نگاه راهبردی در بررسی الحان مناسب تلاوت/ تأثیر رعایت تکیه کلمات در انتقال معنا + فیلم

حسن زرنوشه فراهانی، قاری ممتاز کشور با حضور در غرفه ایکنا در بیست و سومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم در گفت‌و‌گو با خبرنگار کانون خبرنگارن نبأ با اشاره به دیدار حضرت آیت‌الله امام خامنه‌ای(مدظله العالی)، اظهار کرد: الحمدلله توفیق بود که در مراسم قرآنی امسال در محضر مقام معظم رهبری بنده شرکت کردم و از تلاوت‌هایی که در آن محفل اجرا شد بهر بردم، به‌ویژه از بیانات رهبر معظم انقلاب نهایت حظ و استفاده را بردم.

وی با بیان اینکه صحبت‌های امسال مقام معظم رهبری تفاوت‌هایی با صحبت‌های سال‌های گذشته داشت، گفت: در واقع ایشان به‌طور خیلی تخصصی‌تر وارد موضوع قرائت شدند و موضوعات و محورهای پیرامون قرائت قرآن و تلاوت قرآن را مورد بررسی و نقد ونظر قرار دادند. از نکات بسیار بسیار مهمی که ایشان اشاره فرمودند و به نظر من پنجره جدیدی را در بررسی‌های قرآنی در حوزه تلاوت قرآن بر روی پژوهشگران قرآن کریم و حوزه تلاوت قرآن گشودند، بحث انس و الفت قاریان با مفاهیم نورانی کلام‌الله بود.

بررسی مفاهیم آیات پیش از تلاوت

وی افزود: ایشان به قاریان توصیه اکید فرمودند که حتما پیش از اینکه به تلاوت قرآن مشغول شوند، مفاهیم آن آیات را در ذهن خودشان بررسی کنند؛ در واقع ابتدا خودشان آن مفاهیم را کاملا بفهمند، به‌نوعی که به تعبیر بنده این در وجودشان و در واقع با گوشت و خون‌شان آمیخته شود و بعد این مفاهیم را بخواهند در قالب تلاوت قرآن به مخاطبان ارائه و عرضه کنند تا بتواند تأثیر خودش را داشته باشد.

این قاری ممتاز کشور بیان کرد: در آیات قرآن کریم می‌خوانیم: «إِنَّمَا المُؤمِنونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَت قُلوبُهُم» مؤمنان کسانی هستند که هنگامی یاد خدا می‌شود اینها دل‌ها‌یشان می‌لرزد و در واقع از خشیت و خوف خداوند دچار تأثیر می‌شوند و تحت تأثیر قرار می‌گیرند؛ «وَ إِذَا تُلِیَتْ عَلَیهِْمْ ءَایَاتُهُ زَادَتهُْمْ إِیمَانًا» دومین ویژگی مؤمنان این است که هنگامی که آیات خداوند و آیات قرآن بر آنان تلاوت شود، بر ایمان‌شان افزوده می‌شود.

اولین اثرگذاری تلاوت باید در وجود قاری باشد

وی با بیان اینکه طبق نص صریح قرآن کریم خاصیت تلاوت قرآن ازدیاد ایمان است، تصریح کرد: اگر پس از تلاوت ازدیاد ایمان در وجود ما شکل نمی‌گیرد قطعا یک جای کار ایراد دارد؛ یا از جانب قاری است که دارد آن الفاظ را می‌خواند و یا از جانب مستمع که دلش آماده نیست؛ حضرت آقا به بُعد اول قضیه بسیار دقیق اشاره کردند که قاری باید آن آیاتی را که قرائت می‌کند در وجود خودش بنشیند و بعد این آیات را برای مخاطب با لحن و آهنگ مناسب تبیین کند. بسیار نکته دقیق و ظریفی بود که قطعا مد نظر قاریان و حافظان قرآن کریم و به‌طور کلی مدنظر کسانی که به تلاوت قرآن مشغول هستند قرار خواهد گرفت.

بدعت در قرائت قرآن

فراهانی با بیان اینکه بحث بدعت‌‌ها در قرائت قرآن از دیگر موضوعات مطرح در فرمایش رهبر معظم انقلاب بود، گفت: ایشان به‌طور خاص به موضوع تشویق‌های مخاطبان هنگام ‌تلاوت‌های قاریان اشاره کردند و فرمودند که نیازی نیست شما این همه کلمه «الله الله» بگویید و قاری هر تکه‌ای را که می‌خواند شما بگویید «الله»؛ حتی ایشان این تعبیر را داشتند که قاری «اعوذ بالله» را که می‌گوید مخاطبان می‌گویند «الله الله»؛ خوب این اصلا هیچ تناسبی ندارد؛ قاری که «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم‌» را می‌گوید با یک پرده پایین صوتی و این طرف مخاطبان می‌گویند «الله الله». اگر بخواهیم این موضوع را در یک موضع عام‌تری ببینیم باید به بحث بدعت‌های قرائت اشاره کنیم.

تشویق قاریان متناسب با معنا باشد

وی با اشاره به قرائت‌های قرآن کریم به سبک کنونی، افزود: قطعا در بخشی از این موضوع ما تحت تأثیر کشور مصر هستیم، تحت تأثیر قرائتی که در آن کشور شده است. در این زمینه قاریان ما از قاریان طراز اول کشور مصر از مرحوم شعشاعی، رفعت، عبدالباسط، منشاوی و مصطفی اسماعیل که رحمت و رضوان خدواند بر این قاریان بزرگ قرآن کریم باشد متأثر شدند؛ در واقع یک موضوعی بوده که در فرهنگ کشور مصر جای داشته و به‌طور مثال آنها وقتی قاری قرآن می‌خواندند، به‌طور مستمر با الفاظ مختلف و متعدد قاری را تشویق می‌کردند گرچه هیچ تناسبی هم نداشته باشد؛ حضرت آقا می‌فرمایند این تشویق شما باید متناسب با مفاهیم باشد.

این قاری قرآن اظهار کرد: ما یک تعبیری در روایات با عنوان تخاطب با کلام الله داریم؛ مخاطبه با کلام‌الله یعنی اینکه ما چطور با آیات قرآن ارتباط برقرار کنیم؛ همچنین مثال‌هایی که در روایات زده شده اینکه اگر ما آیات رحمت و رضوان خداوند را می‌شنویم، از خداوند درخواست کنیم که آن آیات را نصیب ما و روزی ما هم کند و بگوییم «رزقنا الله» و یا با الفاظ دیگری این اشتیاق خودمان را برای رسیدن به آن آیات نورانی و به آن جنت و رضوان خدواند بیان کنیم.

ارتباط زنده با آیات قرآن کریم

وی افزود: اگر آیات دوزخ و عذاب خوانده می‌شود ما باید به خداوند پناه ببریم از اینکه این آیات شامل ما نیز بشود؛ یا به عنوان مثال گفته شده هنگامی که می‌شنوید «فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ» که در سوره مبارک الرحمن 31 بار تکرار شده است و خداوند می‌فرمایند پس به کدامین نعمت پروردگارتان شما آن را تکذیب می‌کنید، در روایت آمده که وقتی شما این آیه را می‌خوانید بگویید من هیچ یک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنم، این در واقع یک ارتباط زنده با آیات قرآن می‌شود.

وی در تشریح بیشتر این موضوع گفت: ما با آیات قرآن به مثابه یک موجود زنده باید ارتباط داشته باشیم که حقیقت امر نیز همین است؛ توصیه رهبر معظم انقلاب نیز در همین راستا قابل تبیین است؛ آن جایی «الله الله» بگویید که جایش باشد، جایی باشد که آیات توحیدی خوانده می‌شود، حالا این تعبیر از بنده است و یا اگر آیات بشارت و بهشت خوانده می‌شود ما از خدواند طلب آنها را کنیم، آیات دوزخ و عذاب خوانده می‌شود به خدا پناه ببریم و «نستجیرو بالله» یا الفاظ مشابه بگوییم.

نگاه راهبردی در استفاده از الحان مناسب در آیات

فراهانی با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب در مورد لحن مناسب آیات، تصریح کرد: ایشان تأکید فرمودند که باز این نیز ساعت‌ها جای نقد و نظر و بررسی با حضور کارشناسان و اساتید فن قرائت را دارد؛ ان‌شاءالله که به این فرامین به‌عنوان نقشه راه و یک راهبرد نگاه بشود و در مجامع علمی - قرآنی به آن پرداخته و کاملا تبیین شود. این مطالب بعد از بررسی باید در اختیار قراء عزیز قرآن قرار بگیرد تا بتوانند حداکثر استفاده از آن را داشته باشند تا در القای معانی قرآن کریم که هدف اصلی قرآن است، موفق باشند.

وی با اشاره به راهکارهای تحقق معنامحوری در تلاوت قرآن، گفت: اولین و مهم‌ترین راهکار این است که مقام معظم رهبری فرمودند که قاری قرآن در ابتدا باید، آیات در وجود خودش بنشیند و آیات را با پوست و استخوان خودش درک بکند تا بتواند این‌ها را به نحو احسن و با آهنگ دقیق و آهنگی که مناسب آن آیه است را به مخاطبش القا کند.

توجه قاری به بحث تأکیدات آیات

وی اذعان کرد: ما فارس‌زبان هستیم و قطعا اگر با مفاهیم قرآن آشنا نباشیم هنگام تلاوت نمی‌توانیم به تأکیدات آیات توجه کنیم. عدم آشنایی و آگاهی نسبت به این امر ممکن است باعث خطای ما در تلاوت شود؛ مثلا آن جایی که باید آیه را در اوج و فراز بخوانیم، در فرود و صوت پایین بخوانیم؛ پس نکته اول و مهم‌ترین نکته این است که قاری قرآن وظیفه دارد آیات را بفهمد که همین امر در تأکیدات مقام معظم رهبری بود.

فراهانی افزود: قاری قرآن حتما باید در بحث تأکیدات قرآن توجه و مطالعه کند و آن را به‌خوبی یاد بگیرد؛ در علم اصوات به آن «تکیه» و در زبان عربی به آن «نبر» یا «آکسان» می‌گویند که تأکید هر کلمه باید در کجای آن کلمه باشد یا تأکید هر عبارت باید کجای آن عبارت باشد. مثلا جمله سؤالی را در فارسی می‌خواهیم بخوانیم، آیا تو امروز به مدرسه می‌روی؟ حالت سؤال در جمله مشخص است و به صورت خبری خوانده نمی‌شود چون این خلاف مقررات و ضوابط زبان فارسی است و ما باید این‌ها را رعایت کنیم.

تأثیر رعایت تأکید کلمات در انتقال معنا

وی با بیان اینکه عدم رعایت تکیه‌ها مانع فهم کلام توسط مخاطب می‌شود، گفت: مخاطب برداشت می‌کند که ما تسلط بر زبانی که صحبت می‌کنیم نداریم. وقتی که ما فارس‌زبان هستیم و می‌خواهیم قرائت قرآن انجام دهیم و زبان عربی، زبان مادری ما نیست قطعا باید بحث تأکیدات کلمات که هر کلمه تأکیدش باید ابتدا، وسط یا انتهای آن باشد یا تأکید عبارات باید کجا باشد را مطالعه کنیم چراکه این نکات در انتقال زیبای آیات و کلمات قرآن کریم بسیار تأثیرگذار است.

ناهید ارنجی