به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، نود و سومین نشست موعود با دو موضوع «راز فروپاشی اندلس» و «حیات و مرگ تمدّنها» با سخنرانی محمد حسین رجبی دوانی و اسماعیل شفیعی سروستانی در سالن اندیشه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد. در این نشست نکات عبرت آموزی درباره نحوه اوجگیری و سقوط دولتها و تمدّنها بیان شد. رجبی دوانی، فروپاشی تأسّف بار اندلس را با تکیه بر نقطه عطفهای تاریخی رفته بر آن دولت بیان کرد و پس از آن استاد شفیعی سروستانی، سنّت الهی را درباره حیات و مرگ تمدّن ها با استناد به آیات قرآن و روایات شرح داد.
غفلت از دشمن، بزرگترین اشتباه مسلمانان اندلس
محمدحسین رجبی دوانی، با بیان تاریخی به نحوه ورود مسلمانان به شبه جزیره ایبری و سرزمین اسپانیا، اشاره کرد که چگونه گروهی از مسلمانان در زمان خلافت «ولید بن عبدالملک مروان» از شمال آفریقا وارد اسپانیا شدند و با هدف سلطه بر آن، با پادشاهانش جنگیدند و بر آنها پیروز شدند.
وی بیان کرد: از منظر مردم اسپانیا، مسلمانان، منجیان آنها از دست پادشاهان ستمگر بودند. این در حالی بود که پادشاهان اسپانیا که تار و مار شده بودند، از این سرزمین گریختند و در شبه جزیره «استاریا» در پشت کوه هایی پناه گرفتند و نخستین اشتباه مسلمانان در همین مقطع صورت پذیرفت.
وی در مورد این اشتباه گفت: بزرگترین اشتباه مسلمانان این بود که پادشاهان و فراریان را قلع و قمع نکردند یا حدّاقل تحت اختیار خود درنیاورند. فراریان در تنگنا و سختی و گرسنگی در چنان فشاری قرار گرفتند که چیزی نمانده بود که بهطور کامل نابود شوند. متأسفانه غفلت مسلمانان از این پادشاهان و فراریان باعث شد که همین گروه کوچک و در تنگنا قرار گرفته، کم کم قدرت بگیرند و بعد از 800 سال مسلمان ها را به طور کامل از اسپانیا بیرون برانند.
رجبی دوانی به استقلال اندلس از حکومت عبّاسیان توسط «عبد الرحمن بن معاویة بن هشام بن عبد الملک بن مروان» (از بنی امیه) و سرکوب مخالفانش از بنی عباس اشاره کرد؛ کسی که به دست او در اندلس حکومتی توسط امویان در سال 128 هـ.ق. تشکیل شد و تا 422 هـ.ق. ادامه یافت.
آغاز سقوط اندلس در اوج
این پژوهشگر حوزه تاریخ، با بررسی اوضاع اروپا در زمان ورود مسلمانان به اندلس، آن دوره تاریخ اروپائیان را دوره عقبماندگی و بربریت آنان معرفی کرد؛ بهگونهای که وقتی لشکر فرانسه در مقابل مسلمانان قرار گرفت، مسلمانان از بربریت آنها که لباسهای پوست گرگ مانندی به تن داشتند و همچنین با مشاهده ابزار و سلاحهای بدوی آنان به حیرت افتادند.
وی در ادامه بیان کرد: اوج ثروتمندی و پیشرفت تمدّنی مسلمانان در اسپانیا در زمان «عبدالرحمن سوم» اتفاق افتاد.
این پژوهشگر از برخی نمودهای اوجگیری مسلمانان در اندلس از جمله سیطره فکری آنان در اروپا، تمدّنسازی آنها در شهرهای اسپانیا (از جمله مادرید و بارسلونا و...)، معماری هنرمندانه در مساجد و قصرها، تأسیس کتابخانهها و بیمارستان های بزرگ و پیشرفته و... نام برد و بیان کرد که شکوفایی این دوران تحت تأثیر شیعیان آل بویه در شرق اسلامی بود.
رجبی دوانی، «ملوک الطوایفی شدن» حکومت مسلمانان در اندلس که به خاطر در هم آمیخته شدن دولت امویان و عامریان بود را در همین دوران اوجگیری دانست که مقدمات سقوط مسلمانان اندلس را پدید آورد؛ چرا که مسیحیانی که در دورانهای قبل توسط مسلمانان ضعیف شده بودند، اکنون با حمایت پاپ، جرئت لشکرکشی به اندلس را پیدا کردند و همزمان با وارد آوردن فشار نظامی بر اندلس، وضعیت فرهنگی آنان را نیز دچار استحاله و دگرگونی کردند.
سخنران در شرح زمینههای سقوط مسلمانان اندلس بیان کرد: متأسّفانه دولتهای کوچک تشکیل شده در اندلس، به خاطر رقابتهایی که با هم داشتند، حاضر شدند که با مسیحیان برضدّ همدیگر همکاری کنند. این هم از درسهایی است که می شود از این برهه تاریخی گرفت. مسیحیان هم استقبال میکردند؛ یک دولت را علیه دولت مسلمان دیگر یاری میکردند و وقتی حکمرانی از حکمرانان مسلمانان نابود میشد، سراغ متّحد خود می رفتند و او را نیز در هم میکوبیدند تا اینکه نیمی از سرزمین اندلس از دست مسلمانان خارج شد.
وی بیان کرد: مسلمانان که اوضاع را چنین دیدند، با حکومت «مرابطون»، که در مراکش دولت قدرتمندی پدید آورده بود، متّحد شدند و امیر مرابطون به اندلس لشکر کشید و مسیحیان با همکاری مرابطون و مسلمانان اندلس شکست خورد. امّا وقتی مرابطون بر اندلس حاکم شد، خود با فرو رفتن در چرب و نرم اوضاع رو به راه اسپانیا و از دست دادن روحیه جنگ آوری دچار انحطاط شد. بدین ترتیب مسیحیان دوباره شروع به پیشروی در اندلس کردند. این بار مسلمانان دست به دامن حکومت «موحّدون» در مراکش شدند و بار دیگر مسیحیان را از اسپانیا بیرون راندند؛ امّا دولت موحدون هم دچار انحطاط شد و حکومت مسلمانان اندلس برای بار سوم به صورت ملوک الطوایفی در آمد و مسیحیان در این شکست سوم، بخش اعظمی از اندلس را در اختیار خود گرفتند.
پاکسازی مسلمانان از گرانادا با استحاله فرهنگی آنان
رجبی دوانی گفت: تنها حکومت باقی مانده ی مسلمانان اندلس به «غرناطه» (گرانادا) محدود شد و همین حکومت، بهصورت قدرتمندی مقابل مسیحیان، که حالا در بسیاری از بخشهای اروپا مسلط شده بودند، ایستادگی کرد.
سخنران در بیان دسیسهچینی مسیحیان برای پاکسازی مسلمانان از اروپا چند عامل را سببساز شکست مسلمانان در اسپانیا معرفی کرد؛ از جمله:
1. به فساد کشیده شدن حاکمان اندلس با استفاده از ثروتهای عظیم سرزمین اندلس؛
2. رواج تفاخرگرایی به اصل و نسب قومی و از بین رفتن مؤاخات که سببساز جنگهای بسیاری میان عربها و بربرها، جنگ عرب یمنی و عرب مُضَری گشت. تا جایی که میبینیم تعداد کشتههای این جنگها بیش از تعداد کشتگان در جنگ میان مسلمانان و مسیحیان بود.
3. تجملگرایی حاکمان و امرا که سبب غلبه اشرافیگری بر دینگرایی شد.
4. غفلت از ظرفیتهای فرهنگی اسلام.
5. افزایش فحشا و فساد به خاطر وجود مراکز علنی فساد و فحشا در اندلس، آمیختن زندگی مسیحیان با مسلمانان، به بیراهه کشاندن جوانان مسلمانان با زنان فتنهگر مسیحی با تشویق رهبران دینی مسیحی» و تضعیف روحیه ایمانی مسلمانان.
6. دنیازدگی بسیار شدید حاکمان و مردم.
7. اعتماد کردن به دشمن با انگیزه تثبیت موقعیت مسلمانان.
تاریخ، حتماً تکرار میشود
پس از سخنرانی رجبی دوانی، سردبیر ماهنامه موعود، اسماعیل شفیعی سروستانی، سخنان خود را با عنوان «حیات و مرگ تمدّنها»، با رویکرد به قرآن کریم شروع کرد. وی با بیان اینکه تاریخ تکرار میشود، عبرتگیری از تاریخ را لازم دانست و بیان کرد که هر چند صورت تاریخ تکرار نمیشود، امّا باطن آن تکرار میشود و این به سنّتی الهی بازمیگردد که در صورت ایجاد شرایطی خاصّ، نتیجهای خاص حاصل میآید.
اسماعیل شفیعی سروستانی با اشاره به «قواعد حاکم بر تمامی عوالم» شرح داد که اگر در جهان فیزیکی، قوانین ثابتی جاری و قابل شناسایی است، در عوالم غیرمادّی ومتافیزیکی هم قواعد و سنتهای ثابتی جاری و بهصورت دقیقتری عمل میکنند و همین قوانین و قواعدند که سنّتهای تاریخی را رقم میزنند.
وی افزود: بنابراین مفهوم عبرت گرفتن از تاریخ، توجّه کردن به این نکته است که مجموعهای از سنن و قواعد ثابتی همواره در میان عالم جاری است و حسب این سنن، در هر کجای عالم باشیم و در هر لباسی که باشیم، این سنن ظهور میکنند و اگر انسان متذکّر تاریخ و رویدادهای قبلی باشد، میتواند شاهد باشد که همان وقایع که بر گذشتگان رخ داده، بر او نیز رخ خواهد داد. گویا فرزندان آدمی بنا بر عبرت گرفتن از تاریخ ندارند.
هر تمدّن و دولتی، اجلی دارد
نویسنده و پژوهشگر حوزه مطالعات فرهنگی، با اشاره به تفسیر آیه «إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاس؛ اگر به شما آسیبى رسیده، آن قوم را نیز آسیبى نظیر آن رسید؛ و ما این روزها[ى شکست و پیروزى] را میان مردم به نوبت مىگردانیم»، با توسل به ماجرای پیروزی مسلمانان در جنگ بدر و شکست آنان در احد، شرح داد که چگونه خداوند با نشان دادن «دست به دست شدن و چرخیدن» پیروزی و شکست بین مسلمانان و مشرکان، سنّت تاریخی «اجل داشتن امم» را بیان کرده است. ایشان در توضیح این سنّت مهم الهی چنین گفت:
درباره این آیه « تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاس» از امام صادق(ع) سؤال کردند. امام صادق(ع) فرمودند: «از زمانی خداوند حضرت ادم را خلق کرده استف دو دولت وجود داشته است، دولتی دولت خداوند متعال و دیگری دولت ابلیس. پس دولت خداوند کجاست؟ آیا به دست کسی جز قائم(ع) است؟» به عبارت دیگر امام متذکّر سخن دیگری از امام باقر(ع) میشوند، که فرمودند: «دَوْلَتُنَا آخِرُ الدُّوَل...؛ دولت ما آخرین دولتهاست». در دست خلق روزگار، طبق سنّت خداوند متعال، دولتها به نوبت میگردد تا مردم آزمایش شوند، اهل ایمان معلوم و بازشناخته شوند. امام باقر(ع) در کلامشان میفرمایند که دولتها پشت دولتها میآیند تا وقتی دولت ما (دولت خداوند) امد کسی نباشد بگوید که اگر ما بودیم مانند این عمل می کردیم».
سروستانی افزود: خداوند متعال در آیه زیبایی در سوره اعراف میفرمایند که: «برای هر امّتی اجلی وجود دارد». یعنی برای هر امّتی عمری وجود دارد و قرار نیست هیچ کدام از امتها بهطور دائم وجود داشته باشند. خداوند در این آیه بیان میفرماید: «هنگامی که اجل آنها فرا رسید، نه لحظهای تأخیر میکند و نه ساعتی جلو میافتد»، این همان سنّت ثابت خداوند است: در عالم امکان برای جمیع موجودات، جزء و کل اجلی وجود دارد؛ «فوّاره چون بالا رود سرنگون شود». همه فرهنگها و تمدّنها، همه اقوام و ملل و همه ساکنان عالم امکان (جنّ انس، نبات، حیوان و....)، همه شان طبق تقدیر خداوند متعال اجلی دارند. هر کدام از اینها در ظرفی از زمان و مکان ماندگارند، این ظرف که پر شد، سقوط میکند و عمر آنها به میزان استعداد آنهاست.
پیوند با اسم حیّ، سبب بقا
سخنران با بیان این نکته که همه چیز فانی و نابود شونده است، تأکید کرد: تنها یک استثنا برای این موضوع وجود دارد که همان راز جاودانگی است.
وی گفت: هر چه نسبت و رابطه با اسم «حیّ» خداوند، اسم زندگی و ماندگاری بیشتر باشد، دوام شیء بیشتر میشود. بر اساس آیات و روایات، هر قوم، هر ملّت، هر تمدّن و هر انسانی رابطه و نسبتش با حضرت خداوندی لایزال که جاودانه است، بیشتر باشد، از جایی تغذیه میکند که گویی آب حیات خورده است، حیات و دوام پیدا میکند. چنانچه خداوند فرموده است: «کُلُّ مَنْ عَلَیْها فان * وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرام؛ همه چیز فانی است الّا وجه ربّ پروردگار صاحب شکوه و اکرام تو».
بنابراین همه چیز از بین میرود و تنها استنثنا «وجه الله» است که وجه الله رابطه و نسبت با خود خداوند دارد و به این علّت که خداوند الی الابد ماندگار است، هر چه رابطه با او نزدیکتر باشد، دوام و ماندگاری بیشتر است. در آیه دیگری نیز آمده است: «کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون؛ همه چیز نابود میشود الّا وجه خداوند که حکم و فرمانروایی برای اوست و بازگشت همه چیز به سوی اوست»؛ لذا سنّت ثابت و قطعی، مرگ است که شامل همگان میشود و دوام و بقاء تا زمان مرگ، به نسبتی که با اسم حیّ برقرار است، بازمیگردد. به عکس هر چه نسبت با فساد و تباهی و ظلم بیشتر باشد، سرعت مرگ و افول بیشتر میشود. ماندگار و افول تمدّن ها هم از همین روست.
عوامل هلاکت اقوام و تمدّنها در قرآن
سردبیر ماهنامه موعود، با بیان آنکه «باطن»، «جان» و «امام» هر تمدّن نشاندهنده میزان قوام و دوام تمدّنهاست؛ اشاره کرد که بر این اساس، اگر امامان راهنمای الهی جلودار تمدّنی باشند، بادوامترند و در صورتی که پیشوای تمدّنی ائمّه ظلمه باشد، رو به تباهی خواهند رفت. (برای مطالعه بیشتر ن. ک به سخنرانی ایشان در نشست نود و دو http://mastoor.ir/content/view/6902/64/).
وی تأکید کرد: تنها کسانی که دوام دارند، پیروان و شیعیان حقیقی اهل بیت(ع) هستند که از جانب خداوند برای آنان رحمت وجود اهل بیت(ع) فروفرستاده شده است.
پس از این، سخنران، با استناد به آیات قرآن، عوامل هلاکت اقوام پیشین را شش عامل دانست که هم گویای اسباب هلاک اقوام و هم بیانگر راههای نجات از هلاکت است. این عوامل عبارتند از:
1. ظلم؛ بر اساس آیه «و چه بسیار شهرها را که [مردمش] ستمکار بودند درهم شکستیم، و پس از آنها قومى دیگر پدید آوردیم» (انبیاء:11)
2. تکذیب انبیاء و اوصیاء(علیهم السلام)؛ (آیات 9- 13 قمر این مفهوم را درباره ی قوم نوح نبی(ع) بیان میکند)
3. فساد در زمین (آیات 80- 83 سوره ی اعراف که در بیان مجازات قوم لوط است)
4. روی آوردن به دنیاپرستی؛ (چه بسیار شهرها که هلاکش کردیم، [زیرا] زندگى خوش، آنها را سرمست کرده بود. این است سراهایشان که پس از آنان -جز براى عدّه کمى- مورد سکونت قرار نگرفته، و ماییم که وارث آنان بودیم. قصص: 58)
5. فساد مالی؛ (آیات 90-92 سوره اعراف که از افراد ثروتمند و متوّل و کافر قوم شعیب نبی(ع) سخن میگویند)
6. اختلاف و تفرقه؛ (46 انفال: و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید و با هم نزاع مکنید که سُست شوید و مهابت شما از بین برود، و صبر کنید که خدا با شکیبایان است).
عوامل مرگبار را از میان ببرید!
مدیر مؤسسه موعود در بخش آخر سخنان خود نکات مهمّی را بیان کرد: برخی اوقات ما ناخواسته و ندانسته اعمالی را مرتکب میشویم به مرگ ما، ذلّت ما، به فقیر شدنمان و بیمار شدنمان سرعت میبخشد.
وی گفت: بخش بزرگی از عوامل فاسد کننده جسم و جان ما و سبب ساز فقر و بیماری، ترس و ناامنی در عوامل فیزیکی نیست؛ بلکه در عوامل متافیریکی است. ما بهدنبال علاج بیماری میگردیم؛ نزد صد پزشک میرویم و درمان نمیشویم؛ چون میکروب را عامل بیماری میبینیم و چشم ما به عوامل فیزیکی عادت کرده است و قادر به شناسایی عوامل متافیزیکی نیستیم. در حالی که در قرآن و روایات، به دادن صدقه و احسان به والدین بهعنوان عوامل زیاد شدن عمر و دفع بلا اشاره شده و در واقع دارد به همان قواعد عوامل متافیزیکی اشاره میکند.
مدیر مؤسسه موعود اظهار کرد: آنچه که در مناطق و اماکنی مثل اندلس اتفاق افتاده، حکایت میکند در دورهای خداوند برای آنان مجالی به وجود آورد که سرزمینی را فتح کنند و نشانههایی از حوزه تمدنی مسلمانان را ایجاد کنند که با همه نقایصش نسبت به تمام تمدّنهای بعد از خودشان سرآمد بودند، امّا عوامل متعددی عمر آنها را کوتاه کرد و دیگر در اسپانیا دیگر نشانه آن حوزه فرهنگی و تمدّنی نیست. امروز هم ما در یکی از همان حوزههای فرهنگی و تمدّنی زندگی میکنیم و باید گفت که این فرهنگ نیز مانا نیست. حوزه تمدّنی غربی را عرض میکنم که ظلم در آن بیداد میکند، ملأ و مُترِف در رأسش قرار گرفته، اسم حیّ خداوند را نمیشناسد و نسبتی با حضرت حجّت بن الحسن، امام مهدی(ع) ندارد و امروز و فردا فرو میریزد و ترکهای فروپاشی را بر تمام دیوارهای آن میتوان دید. اگر میخواهید دولتی تشکیل بدهید، باید عناصر ماندگاری را در خود تقویت و عناصر میرانده را حذف کنید تا خداوند به شما رحم کند تا شاید امام رحمت برسد و ماندگاری همیشگی را نصیب ما کند؛ ان شاء الله.
در حاشیه این نشست مثل همیشه نمایشگاه محصولات موعود برقرار بود. لازم به ذکر است حضور در سلسله نشستهای ماهانه موعود که در آخرین پنجشنبه هر ماه شمسی، برگزار میشود، برای تمامی افراد آزاد است.