«در هرگز و همیشه انسان»؛ واکاوی مناجات‌هایی به نام خواجه عبدالله انصاری
گروه ادب: کتاب «در هرگز و همیشه انسان» تازه‌ترین اثر منتشر شده از محمدرضا شفیعی کدکنی است که از سوی انتشارات سخن روانه بازار نشر شده.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، «در هرگز و همیشه انسان» تازه‌ترین اثر منتشر شده از محمدرضا شفیعی کدکنی است که به بررسی کتاب‌های خواجه عبدالله انصاری پرداخته و یکی از شگفتی‌های تاریخ ادبیات فارسی را شهرت داشتن آثاری می‌داند که از او بوده و به نامش شهرت یافته است.
آثار مسلم خواجه انصاری که به عربی و فارسی است، در ایران شهرت چندانی نداشته، جز منازل‌السائرین که شروح بسیار بر آن نوشته شده و از متون نیمه درسی حلقه‌های تصوف به شمار می‌رفته است. در مورد آثار مسلم او، البته باز هم با قید احتیاط، از لحاظ بعضی تغییرات زبانی و سبکی، به خصوص در آثار فارسی خواجه، آنچه را که سرژ دوبرکوی در تحقیق عالمانه خود در باب او نمونه آورده است، می‌توان از آن او دانست و این نوشته‌ها، برعکس نوشته‌های مشکوک، چندان شهرتی در میان اهل تحقیق ندارند یعنی «صد میدان»، «الاربعین فی دلایل التوحید»، «ذم الکلام و اهله»، «منازل السائرین»، «طبقات الصوفیه»، «علل المقامات»، «مناجات» و مجموعه شعرهای فارسی و عربی.
نام خواجه عبدالله انصاری را جامعه ایرانی به نوع ادبی «مناجات» چنان گره زده است که در هر کتابی چند سطر مناجات، به فارسی دیده شود، خود به خود ذهن‌ها متوجه او می‌شود، همچنان که هر جا رباعی مستانه‌ای دیده شود، نام حکیم عمر خیام را بی‌اختیار به یاد می‌آورد.
در ماه‌های رمضان، هنوز هم در سحرها، اگر گوش بدهید، غالباً می‌شنوید که صدای خواندن مناجات‌های منسوب به خواجه انصاری که آمیخته‌ای از نثر و نظم است، شنیده می‌شود. این مناجات‌ها که هسته اصلی آن و ابداع شکل آن در زبان‌های فارسی از آن خواجه انصاری است، در طول زمان به سلیقه افراد و با تحولات مذهبی جامعه فارسی زبان تغییر بسیار یافته است و چون آیندگان، به خصوص متأخرین، در زمینه زبان، آن چیره دستی و خلاقیت قدما را نداشته‌اند، کاربرد این تحریرهای جدید مناجات‌ها آن قدرها زنده و پویا نیست. با این همه چندان زیبایی و طراوت داشته که خود را به عنوان عالی‌ترین نمونه نثر در کنار معروف‌ترین شعرهای زبان فارسی حفظ کرده است.
امتیاز بزرگ این کتاب بر تمامی آثاری که در ایران و خارج از ایران تاکنون به نام خواجه عبدالله انصاری انتشار یافته، این است که چند متن پارسی موجود در این کتاب با تمامی آثار نشر یافته به نام خواجه از بنیاد متفاوت است.
بر اهل فن پوشیده نیست که قدیم‌ترین نمونه‌هایی که تاکنون به نام آثار فارسی خواجه عبدالله انتشار یافته، به لحاظ نسخه‌شناسی، با روزگار او فاصله‌ای چهارصد، پانصد ساله دارند و از منظر مسائل سبک‌شناسی و تاریخ زبان نیز دارای کمترین نشانه‌هایی از قدمت هستند.
نگارنده در آغاز، قصدش این بوده که در بخش میراث عرفانی خواجه عبدالله انصاری مناقب شیخ‌الاسلام را تصحیح و شرح کند و با چند مناجات که سرژ دوبرکوی از نسخه‌های طبقات الصوفیه استخراج و تصحیح کرده است همراه کند و به خوانندگان عرضه دارد، سعادتی بزرگ نصیب نگارنده شد که به نسخه‌ای بسیار کهن از آثار فارسی خواجه عبدالله انصاری دست یافت که هم به لحاظ معنی و هم به لحاظ صورت و ساخت و مسائل نحوی و صرفی و واژگانی، بی‌گمان، با آنچه تاکنون دیده شده است، فرسنگ‌ها فاصله دارد.
این نسخه گران‌بها و منحصر به فرد که در کتابخانه مدرسه نمازی شهر خوی نگهداری می‌شد و تاریخ کتابت آن 709 هجری است، از قدیم‌ترین نسخه‌های شناخته شده رسائل فارسی خواجه عبدالله، حدود دو قرن کهن‌تر است و ترتیب مطالب و زبان ویژه آن نیز به کلی متفاوت بوده.
گفتنی است، کتاب «در هرگز و همیشه انسان» نوشته محمدرضا شفیعی کدکنی است که انتشارات سخن آن را در شمارگان 2200 نسخه و بهای 350 هزار ریال روانه بازار نشر کرده است.
