفلت می‌‌کنند. در زمینه امر به معروف و نهی از منکر نه تنها با اجبار نمی‌توان راه به جایی برد بلکه شاهد اثرات معکوسی نیز در این زمینه خواهیم بود.

برای جامعه جوان امروز که شاید کمتر حوصله پند و اندرز را داشته باشد می‌توان از روش‌های غیرمستقیم نیز استفاده کرد. ماجرای امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در حالی که هر دو طفل بودند و پیرمردی که به اشتباه وضو می‌گرفت را با عملکرد خود متوجه ساختند را همگان شنیده‌‌اند اما کمتر مورد استفاده قرار داده‌اند.

ظرفیت‌هایی مغفول مانده برای امر به معروف

فضای مجازی که امروزه بیشترین زمان افراد در طول شبانه روز را به خود اختصاص می‌دهد و همچنین ابزار هنر، از جمله ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند به طور غیرمستقیم برای امر به معروف و نهی از منکر مورد استفاده قرار گیرند، اما گویا دل نگرانی‌های جدی در این زمینه وجود ندارد تا از این منابع مهم بهترین استفاده‌ها صورت گیرد. عطش دانستن در میان مردم جهان امروز، فرصت مناسبی برای سیراب کردن آنان با مفاهیم ناب اسلامی است.

اما امر به معروف و نهی از منکر شرایط خاصی دارد که گاهی آمران و ناهیان به واسطه ناآگاهی از این شرایط دست به اقداماتی می‌زنند که نه تنها فزاینده، بلکه از بین برنده خوبی‌ها در جامعه است.

فراموشی شرایط امر به معروف و حصول نتیجه معکوس

امر به معروف و نهی از منکر شرایط خاصی دارد که تا زمان حصول شرایط نباید به سراغ این امر رفت. چهار شرط :«آمر و ناهی، باید معروف و منکر را بشناسند»، «احتمال دهد امر و نهی او تأثیر دارد»، «امر و نهی، مفسده‎ای (ضرر جانی، مالی مهم و آبرویی) نداشته باشد»، «کسی که معروف را ترک می‎کند و نیز کسی که منکر را انجام می‎دهد، بر ادامه عمل خود اصرار داشته باشد» باید مورد توجه جدی قرار گیرد. اما امروز ابعاد آنچه در قرآن و روایات در حوزه امر به معروف و نهی ازمنکر بیان شده است، در جامعه به خوبی تبیین نشده است.

وقتی امر به معروف تکرار مکررات می‌شود

امر به معروف و نهی از منکر یک مقوله ارزشمند دینی و انسانی است که خیرخواهی برای انسان‌ها را به دنبال دارد اما متاسفانه این حکم دینی در جامعه امروز به یک سری کلی گویی تبدیل شده است که به واسطه تکرار زیاد و عدم تطابق با عمل و برنامه ریزی برای عملیاتی شدن از کارکرد حقیقی آن کاسته‌ایم.

نکته مهمی که باید در اجرای امر به معروف و نهی از منکر مورد توجه قرار گیرد، برخورد عادلانه و به دور از تبعیض، با منکرها است. در صورتی که در حال حاضر بی‌حجابی یک منکر مهم محسوب می‌شود در صورتی که در جامعه دروغ، ظلم، بی‌عدالتی، تبعیض، رشوه و .. وجود دارد و کمتر نسبت به آن حساسیت وجود داشته و زمینه‌های امر به معروف نسبت به آن مشاهده نمی‌شود.

حساسیت ایجاد نکنیم

وقتی مردم مشاهده کنند که منکرهای فراوانی در جامعه وجود دارد که کسی نسبت به آنها حساسیت جدی ندارد و صرفا به مقوله بی حجابی توجه می‌شود، ایستادگی و مقاومت و حتی لجبازی می‌کنند.

منکر باید با تمامی ابعاد برای مردم تبیین شود تا علت منکر بودن آن مشخص و مردم به صورت ذاتی از این عمل اجتناب کنند. اگر تأثیر یک منکر در زندگی برای افراد به درستی تبیین شود، افراد به طور هوشمندانه از انجام آن خودداری می‌کنند. این مهم نیاز به ورود جدی علمای دین و بیان احکام اسلام و فرهیختگان و استادان دانشگاه با زبانی به روز و سلیس و روان دارد.

امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای همگانی برای تمامی آحاد جامعه است ولی این امر به طور معمول از بالا به پایین و از سوی مسئولان برای مردم انجام می‌گیرد، در چنین شرایطی مسئولان در مرحله اول باید با عملکرد خود به عنوان آمر و ناهی ظاهر شوند تا در مرحله بعد کلام آنان بتواند تأثیرگذار باشد.

در این میان مردم نیز نباید از بررسی عملکرد مسئولان و امر به معروف و نهی از منکر آنان غافل شوند چرا که رسول اکرم(ص) نیز در این زمینه می‌فرمایند: «مردم آنگاه که ظالم را ببینند و او را باز ندارند، انتظار می‌رود که خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد.»