معرفی مترجمانی که جوانی خود را وقف قرآن کردند
گروه ادب: طی سال‌های اخیر شاهد افزایش روزافزون ترجمه‌های قرآن در کشورمان بودیم که مترجمان بسیاری با وقف جوانی خود در این راستا تلاش کرده‌اند که بر غنای بیش از پیش این ترجمه‌ها بیفزایند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، دین مبین اسلام، دینی جهان‌شمول بوده و دارای جایگاه مهم جهانی است، از این رو همگان باید از محتوای کتاب آسمانی این دین جهانی آگاه شوند و این مهمترین دلیل برای ترجمه این کتاب الهی است و در طول تاریخ مترجمانی در این مسیر گام برداشته و تلاش کرده‌اند تا براساس توانایی‌های خود ترجمه‌ای دقیق از قرآن ارائه دهند که البته هیچ یک از آنها نتوانستند ادعایی بر ترجمه کامل آن داشته باشند.
تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از قرآن به زبان فارسی انجام شده است و تعداد این ترجمه‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه دهه‌های اخیر افزایش قابل توجهی داشته. هر چند این سؤال همواره مطرح بوده که چرا ترجمه‌های متعددی از قرآن به زبان فارسی انجام می‌شود، اما در هر دهه ما نیازمند ترجمه‌های جدیدی از قرآن هستیم تا مخاطبان بتوانند در درک و فهم آن دچار مشکل نشوند و در این زمینه مترجمان بسیاری تلاش کرده و جوانی و عمر خود را در این راه صرف کرده‌اند.
در این گزارش مروری بر زندگی و آثار مترجمانی داریم که از قاعده مستثنا نبودند و در دهه اخیر خدمات و آثار ارزشمندی در حوزه ترجمه قرآن از خود بر جای گذاشتند.
آیت‌الله مشکینی(ره)/ 1380
آیت‌الله علی مشکینی، روحانی شیعه و سیاست‌مدار ایرانی بود. وی رئیس مجلس خبرگان رهبری (از هنگام تأسیس در 1361 تا پایان عمر)، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و پس از انقلاب، امام جمعه دائم قم بوده است.
ترجمه آیت‌الله مشکینی از قرآن کریم ترجمه‌ای روان همراه با نکات تفسیری مناسب است. این ترجمه با ویرایش حسین استادولی در سال 1380 به چاپ رسید. این مترجم در نگارش این ترجمه دقت‌های ویژه‌ای را به کار برده است. از جمله آنکه اگر در یک واژه چند معنا احتمال داده می‌شد، تمام معانی را منعکس کرده است. به این ترتیب که در صورت متضاد بودن معانی، معنای دوم و سوم را با کلمه «یا» و در غیر این صورت با کلمه «و» آورده است.
نثر ترجمه بسیار روان و خوشخوان است و مترجم به منظور استفاده عامتر خوانندگان، از به کار بردن الفاظ و عبارات ادبی پرهیز کرده است. همچنین وی در توضیح آیات فقهی(آیات الاحکام)، مسائل کلامی و عبارات متشابه قرآن کوشش فراوان کرده است.
طاهره صفارزاده/ 1380
طاهره صفارزاده از مترجمان و اساتید ادبیات فارسی و انگلیسی است که ترجمه خود را از قرآن کریم به دو زبان فارسی و انگلیسی در سال 1380 منتشر کرد. این ترجمه با سبک ساده ارائه شده است؛ نثر ترجمه اگر چه برخی مواقع متکلفانه می‌شود، امّا در مجموع امروزی و واژه‌گزینی آن مطابق با نثر معیار است و این ترجمه مناسب سطح عمومی فارسی‌زبانان است.
حجم توضیحات تفسیری این ترجمه، قابل ملاحظه و متوسط است. سعی مترجم بر آن بوده که توضیحات خارج از متن را در میان کروشه بگذارد، که از این نظر حجم کروشه‌ها زیاد شده است. در این ترجمه که به صورت دو زبانه عرضه شده، اغلب صفحات دارای پانوشت (تفسیر، شأن نزول، تاریخ نزول و ...) است. این اثر از جهت عدم رعایت ساختار نحوی در برخی آیات، ترجمه نشدن برخی از عبارات و الفاظ، دقیق نبودن واژه‌گزینی‌ها و وجود اشکالات زبانی نقد شده است.
از صفارزاده علاوه بر مقالات و مصاحبه‌های علمی و اجتماعی، تاکنون یک مجموعه داستان، 12 مجموعه شعر، 5 گزیده اشعار و 13 اثر ترجمه یا درباره نقد ترجمه در زمینه‌های ادبیات، علوم، قرآن، علوم قرآنی، حدیث و علوم حدیث انتشار یافته و گزیده سروده‌های وی منتشر شده است.
علی‌اصغر حلبی/ 1380
ترجمه علی‌اصغر حلبی استاد دانشگاه، سومین ترجمه‌ای است که در سال 1380 به چاپ رسید. وی فرزند علی‌اکبر بوده و در سال 1323 در اردبیل متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را همراه با مقدمات عربی و فقه و اصول و منطق و فلسفه در مدارس قدیم همان شهر پیش استادان فرا گرفت. وی دارای لیسانس فلسفه از دانشگاه تهران است. سپس چند سال برای ادامه تحصیلات عالی به دانشگاه ادینبورگ در اسکاتلند سفر کرد و در سال 1359 از همان دانشگاه درجه دکترای فلسفه و فرهنگ اسلامی گرفت. آثار کتابی وی اعم از تألیف و ترجمه نزدیک به چهل اثر است که ترجمه قرآن از آن جمله به شمار می‌رود.
در این اثر تلاش شده است که ترجمه قرآن با توضیحات تفسیری همراه باشد؛ از این رو برای فهم بهتر آیات هر جا به شرح و ترجمه نیاز بوده از قلاب استفاده شده است. مترجم در پایان ترجمه، سخنان مفصلی در 30 صفحه آورده و درباره نکاتی همچون اهمیت قرآن کریم و برخی از مباحث علوم، نکاتی را بیان کرده است.
سیدمهدی دادور(آیت‌اللهی)/ 1381
سیدمهدی دادور، فرزند مرحوم آیت‌الله سیدفخرالدین دادور در سال 1317 شمسی در شهر لار فارس متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی راهی جهرم شد و سپس به قم آمد و در آنجا پس از اتمام دوره سطح، درس خارج فقه و اصول و تفسیر و فلسفه را در محضر اساتید بزرگی همچون حضرات آیات شیخ مرتضی حائری‌یزدی، مرحوم علامه طباطبایی، امام خمینی(ره)، محقق داماد و میرزا هاشم آملی به پایان رساند. در ضمن در کنار دروس حوزه به ادامه دروس جدید و دبیرستانی پرداخت و تا پایان مقطع دانشگاه در رشته زبان انگلیسی پیش رفت.
ترجمه سیدمهدی دادور معروف به آیت‌اللهی از قرآن کریم، ترجمه‌ای به روش معادل است که به طرزی شیوا و روان ارائه شده است. ترجمه در مؤخره اثر نیز آن را ترجمه‌ای مفهومی، ساده و روان توصیف می‌کند. حجم توضیحات تفسیری این ترجمه اندک بوده و به وسیله پرانتز از متن جدا می‌شوند. این ترجمه به همراه کشف‌الآیات موضوعی قرآن و رساله‌ای مختصر با عنوان «تاریخ و علوم قرآن» در سال 1381 توسط انتشارات جهان‌آرا منتشر شد.
حجت‌الاسلام سیدکاظم ارفع/ 1381
حجت‌الاسلام سیدکاظم ارفع در سال 1323 در تهران متولد شد. به سفارش پدر و علاقه خودش به تحصیل علوم اسلامى پرداخت و در حوزه علمیه آیت‌اللَّه مجتهدى حدود چهار سال کسب فیض کرد. سپس در سال 1342 عازم قم شد و از محضر اساتید بزرگوارى چون حضرات آیات مرحوم فاضل لنکرانى، سلطانى، نورى‌همدانى و مرحوم مفتح بهرههاى علمى وافرى برد.
وی پس از ارتحال پدر به تهران بازگشت و از محضر اساتیدى چون مرحوم آیت‌اللَّه میرزا على فلسفى و آیت‌اللَّه میرزا باقر آشتیانى استفاده کرد و همزمان با خواندن درس، به کار تألیف و تبلیغ و سخنرانى پرداخت.
ترجمه سیدکاظم ارفع در سال 1381 توسط انتشارات فیض کاشانی به چاپ رسید. مزیت این ترجمه در روانی عبارات خوشخوانی آنهاست. عبارت آن بسیار ساده، بی‌پیرایه و قابل فهم عموم است، هر کس به راحتی می‌تواند از این ترجمه استفاده کند. بر این ترجمه انتقاداتی نیز وارد شده است از جمله عاری بودن ترجمه از هر گونه توضیح، حتی در موارد ضروری و برخی اشتباهات که از عدم دقت در مسائل ادبی سرچشمه گرفته، است.
اصغر برزی/ 1382
ترجمه اصغر برزی از قرآن کریم ترجمه‌ای ادبی و روان است. مترجم به دنبال آن است که ترجمه‌ای دقیق و با رعایت نکات ادبی ارائه کند، از این رو پس از ترجمه هر آیه برخی نکات نحوی را متذکر می‌شود و از این جهت در بین ترجمه‌های موجود کاری ممتاز و بی‌سابقه انجام داده است.
این روش به خوانندگانی که با تجزیه و ترکیب و مباحث نحو عربی آشنا هستند کمک می‌کند تا با دقت بیشتری معنای آیات را درک کنند، افزون بر این مترجم با آوردن توضیحات اندکی در برخی موارد سعی کرده، شأن نزول و یا ابهام موجود در متن را نیز تا حدودی برطرف کند. به گفته وی مجموع توضیحات تفسیری این ترجمه از 2 درصد فراتر نمی‌رود و آن هم در کروشه قرار داده شده تا جانب ترجمه در امان ماند.
در بررسی‌های نحوی این ترجمه چند نکته حائز توجه است؛ نخست آنکه تنها جملات ساده تجزیه و ترکیب شده‌اند و جملات پیچیده و مشکل کمتر مورد بررسی قرار گرفته‌اند. دوم در برخی موارد اشتباه در تحلیل نحوی موجب شده تا مترجم در ترجمه نیز اشتباه کند.
آیت‌الله محمدصادق تهرانی/ 1382
آیت‌الله محمدصادق تهرانی متولد 1307، فقیه، قرآن‌پژوه و نویسنده تفسیر سی جلدی «الفرقان فی تفسیر القرآن» است. وی در سال 1382 ترجمه خود از قرآن را منتشر کرد. ترجمه وی ترجمه‌ای جمله به جمله و معادل است که با توضیحات تفسیری که در زیرنویس ترجمه ارائه شده کامل‌تر شده است. در این اثر برای روان‌سازی ترجمه و دقت هر چه بیشتر در آن کلمات و عباراتی که در متن قرآن نیست، ولی در ترجمه فارسی باید باشند با استفاده از قلاب‌ها و کمانک‌ها مشخص شده است. رعایت وزن و صدای قرآنی، در نظر گرفتن قرائت رایج قرآن، ارائه پانوشت‌هایی برای توضیح مفاهیم پیچیده و دشوار و استفاده از شکل مأنوس کلمات در رسم‌الخط فارسی از ویژگی‌هایی است که مترجم برای اثر خود برشمرده.
ترجمه تفسیر کاشف/1383
تفسیر کاشف، تفسیری ترتیبی و در شمار تفاسیر اجتماعی تربیتی و هدایتی از قرآن است که توسط محمدجواد مغنیه به زبان عربی و در هفت جلد به نگارش درآمده است. ترجمه این تفسیر ارزشمند در سال 1383 توسط موسی دانش و با حمایت دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان چاپ شد. مفسر هدف خود را از تحریر این تفسیر پاسخگویی به نیازهای جهان معاصر و اقناع نسل جدید برشمرده است. ترجمه آیات در این تفسیر ترجمه‌ای است، روان و شیوا و مطابق با نثر معیار و جنبه ادبی و شیوایی ترجمه درخور تأمل است. حجم توضیحات تفسیری بسیار اندک است و با کروشه از متن جدا شده‌اند.
ابوالفضل بهرام‌پور/ 1383
ابوالفضل بهرام‌پور یکی از قرآن‌پژوهان پُرکاری است که به سبکی جذاب به تفسیر قرآن می‌پردازد. وی هنگام نگارش تفسیر 30 جلدی خود با عنوان نسیم حیات به ترجمه آیات نیز پرداخت، آن گاه ترجمه آیات را به طور مجزا با ویرایش جدید به چاپ رساند. ترجمه بهرام‌پور، ترجمه‌ای سلیس و روان از قرآن با توضیحات تفسیری اندکی است که در میان دو قلاب قرار گرفته‌اند.
یکی از ویژگی‌های این ترجمه شرح لغات است که در کنار متن آیات به ریشه‌یابی و بیان معنای واژگان می‌پردازد. این قسمت از ترجمه که بیشتر جنبه آموزشی دارد برای کسانی که می‌خواهند از ترجمه قرآن اطلاعات بیشتری به دست آورند، مفید است. از دیگر ویژگی‌های این ترجمه، دقت در ترجمه همه حروف و کلمات قرآن است. حتی ادات تأکید نیز با دقت ترجمه شده‌اند. به این ترجمه نقدهایی نیز وارد شده، از جمله عدم هماهنگی در ترجمه آیات مشابه، عدم وجود دقت لازم در ترجمه برخی از کلمات، تکراری بودن کلمات ترجمه شده در حاشیه قرآن، ناهماهنگی ترجمه کلمات در قسمت آموزشی و متن ترجمه.
حجت‌الاسلام محمدعلی رضایی‌اصفهانی/ 1383
محمدعلی رضایی‌اصفهانی در سال 1341 در خانواده‌ای مذهبی در رهنان اصفهان متولد شد. دوره دبستان و راهنمایی را در محل تولد و دوره متوسطه را در شهر اصفهان در دبیرستان شهید صدیقی(خوارزمی) گذراند. در سال 1361 به مدرسه علمیه ذوالفقار اصفهان وارد شد و تا دوره سطح عالی و یک سال خارج را در آن حوزه گذراند. در سال 1369 وارد حوزه علمیه قم شد و به مدت 10 سال در درس خارج اساتیدی همچون آیات عظام فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، معرفت، صالحی‌مازندرانی و وحید خراسانی حاضر شد و موفق به گذراندن پایان‌نامه سطح چهارم حوزه(دکتری فقه) شد و همزمان سطح چهارم رشته تخصصی تفسیر حوزه علمیه قم و دکتری علوم قرآن و حدیث واحد تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی را به پایان رساند.
وی عضو گروه 6 نفره مؤلفان ترجمه قرآن بوده که بخش تفسیرى این کار را به عهده داشته و نگارش نهایى ترجمه هم با وی بوده است. این ترجمه نخستین ترجمه فارسی است که به صورت جمعی و با همکاری علمی گروهی از محققان قرآنی در مدت چهار سال فراهم آمده. همچنین جزء اولین ترجمه‌های فارسی قرآن است که متن آن در جمهوری اسلامی ایران همراه با رسم‌الخط پیشنهادی «مرکز طبع و نشر قرآن» به چاپ رسیده.
معصومه یزدان‌پناه/ 1384
ترجمه دو زبانه معصومه یزدان‌پناه از قرآن کریم ترجمه‌ای امروزی، خوانا، خوشخوان و شیوا و ادبی و با نثر معیار مطابق است. آن گونه که مترجم خود ادعا می‌کند ترجمه‌ای آزاد و در عین حال دقیق را ترجیح داده است. اما با توجه به ویژگی‌های ترجمه باید آن را در شمار ترجمه‌های «معادل» از قرآن محسوب کرد. سعی مترجم آن بوده که «کمترین افزودگی مهم تفسیری را در داخل قلاب» گذارد، از این رو توضیحات تفسیری اندک آن کاملاً مجزای از متن است. از ویژگی‌های جالب این ترجمه ارائه واژه‌نامه‌ای از لغات مهم هر صفحه به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
حسین استادولی/ 1385
حسین استادولی یکی از ترجمه‌پژوهان معاصر است که در زمینه نقد ترجمه‌های قرآن مقالات متعددی به چاپ رسانده است. وی پس از بررسی ترجمه‌های قرآنی و ویرایش چند ترجمه مهم مانند ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، الهی‌قمشه‌ای، آیت‌الله مشکینی و موسوی‌گرمارودی در اواخر سال 1375 خود نیز ترجمه مستقلی ارائه داد. این ترجمه که در سال 1385 به چاپ رسید به گفته مؤلف از ویژگی‌هایی چند مانند دقت در ترجمه واژگان، سلامت و روانی عبارات و توجه به فصاحت و بلاغت قرآن برخوردار است.
در این ترجمه فارسی‌گرایی افراطی به کار نرفته و واژه‌هایی مثل ایمان، یقین، انفاق ترجمه نشده است. ترجمه حسین استادولی از توضیحات تفسیری نیز خالی نیست و در مواردی برای روشن کردن معنای آیه یا اتصال آن با آیات قبل توضیحاتی در متن داده شده است، اما این توضیحات به دقت با دو قلاب از متن جدا شده. توضیحات مفصل‌تر نیز در پاورقی ارائه شده و در آنها به حل برخی معضلات یا شأن نزول‌ها یا متشابهات پرداخته است.
کریم زمانی/ 1394
کریم زمانی متولد 1330 در تهران، مولوی‌شناس ایرانی و مترجم و مفسر قرآن است. وی دوره کارشناسی زبان و ادبیات عربی را در دانشگاه تهران گذرانده است. برجسته‌ترین اثر او که بیش از 30 بار تجدید چاپ شده، «شرح جامع مثنوی معنوی» در هفت جلد است.
«ترجمه روشنگر قرآن کریم» اثر ترجمه‌ای این مترجم است که به تازگی ویرایش و منتشر شده است. این اثر، ترجمه‌ای روان و شیوا از تمامی آیات قرآن کریم همراه با تفسیر فشرده و کوتاه این آیات است و رویکردی مفهومی دارد، یعنی کوشش مترجم بر آن بوده است که با استناد به مهمترین تفاسیر، قرآن کریم را برای همه سطوح مفهوم کند.
مترجم، اقوال تفسیری را به طور مستقیم نقل نکرده است، بلکه حاصل مفهوم را با قلمی روان و روشن و به اجمال بازگو کرده. این ترجمه و تفسیر در یک جلد به قطع رحلی منتشر شده است.
یادآور می‌شود، آنچه در این گزارش عنوان شد، گزیده‌ای از ترجمه‌هایی است که مترجمان به آن دست زده‌اند و طی دهه اخیر علاوه بر این ترجمه‌ها ترجمه‌های دیگری نیز نظیر ترجمه امید مجد، شهاب تشکری‌آرانی، محمدعلی صالح‌غفاری، سیدرضا ابوالمعالی، سیدمهدی حجتی و ... منتشر شده است.
این نوشتار قصد نداشته که ترجمه‌ای را تأیید و یا رد کند، بلکه هدف این بوده که بر کارهای قرآنی تعدادی از مترجمان که در این راه تلاش و جد و جهد کرده و وقت خود را صرف ترجمه قرآن کرده‌اند، مروری شود تا کسانی که در حوزه علوم قرآنی گام برداشته‌اند و قصد دارند به ترجمه قرآن دست بزنند، بتوانند با مطالعه ویژگی‌های ترجمه‌ای این افراد مسیر درستی را برای این هدف مهم برگزینند.
