تفاسیر نادرستی که از حکیم خیام ارائه شده است
گروه ادب: عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با بیان اینکه ادعاهای ناروا درباره خیام قابل بررسی و ریشه‌یابی هستند، اظهار کرد: حقیقت این است که خیام یک مسلمان واقعی بوده و اشعارش مبتنی بر عقلانیت و متأثر از آیات قرآن است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، امروز، 28 اردیبهشت سالروز بزرگداشت خیام نیشابوری است، شاعری نامدار که ابعاد فلسفی وجود وی بیش از دیگر ابعاد دیگرش نمود دارد. یکی از موضوعاتی که درباره این شاعر مطرح است، نسبت دادن کفر و الحاد به وجود وی است. در این رابطه با کارشناسان و متخصصان حوزه ادبیات به گفت‌وگو نشسته‌ایم که متن آن را از نظرتان می‌گذرانیم؛
در این رابطه محمود بشیری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه خیام شاعر ویژه‌ای است که با وجود معدود بودن اشعارش، شهرت زیادی دارد، می‌گوید: درباره خیام اظهار نظرهای ضد و نقیض بسیاری وجود دارد که در این راستا سه نکته درباره او قابل طرح است.
بشیری با اشاره به اینکه درباره زمان اشتهار خیام به شاعری تاکنون بحث دقیقی نشده، افزود: خیام از اواخر قرن ششم به عنوان شاعر مطرح شده، ولی اینکه چرا پیش از آن یعنی در زمان حیاتش وی را شاعر نمی‌دانستند، جای تحقیق دارد.
وی تصریح می‌کند: نکته دیگر قابل طرح درباره خیام، زمان اشتهار دروغین وی به کافری و الحاد است. خیام بر اساس آخرین سندهای به دست آمده از قرن هفتم به ناروا ملقب به دهری و کافر شده و اولین کسی که وی را به این صفت نامید، نجم‌الدین رازی بود که ادعا کرده خیام معتقد است، خلقت هدفی ندارد و بنابراین کتاب مرصادالعباد را در نفی عقاید خیام به نگارش درآورده است.
بشیری اظهار می‌کند: سومین نکته قابل طرح درباره خیام زمان اشتهار دروغین وی به شرابخواره بودن است که از قرن سیزدهم توسط فیتز جرالد، شاعر انگلیسی مطرح شد.
تفاسیری که به اشتباه از خیام ارائه شده است
این محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی تصریح می‌کند: فیتز جرالد پس از اینکه کتابش چاپ نشد، به گدایی و شرب خمر روی آورد تا اینکه یکی از دوستانش که با زبان فارسی آشنا بود به وی سفارش کرد، اشعار خیام را ترجمه کند و وی مطابق میل خود تفسیر خاصی از اشعار خیام ارائه کرد که این تفسیر در دوران پس از جنگ جهانی اول در اروپا جا باز کرد و تبعاتش به ایران نیز رسید.
وی تصریح می‌کند: این ادعاهای ناروا قابل بررسی و ریشه‌یابی هستند و حقیقت این است که خیام یک مسلمان واقعی بوده و اشعارش مبتنی بر عقلانیت و متأثر از آیات و احادیث است.
بشیری می‌افزاید: به عنوان نمونه رباعی «آن قصر که بر چرخ همی زد پهلو/ بر درگه او شهان نهادندی رو/ دیدیم که بر کنگره‌اش فاخته‌ای/ بنشسته همی گفت که کوکو کوکو» به آیه « کَم‌ْ تَرَکُواْ مِن جَنَّـَت‌ٍ وَ عُیُون‌ٍ» اشاره دارد.
تلفیق اندیشه‌های اسلامی و ایرانی در اشعار خیام
وی همچنین می‌گوید: نکته دیگر تلفیق اندیشه‌های اسلامی و ایرانی در اشعار خیام است که گاه در اشعار شاعران بعدی نیز از آن تأسی شده است. به عنوان نمونه در یکی از رباعیات، خیام از خسرو پرویز و کیقباد نام می‌برد که خاک آنها پیمانه شراب شده که چنین مضمونی در غزل حافظ نیز آمده است.
بشیری تصریح می‌کند: عقل‌گرا بودن خیام باعث شده که صوفیانی چون نجم‌الدین دایه به او نسبت الحاد بدهند. این در حالی است که سنایی، شاعر مسلمان و بسیار متدین در نامه خود به خیام به او لقب امام، پیشوا و قدوه دین را داده است.
این محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه خیام در یکی از رباعیاتش خود را به سیمرغ گمنام تشبیه کرده، می‌گوید: دلیل اصلی دادن نسبت ناروای الحاد به خیام، عقل‌گرا بودن وی در دوره ستیز با عقل بوده است. خیام در دورانی می‌زیست که وزیر ملکشاه سلجوقی از صوفیان اشعری‌مذهب حمایت مالی می‌کرد و به امثال خیام صدمه می‌زد.
غلبه فلسفه در اندیشه خیام
همچنین، احمد خیالی خطیبی، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز نیز در این باره مطالبی را بیان کرده و می‌گوید: خیام لقب حجت‌الاسلام داشته و حکیم، ریاضیدان، منجم و فیلسوفی بوده که هر از گاهی شعری می‌سرود، ولی راضی نبود که به وی لقب شاعری داده شود.
خیالی خطیبی با بیان اینکه لقب شاعری از قرن 19 از زمان ترجمه رباعیات خیام توسط فیتز جرالد انگلیسی به وی داده شد، می‌افزاید: مسلماً به دلیل اینکه خیام در درجه اول ریاضیدان و ادیب بوده، اشعارش با امثال عنصری، فرخی و فردوسی تفاوت دارد و وجه عالم بودن در اشعارش نمودار شده است.
وی همچنین می‌گوید: در دوره خیام اغلب شاعران درباری و در عین حال مذهبی بودند، ولی وی در درجه نخست فیلسوفی بوده که گهگاه شعری می‌سروده است.
پاسخ خیام به مدعیان الحاد وی
خیالی خطیبی همچنین بیان می‌کند: در حالی که هزار رباعی منسوب به خیام داریم تنها حدود 300 رباعی متعلق به اوست.
وی با تصریح بر اینکه خیام مسلمان واقعی بوده، می‌گوید: خیام در یکی از ابیات خود به این مسئله اشاره می‌کند و با عبارت «در دهر چو من یکی و آن هم کافر/ پس در همه دهر یک مسلمان نبود» به مدعیان الحاد وی پاسخ می‌دهد.
خیام، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و شاعر ایرانی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. وی در ترتیب رصدخانه ملکشاهی و اصلاح تقویم همکاری داشته و از آثارش می‌توان به «جبر و مقابله»، «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات»، «کتاب اقلیدس»، «رساله فی الاحتیال لمعرفه مقداری الذهب و الفضه فی جسم مرکب منهما»، «لوازم الامکنه» و «رباعیات» اشاره کرد.
