بررسی آسیب‌های مادی شدن تلاوت/ کدام قاری «فضیل» را دگرگون کرد؟
گروه فعالیت‌های قرآنی: در نشست «تقوا در تلاوت» که با حضور جمعی از اساتید پیشکسوت قرآنی کشور در ایکنا برگزار شد، توصیه‌هایی به گروه‌های تواشیح برای نیفتادن به وادی انحراف ارائه و ویژگی‌های تلاوتی که باعث دگرگونی «فضیل» شد نیز معرفی شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست تخصصی «تقوا در تلاوت» عصر روز شنبه، 17 مردادماه در سالن اجتماعات خبرگزاری ایکنا با حضور اساتیدی همچون، عباس سلیمی و محمدحسین سبزعلی، دو نفر از پیشکسوتان قرآنی کشور و همچنین مهدی قره‌شیخلو، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم برگزار شد. اجرای این نشست را نیز حبیب مهکام، پیشکسوت قرآنی برعهده داشت.
عباس سلیمی، در ابتدای این نشست ضمن تبریک فرا‌رسیدن روز خبرنگار، آنها را چشم بینای جامعه و زبان گویای مردم عنوان کرد و گفت: خبرنگاران از یک‌سو پرچم پرافتخار اطلاع‌رسانی و زدودن جهل از جامعه را برعهده دارند و از سوی دیگر بسیاری از اقدامات خبری در این نظام مقدس ماهیتاً از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود، بنابراین و با این توصیف می‌توان کار خبرنگار را یک عبادت ارزیابی کرد. دعا می‌کنیم که جامعه ما و مدیران کشور قدردان این قشر فداکار که شب و روز در سرما و گرما و در شرایط جنگ و صلح و همه لحظات دیگر در میادین اجتماعی حضور دارند و با اطلاع‌رسانی به موقع خود علاوه بر رفع مشکلات مردم پلی ارتباطی مابین مردم و مسئولان هستند، باشند.
تأکید بر اهمیت تقوا در تلاوت
سلیمی در ادامه به بحث در مورد موضوع این نشست پرداخت و افزود: عنوانی که در رابطه با بحث تقوا در تلاوت انتخاب شده است از موضوعات بسیار مهمی است که مدیران و دست‌اندرکاران ایکنا به آن پرداخته‌اند، امیدوارم از این به بعد سایر موضوعات مشابهی که می‌تواند در ارتقاء افکار و اعمال جامعه قرآنی مؤثر واقع شود در دستور کار این خبرگزاری قرار گیرد و با دعوت از صاحب‌نظران قرآنی و علما و اساتید دانشگاه بتوانیم نگرشی که نسبت به قرآن در جامعه ما از دیرباز وجود داشته است در برخی ابعاد تغییر دهیم.
وی تصریح کرد: هنوز هم ما در بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌ها شاهد این هستیم که نوای قرآن به معنای پیام مرگ است و زمانی‌که نوای قرآن شنیده می‌شود باید منتظر یک گورستان و یک مراسم ترحیم و یا انتقال یک تابوت از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر باشیم، در حالی‌که قرآن برای این نازل نشده است. حتماً قرآن در ابعاد مختلف زندگی برای ما متبرک است و از قداست آن باید بهره برد اما قرآن کتاب زندگی است، قرآن قانون اساسی انقلاب اسلامی است، قرآن منشأ بی‌بدیل وحی است و قرآن کتاب اقتصاد، صلح، جنگ، امنیت، نظام خانواده و تمام مسائل اجتماعی است، ما با یک کتاب علمی و کاربردی باید با یک رویکرد مناسب برخورد کنیم.
دو وظیفه قاری/ سه ویژگی برای رسیدن به تقوای در تلاوت
این پیشکسوت قرآنی کشورمان خاطرنشان کرد: یکی از این قضایا که باید با آن برخورد داشته باشیم، قرائت و تلاوت قرآن کریم است، وقتی به آیات سوره مبارکه «نمل» نگاه می‌کنیم می‌بینیم که خداوند دو مأموریت مهم را به نحو پیوسته برای پیامبر(ص) درنظر گرفته است، آنجا که در آیه «إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَهَا وَلَهُ کُلُّ شَیْءٍ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ» و نیز آیه بعد از آن، می‌فرماید؛ پیامبر(ص) مأمور شدند که اول تسلیم خدا باشند و بعد به تلاوت قرآن بپردازند، در واقع خداوند به ما منت نهاده است عین این دو مأموریت مهم را به ما نیز داده و اجازه داده تا هم از هویت اسلامی برخوردار باشیم و هم توفیق تلاوت قرآن را داشته باشیم.
وی در ادامه با بیان اینکه قطعاً قرائتی که در این آیه بیان شده است قرائتی نیست که منتهی به توقف در لفظ شود، گفت: تلاوتی که در آیه فوق مدنظر است می‌تواند اینگونه تفسیر و تعبیر شود که قرائتی توأم با تدبر و منتهی به عمل است. در این صورت است که ما به تعبیر قرآن کریم، حق تلاوت را ادا کرده‌ایم. در ذیل آیه کریمه «الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِه»، زمانی‌که از وجود مبارک حضرت پیامبر(ص) منظور را استبصار کردند فرمودند؛ منظور از حق «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِه» اداء حق تلاوت قرآن است، اداء حق تلاوت توسط یک قاری قرآن این است که مو به مو از دستورات قرآن پیروی کند و در حقیقت به تعبیری دیگر همه بایدها و نبایدها قرآنی را مدنظر قرار دهد که این می‌تواند در چند شاخه مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گیرد.
سلیمی بیان کرد: یکی از این شاخه‌ها که گفته شد، تفکری است که قاری نسبت به قرآن دارد، دومین شاخه مرحله تلاوت و اداء لفظ و شاخه سوم نیز سبک زندگی و سیره‌ای که قاری قرآن در زندگی اجتماعی خود دارد، است. اگر امروز در جامعه می‌بینیم که هنوز تعریف دقیقی از بحث زیباخوانی قرآن صورت نگرفته است، به این دلیل است که هر کسی ممکن است این را به نحوی برای خود تفسیر کرده باشد اما از آنجا که ملاک ما سیره نبوی(ص) است و مفسر آیات قرآن شخص پیامبر(ص) بوده‌اند، باید این روش را را مدنظر قرار دهیم. زمانی‌که از پیامبر(ص) در این مورد سؤال می‌شود که «سُئِلَ النَّبِیُّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ـ اَیُّ النّاسِ اَحْسَنَ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ»، ای رسول خدا(ص) چه کسی از همه زیباتر قرآن می‌خواند، پیامبر(ص) در پاسخ به این سؤال مطالبی فرمودند که با ملاک‌هایی که امروز ما در جلسات و حتی در آیین‌نامه مسابقات داریم منطبق نیست.
وی عنوان کرد: پیامبر(ص) در پاسخ به سؤال مطرح شده فرمودند «مَنْ اِذا سَمِعْتَ قِراءَتَهُ رَاَیْتَ اَنَّهُ یَخْشَی اللهَ» به این معنا که کسی از همه زیباتر می‌خواند که وقتی در حال تلاوت است ببینی که از خدا می‌ترسد و در مقام خشیت و خشوع و خضوع قرار گرفته است. پس با این مقدمه‌ای که گفته شد به نظر می‌رسد اولین قدم ورود در وادی تقوای در تلاوت این است که قاری قرآن، قرآن را باور داشته باشد و به مقام خشیت در هنگام تلاوت برسد و خداوند را در همه اعمال و از جمله تلاوت قرآن ناظر ببیند.
رسیدن به تقوا در تلاوت براساس سه محور
مهدی قره‌شیخلو، قاری بین‌المللی کشورمان نیز در ادامه این نشست با اشاره به اهمیت بالای بحث تقوا در تلاوت، گفت: بحث در مورد تقوا در تلاوت بسیار مهم است که چند وقتی است رسانه‌ها به آن می‌پردازند، امیدواریم که این جلسات باعث شود که فضای قرائت قرآن در کشور که - مقام معظم رهبری در فرمایشات اخیر آن را فعالیتی استراتژیک عنوان کردهاند - روز به روز پررنگ‌تر شود تا از این فضای ایجاد شده بتوانیم در جهت قرآنی شدن بیشتر جامعه استفاده کنیم. برای اینکه یک قاری قرآن به این جایگاهی که گفته شد برسد، یعنی حق تلاوت را بتواند رعایت کند یک‌سری مقدمات نظری لازم است که باید با تمام وجود آن را درک کند. من این مقدمات را در سه محور جمع‌بندی کرده‌ام.
وی افزود: محور اول این است که واقعاً یک قاری قرآن جایگاه و عظمت قرائت قرآن کریم را با تمام وجود درک و باور کند. روایتی از پیامبر(ص) در این زمینه وجود دارد که می‌فرمایند: «هرکسی که خداوند قرآن را به او عطا کرده است، فکر کند کس دیگری چیز بافضیلت‌تری به او داده است، پس به تحقیق بزرگ شمرده است آن چیزی که خداوند حقیر شمرده و حقیر شمرده است آن چیزی که خداوند بزرگ شمرده است». این نشان می‌دهد افرادی که توفیق انس با قرآن را دارند، چقدر باید این جایگاه و عظمت را متوجه باشند و آن را درک کنند.
این قاری بین‌المللی کشور نکته دوم در بحث مقدمات نظری رسیدن به تقوای در تلاوت را مسئولیت خطیر و بزرگی که برعهده یک قاری گذاشته شده است عنوان کرد و گفت: قاری قرآن باید توجه داشته باشد که در چه جایگاهی است، در این زمینه نیز استنادی به روایتی از پیامبر(ص) دارم که فرموده‌اند؛ «ای جمعیت قاریان قرآن، تقوای الهی را پیشه کنید، نسبت به آنچه که از کتاب خدا عامل آن هستید» و در ادامه همین روایت می‌فرمایند: «من پیامبر(ص) در قبال قرآن مسئول هستم و شما جمعیت قرآنی نیز مسئول هستید، از من در رابطه با ابلاغ رسالت سؤال خواهد شد و از شما اهل قرآن و جمعیت قرآنی از آنچه که از خدا حامل آن بوده‌اید سؤال و پرسش خواهد شد»، این حدیث نشان می‌دهد که هر کسی که منسوب به قرآن است چه جایگاه عظیمی دارد و چقدر باید به این جایگاه و مسئولیتی که دارد توجه داشته باشد.
قره‌شیخلو در ادامه به بحث در مورد سومین محور در زمینه تقوای در تلاوت پرداخت و اظهار کرد: نکته سوم این است که برای یک قاری قرآن باید هدف از قرائت کاملاً مشخص باشد، در روایتی از امام صادق(ع) هست که می‌فرمایند؛ مردم سه دسته هستند دسته اول افرادی هستند که قرآن را یاد می‌گیرند و میخوانند، برای اینکه دیگران بگویند فلانی قاری قرآن است، دسته دوم افرادی هستند که قرآن را میخوانند، برای اینکه بگویند فلانی صدای زیبایی دارد که بر اساس گفته معصوم برای این دو گروه هیچ خیری وجود ندارد. دسته سوم نیز گروهی هستند که قرآن را تلاوت می‌کنند و تمام ایام شب و روز را با احکام و دستورات قرآنی سپری می‌کنند، بر اساس این روایت، اینها افرادی هستند که واقعاً قاری قرآن هستند. برای آنها مهم نیست که کسی متوجه قاری قرآن بودن آنها شود یا نشود و وظیفه اصلی آنها این است که حدود قرآن را رعایت کنند که به خوبی این کار را انجام می‌دهند. بنابر این ما نیاز به یک فهم دقیقی از جایگاه و عظمت قرآن و مسئولیتی خطیری که به‌عهده دارند و اینکه هدفمان از قرائت قرآن چیست، داریم.
ارائه معنای لغوی جدیدی از تقوی
در بخش دیگری از این نشست حبیب مهکام، پیشکسوت قرآنی کشورمان که اجرای نشست را نیز برعهده داشت، به ارائه معنای کلمه «تقوی» پرداخت و گفت: خود تقوا یعنی نَفس خود را مهار کردن، در ادبیات عرب این را به معنی از خداوند ترس و پروا داشتن ارائه کردهاند که این صحیح نیست، بلکه اصل معنای آن این است که در برابر دستورات الهی «خودمهار» باشد و هوای نفس را مهار کنید که مساوی با مطیع خداوند بودن است و در آیه 19 سوره مبارکه «آل‌عمران» نیز آمده است.
وی افزود: اگر در این ترجمه‌ها مقداری دقت کنیم که «اتق‌الله» به معنای پس از خدا بترسید نیست، خدایی که در آیه 12 و 54 سوره مبارکه «انعام» رحمت را برای خود واجب کرده است با معنای ارائه شده نمی‌سازد. اگر حاصل را درنظر بگیریم تا حدی تناسب دارد یعنی از نتیجه مخالفت خود در برابر دستورات خدا بترسید. از نتیجه اعمالتان که گریبانگیر شما می‌شود بترسید نه اینکه از خدا بترسید.
مهکام تصریح کرد: درباره تقوا در تلاوت قرآن، مطالب بسیاری فراگیر است اما من به دو مطلب اشاره دارم، اولین مورد آن رعایت تقوای فکری از ابتدا تا انتهای تلاوت است، در آیه 98 سوره مبارکه «نحل» آمده است که «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» از همان «اعوذ بالله» تا «صدق الله» فکر ما تنها باید با قرآن باشد. واقعاً باید مصونیتی را از خدا خواست تا اینگونه شود. انسان زمانی که از ابتدا تا انتهای تلاوت خود را در پناه خداوند فرض کند همان معنای تقوای فکری در تلاوت است.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان اظهار کرد: مورد دیگری که با توجه به تجربه به دست آورده‌ام این است که قاری قرآن باید بیانش از مصادیق بارز آیه 70 سوره مبارکه «احزاب» باشد، این آیه روشنگر مسئولیت خطیر زبان و سخن گفتن است. در بین اعضا و جوارح هیچ عضوی مانند زبان خطرناک نیست، در این آیه به «قول سدید» اشاره شده است که انسان بیش از 60 گناه از توجه نکردن به قول سدید مرتکب می‌شود. قول سدید یعنی اینکه گفتار یک انسان مومن با رعایت تقوای الهی تماماً باید حق باشد. این قول سدید برای قاری قرآن قبل از دیگران فرض است. من در بین برخی از قاریان دیده‌ام که عده‌ای مراقب زبان خود نیستند و به مواردی نیز برخورد کرده‌ام. همه باید مراقب باشیم که انواع تقوی را رعایت کنیم و به خصوص در زندگی روزمره بسیار بیشتر مراقب زبان باشیم که قاری قرآن باید این مسئله را بسیار بیشتر مورد توجه قرار دهد.
بررسی آسیب‌های مادی شدن تلاوت
عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی کشور در بخش دیگری از صحبت‌های خود در نشست تخصصی تقوای در تلاوت یکی از موارد مطرح شده در تقوای در تلاوت را بحث برخورد مادی با امر تلاوت عنوان کرد و افزود: جامعه قرآنی باید به این مسئله توجه ویژه داشته باشد، پیامبر(ص) روایت تکان‌دهنده‌ای در مورد افرادی که با قرآن مادی برخورد می‌کنند، دارد. جایگاه قرآن و آیات آن آنقدر بالا و والا است که شایسته نیست تلاوت قرآن را در معرض فروش قرار دهیم. روایتی از پیامبر(ص) که گفته می‌شود هم در «ثواب الاعمال» هم در «علل‌الشرایع» و هم در «بحارالانوار» آمده است عبارت از؛ «انه یأمر الله عز و جل بر جال الی النار فیقول لمالک قل للنار لا تحرقی لهم أقداماً فقد کانوا یمشون الی المساجد و لاتحرقی لهم أیدیاً فقد کانوا یرفعونها الی بالدعاء فیقول مالک یا أشقیاء فما کان حالکم فیقولون کنا نعمل لغیر الله فقیل لنا خدوا ثوابکم ممن عملتم له»، است.
وی افزود: پیامبر(ص) در این روایت می‌فرمایند؛ در روز قیامت امر می‌شود گروهی از جهنم را به داخل دوزخ بیفکنند، خداوند به نگهبان دوزخ می گوید، ای نگهبان دوزخ به آتش بگو آنان را بسوزاند اما زبان آنها را نسوزاند، زیرا این افراد زیاد قرآن را تلاوت می‌کرده‌اند، وقتی این دستور صادر می‌شود، نگهبان آتش می‌گوید، ای انسان‌های بدبخت در دنیا تعامل شما با قرآن چگونه بود که خداوند چنین دستوری صادر فرموده است، «کنا نعمل لغیرالله» این گونه قاریان می‌گویند ما قرآن را برای غیر از خدا تلاوت می‌کردیم، یا دنبال پول بودند یا موقعیت اجتماعی و یا ...اینها می‌گویند «فقیل لنا خدوا ثوابکم ممن عملتم له» لذا به ما گفته شده بروید پاداش خود را از همان کسانی بگیرید که برای خوشایند آنها تلاوت قرآنی می‌کردید.
سلیمی تصریح کرد: پس یکی از مسائل کاربردی و عملی که به‌ویژه باید در جوانان و نوجوانان قاری که وارد این حرفه می‌شوند، مورد توجه قرار گیرد، این است که به آنها بگوئیم نگران آینده و سعادت خود باشند. چشم بر هم بگذارند سنواتی بر آنها می‌گذرد و این نعمت صوت نیز همچون سایر نعمات، مسیر زوال را طی می‌کند و انسان به زمانی می‌رسد که دیگر توان قرائت و تلاوت قرآن را ندارد، آن زمان انسان پشیمان خواهد شد. اگر قاری قرآن و حافظ قرآن به این فرمایش پیامبر(ص) که در «کنزالعمال» آمده است «آل‌القرآن آل‌الله» به این معنی که خانواده قرآن خانواده خدا است و قاری خود را جزء آل خدا بداند آن وقت قدر خود را خواهد دانست. زمانی‌که پیامبر(ص) می‌فرمایند «من قرأ القرآن فکانّما ادرجت النّبوة بین جنبیه الّا انّه لا یوحى الیه» آن کسی‌که قرآنی می‌خواند مانند آن است که مقام نبوت و پیامبری در سینه او می‌خزد. اگر انسان به این جایگاه توجه کند به هیج عنوان حاضر نیست که قرآن را با مسائل مادی مبادله کند.
بهشت چگونه بر قاری قرآن حرام می‌شود؟
این پیشکسوت قرآنی کشورمان خاطرنشان کرد: فرمایش دیگری که پیامبر(ص) در بعد ضرورت اخلاص در تلاوت و پرهیز از خودنمایی و ریاکاری در امر تلاوت دارند مربوط به حدیث 16558 از مجموعه گران سنگ «میزان الحکمه» است. پیامبر(ص) در این حدیث شریف می‌فرمایند «مَنْ تَعَلَّمَ لِلدُّنْیَا اَلْقُرْآنَ وَ زِیْنَتَهَا حَرَّمَ اَللَّهُ عَلَیْهِ اَلْجَنَّةَ»، یعنی کسی که دنبال قرآن برود و آن را بیاموزد برای اینکه در دنیا خودنمایی کند و مالی بیندوزد خداوند بهشت را بر او حرام خواهد کرد. چگونه ممکن است کسی که بهشت بر او حرام شده است بتواند قرآن بخواند تا بر مستمع نیز تأثیرگذار باشد. اصلاً چنین نخواهد شد.
این فعال قرآنی کشورمان در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این نشست بیان کرد: یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه داشته باشیم این است که در زمینه تقوی قرائت و تلاوت قرآن، قاری باید حتماً عامل به قرآن باشد، نمی‌شود پذیرفت که کسی قرآن بخواند و به آن عمل نکند و دروغ بگوید، غیبت مرتکب شود، اختلاس از بیت‌المال انجام دهد، نسبت به امنیت سرزمین اسلامی و ولایت بی‌توجه و خائن باشد و . .. پس عنوان قاری قرآن بودن یک عنوان مسئولیت آفرین است که اگر کسی به سراغ این کتاب رفت خداوند بر او منت نهاد و اجازه داده است مانند پیامبر(ص) قرآن را تلاوت کند باید بداند که مسئولیت سنگینی را به دوش می‌کشد.
وجوه اشتراک انسان و شیطان
سلیمی در ادامه یادآور شد: آیت‌الله ضیاءآبادی تعبیر بسیار عجیبی در زمینه عمل کردن قرآنیان به قرآن دارد که در قالب تمثیل بیان کردهاند، ایشان می‌گوید که ما وجوه اشتراکی با ابلیس داریم، در برخی موارد سخن ما با شیطان یکی است، ما قائل به ربوبیت خدا هستیم و عرضه می‌داریم «الحمدلله رب‌العالمین»، ابلیس نیز در همان سخن خود با خداوند همین را می‌گوید و می‌گوید، «رب بما اغبیتنی» پس در این زمینه ما و او یک فصل مشترک داریم هم من قائل به ربوبیت خدا هستیم و هم ابلیس، دومین وجه مشترک ما با ابلیس در این است که هر دو ما قائل به خالقیت خداوند هستیم، ما خدا را خالق می‌دانیم و ابلیس نیز در سخن خود با خداوند می‌گوید: «خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ»، سومین وجه اشتراک ما و ابلیس این است که ما قائل به وقوع روز معاد و قیامت هستیم و او نیز قائل به این امر است. با وجود اینکه قائل به این سه مورد است قرآن آنها را جزء کافرین می‌شمارد، این عبارت را عیناً از استاد ضیاء آبادی نقل می‌کنم که یک عبارت کلیدی وجود دارد و این هم اینکه مشکل ابلیس اقرار لفظی و کفر عملی بود، چه بسا کسانی امروز مبتلا به همین عارضه هستند، لفظاً آیه قرآن کریم و سخن خدا را میخوانند و عملاً کافر به آن ارزش‌ها هستند.
توجه به آداب تلاوت
وی گفت: پس در وادی قرائت قرآن و تقوای در تلاوت نه فقط باید آداب ظاهری آن تحت عنوان آداب تلاوت قرآن، بلکه باید بدانیم که باید عامل به قرآن کریم نیز باشیم، اینکه امام حسن مجتبی(ع) زمان تلاوت قرآن هر آیه‌ای که با «یا ایها الذین آمنوا» آغاز می‌شد، حضرت(ع) لبیک می‌گفتند، این اثر روحی و روانی را می‌خواهد بگوید. ما باید به گونه‌ای قرآن بخوانیم که هم خود را مخاطب تلاوت آیات بدانیم، هم به گونه‌ای به مستمعین القاء کنیم که او نیز خود را مخاطب آیات بداند. اینها می‌تواند موجب و ارتقاء‌دهنده تقوای در قرائت و تلاوت قرآن کریم باشد.
پیش‌بینی پیامبر(ص) از تلاوت قرآن چه بود؟
در بخش دیگری از این نشست تخصصی سؤالی در مورد حدمجاز استفاده از نغمات در تلاوت قرآن کریم مطرح شد؛ در این بخش مهدی قره‌شیخلو با بیان اینکه رعایت اصول و قواعد و شئون در قرائت از مواردی است که لازمه ایجاد تقوی در تلاوت است، گفت: روایتی از پیامبر(ص) است که می‌فرمایند «اقرءوا القرآن بلحون العرب وأصواتها، وإیاکم ولحون أهل الفسق والکبائر» قرآن را با صوت و لحن عرب بخوانید و از لحن‌های اهل فسق و گناه پرهیز کنید و در ادامه می‌فرمایند که «فإنه سیجیء أقوام من بعدی یرجعون القرآن ترجیع الغناء والرهبانیة» بعد از من به زودی اقوامی می‌آیند که قرآن را به صورت غنا و آهنگ قرائت می‌کنند، این نوع قرآن خواندن به سمت آسمان نمی‌رود. در ادامه همین روایت می‌فرمایند، افرادی که قرآن را اینگونه میخوانند و راضی به این نوع قرائت هستند «قلوبهم وقلوب من یعجبهم شأنهم» یعنی دل‌های آنها واژگون است و راه را اشتباه می‌روند.
جلو انحراف‌ها زمانی که هنوز در اقلیت است باید گرفته شود
وی افزود: متأسفانه در سال‌های اخیر دیده شده است که در برخی تلاوت‌ها آن حرکات و شئونی که در قرائت باید رعایت شود به آن توجه ندارند و فضایی ایجاد می‌کنند که از قرآن خواندن تنها یک نمایش به وجود می‌آید و رفتارها و نوع حرکاتی که در تلاوت انجام می‌شود، هیچ آثاری از خشیت و خضوع در آن دیده نمی‌شود. شاید در چند سال گذشته مقداری هم در جامعه ما اینها به وجود آمده است و باید فکری به حال آن شود. درست است که در حداقل است اما اگر از آن مراقبت نشود ممکن است توسعه پیدا کند.
خطوط قرمز تلاوت کجاست؟
این قاری بین‌المللی در ادامه به وجود برخی خطوط قرمز در تلاوت تأکید کرد و افزود: اینکه مرز استفاده از آهنگ و موسیقی در کجاست، برداشت من این است که چون وظیفه یک قاری این است که مخاطب خود را توجه به قرآن و مفاهیم آن دهد و استفاده از لحن و آهنگ خوب که در روایات نیز بر آن تأکید شده است، برای جلب توجه مخاطب به معانی قرآن کریم است. خط قرمز آنجایی است که صوت و لحن باعث شود که توجه مخاطب به جای معطوف شدن به قرآن و معانی آن به بنده و هنرنمایی صوتی قاری معطوف شود و قرآن به حاشیه رود در این صورت نباید شک کرد که وارد خط قرمز شده‌ایم.
قره‌شیخلو با بیان اینکه تلاوت قرآن یک فن، تکنیک و هنر اسلامی است، خاطرنشان کرد: یکی از ابزارهای خوبی که لازم است این است که قاری آن فن را بیاموزد، اگر کسی بخواهد قاری توانمندی شود حداقل باید 20 سال آموزش ببیند، کار سخت و مشکلی است و نیاز به فنون خاص خود دارد، اما به اعتقاد من برخی موارد حریم قرآن را با حریم خودمان مخلوط می‌کنیم، یعنی قرآن تلاوت می‌کنیم، به جای اینکه هوش و حواسمان سمت این باشد که مخاطب را جلب معانی و معارف قرآن کنیم، توجهمان به این است که مخاطب بیشتر جلب هنرهای صوتی ما شود. مقام معظم رهبری نیز در دیدار اخیرشان با جامعه قرآنی فرمودند که چه دلیل دارد حتماً باید نفس طولانی باشد و ... اگر در حین تلاوت، مخاطب از صدا، تحریرها و طولانی بودن نفس و سایر ویژگی‌های صدایی قاری تعریف کند نشان می‌دهد که توجهش از معانی و مفاهیم قرآن دور شده است. همه این موارد شنونده را از اصل این موضوع دور خواهد کرد.
دلیل شور و هیجان مستمعین تلاوت‌های قاریان مصری چه بود؟
وی افزود: اصل موضوع این است که این کار باید در جای خود و به درستی صورت بگیرد. ما برخی موقع تلاوت مشاهیر مصری را که می‌شنویم، متوجه شور و هیجان جمعیت مستمع می‌شویم که به اعتقاد من آنها تنها از صوت زیبا به این وجد نرسیده‌اند بلکه از ترکیب زیباخوانی و معارف و مفاهیم آیات به این وجد و شور رسیده‌اند، یعنی آن قاری این توان را داشته است که با یک لحن و صدای خوب معرفت قرآنی را به شنونده منتقل کند تا چنین به وجد بیایند. البته در کشور ما چون شنونده‌ها کمتر با معانی قرآن آشنا هستند و یا شاید خود قاریان نیز آشنایی با مفاهیم آیات نداشته باشند این امر کمتر دیده می‌شود و سمت و سوی قرائت بیشتر به سمتی می‌رود که ما تنها از لفاظی‌ها و صوت بهره می‌بریم.
قره‌شیخلو در پایان این بخش از صحبت‌های خود اذعان کرد: من بر این باور هستم که در فرهنگ قرائت قرآن باید به این نکته توجه داشته باشیم که مرز قرائت روی مفاهیم و معارف قرآن تمرکز پیدا کند و مخاطب را به آن توجه دهیم، به اعتقاد من این مرز تلاوت و استفاده از الحان است.
محمدحسین سبزعلی، پیشکسوت قرآنی کشور و یکی دیگر از کارشناسان این نشست در مورد این بخش از صحبت‌های مهدی قره‌شیخلو بیان کرد: مقام معظم رهبری که فرمودند نَفَس بلند نباشد به این معنا نبود که در تلاوت از نفس طولانی استفاده نکنیم بلکه این بوده است که نباید اینها را به هم وصل کنیم، قاری نباید بی‌جهت آیات را به هم وصل کند تا زیبایی و طولانی بودن نفس خود را به رخ مستمعین بکشاند، به اعتقاد من نظر مقام معظم رهبری نیز همین بوده است. برای نشان دادن نفس طولانی آیاتی از قرآن کریم هست که می‌توان آنجا این هنر را نشان داد، جایی که آیات طولانی است و هیچ جایی برای وقف و ابتدا نباشد قاری اگر نفس را کوتاه کند معنی لطمه خواهد دید و نباید این کارا را بکند.
تلاوت به مثابه یک هنر کامل
وی افزود: اینکه پرسیده شد آیات تلاوت قرآن هنر است یا خیر، باید گفت که نه تنها تلاوت یک هنر است بلکه یک هنر جامع و کامل و است و بسیار زحمت کشیده شده است تا قرآن از آن سبک‌های مداحی و روضه و دعاخوانی خارج شود و به صورت کلاسیک و استاندارد و کاملاً عربی و مصری تلاوت شود. ما ایرانی‌ها هر چه داریم از قاریان مصری است و اگر تلاوت‌های آنها در دسترس ما نبود امروزه به جای قرآن دعا یا روضه می‌خواندیم.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان تصریح کرد: من همیشه در جلسات به شاگردانم توصیه می کنم که یا به دنبال این کار نروید یا تا آخر آن باید به پیش رفت، آخر تلاوت نیز این است که صوت باید در حد اعلی باشد که البته مقداری از آن وراثتی و درصد دیگر نیز اکتسابی است. اگر هر کدام از بخش‌ها و دانش‌های قرائت قرآن اعم از تجوید، وقف و ابتداء و ... با هم و در کنار هم گرد نیایند، به تلاوت مطلوب دست نخواهیم یافت. در بخش لحن، مصری‌ها قدمتی بیش از هفت قرن دارند، «ابن بطوطه» زمانی که جهانگردی می‌کرده است، در قاهره ملاحظه می‌کند که بیشترین هزینه برای قرآن کریم می‌شود، به همین خاطر است که مشاهیر مصری قله‌های تلاوت قرآن در جهان هستند، درست است که قرآن در عربستان نازل شده است اما در مصر خوانده شده است. همه ما نیز در واقع شاگردان قاریان مصری هستیم، در این باب هر کسی زحمت بکشد و به دنبال آن برود با هیچ خسرانی مواجه نخواهد شد.
سبزعلی در ادامه سخنان خود تجارت قرآن را تجارتی عنوان کرد که به هیچ وجه در آن ضرر نخواهد بود، گفت: هر کس در تلاوت قرآن بماند و فعالیت کند بدون زیان است، نه تنها زیان ندارد بلکه خداوند از فضل و رحمت خود به افرادی که در این راه بوده‌اند عطا خواهد کرد. پس به این می‌رسیم که تنها باید از خط قرمز که تلاوت را به غنا برساند دوری کنیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: خود من سوره مبارکه «نبأ» قرائت کرده بودم، از همین قرائت‌های استاد سلیم مؤذن زاده، آن موقع هیچ‌کس «محمود رمضان» را نمی‌شناخت، من در تلاوت سوره نبأ مقداری بسیار جزئی از آن سبک استفاده کردم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. این تفاوت بسیار زیادی دارد با تلاوتی که حجم زیادی از سبک های موسیقی را وارد آن کند.
عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی کشور در بخش دیگری از این نشست با تأکید بر اینکه تلاوت قرآن هم یک علم است، هم یک فن است و هم یک هنر است، گفت: شکوه تلاوت نباید قربانی هنرنمایی صوتی شود و آن خط قرمزی که گفته شد، بسیار قبول دارم، به نظر می‌رسد حد نصاب به کارگیری آواها و نغمات باید در مرتبتی باشد که پیام و مفهوم و معنای قرآن را به مسلخ نبرد. یعنی کار به اینجا نرسد که خواننده معلوم الحالی، آیاتی از قرآن را با آن کیفیت بخواند که واکنش قضایی نظام اسلامی را دریافت کند.
داستان فضیل
سلیمی در ادامه به داستان فضیل اشاره کرد و افزود: «فضیل ابن عیاض» سردسته دزدان و راهزنان است، در نیمه شب به قصد ارتکاب جرم از دیوار خانه‌ای بالا می‌رود، در حالی که یک پای او یک طرف و پای دیگر سمت دیگر دیوار است، تلاوت یک آیه از قرآن از قاری قرآنی که اتفاقاً نام او در تاریخ ثبت نشده است، حائز رتبه اول مسابقات بین‌المللی نبوده است! در کلاس‌های صوت و لحن تخصصی شرکت نکرده است و هیچ جایزه‌ای از جوایز مرسوم دریافت نکرده است و هیچ صداوسیمایی نیز صدای او را پخش نکرده است! باعث می‌شود تا دگرگون شود. یک نفر می‌خواند «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ» این خواندن آنقدر تأثیرگذار و برای خدا بوده است که فضیل در آن نیمه شب در بالای دیوار می‌گوید: «بلی... بلی» چرا وقت آن رسیده و همین الان است، به خاطر تأثیر تلاوت یک قاری با اخلاص که در این مسائلی که برخی جاها باب شده و دیده می‌شود هیچ سنخیتی نداشته است، تبدیل می‌شود به یکی از راویان حدیث و مجاور کعبه، بر اساس شرحی که در تاریخ زندگی او نوشته شده است در روز جمعه‌ای که مصادف با روز عاشورا بوده است درگذشته است.
وی اظهار کرد: زمانی که در روایات نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به عبارتی همچون «انی اخاف» می‌رسیم، این یعنی نگرانی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، از روزی که انحراف ایجاد شود است. در حدیث شماره 16547 از مجموعه شریف «میزان الحکمه» از پیامبر (ص) نقل شده است که «انی اخاف علیکم استخفافاً بالدّین و بیع الحکم و قطیعة الرحم و ان تتخذوا القرآن مزامیر» یعنی نگران آن هستم که شما امت من با عملکرد خود موجب سبک شمردن دستورات دینی شوید و قرآن را با ساز و آواز بخوانید. اگر از همان ابتدایی که می‌خواهد انحرافی در وادی صوت و لحن ایجاد شود، جامعه قرآنی، علماء و اساتید نسبت به آن حساسیت نشان ندهند و به وظیفه خود در این رابطه به بهانه ورود یک سبک هنری جدید، عمل نکنند، این نقطه آغاز یک انحراف است که بعداً نمی‌توان جلوی آن را گرفت.
این پیشکسوت قرآنی کشور در ادامه توصیه‌ای به گروه‌های تواشیح داشت و گفت: در رابطه با برادرانی که در گروه‌های تواشیح که دو ماهیت با ارکستر و بدون ارکستر دارند، به عنوان یک شاگرد پیر و کوچک توصیه دارم این کار را نکنند، در تواشیح این همه تواشیح‌های فاخر داریم، این همه ابتهالات فاخر داریم، از بزرگان طراز اول مصر و گروه‌های ممتاز ایران اسلامی که لزوماً موزیکال نبوده و بسیار هم تأثیرگذار بوده است. چه کسی می‌تواند در رابطه با برنامه جاودانه‌ای که استاد «طه الفشنی» در مورد «حب الحسین» پیاده کرد نظیر آن را بیاورد، آیا واقعاً بحث موزیک بوده است، چه کسی می‌تواند مانند اساتیدی همچون «نقشبندی» یا «محمد عمران» و یا برنامه‌هایی که در کشور خودمان اجرا شده است، مانندی بیاورد. تمام برنامه هایی که «استاد آرزم» تهیه کرده است و مردم به آن علاقه دارند همه به دور از این موارد بوده است، لذا ما باید بسیار صریح و با شجاعت بگوئیم که نغمات و زیبایی‌های هنری تلاوت قرآن تا جایی از نظر ما مجاز است که به قداست، شکوه تلاوت، وقار و متانتی که یک قاری باید داشته باشد لطمه‌ای وارد نکند.
محمدحسین سبزعلی، پیشکسوت قرآنی کشور نیز در بخش دیگری از سخنان خود در مورد صحبت‌های مطرح شده در این نشست در مورد بحث مادیات در تلاوت بیان کرد: در رابطه با مسائل مادی تنها یک مسئله را مطرح می‌کنم و آن هم اینکه جایی را بالاتر از دفتر مقام معظم رهبری نداریم، دفتر ایشان مبلغی را به عنوان تبرک و تیمم به قاری و یا مداحی که حضور می‌یابد، می‌دهد، البته این تفاوت در گرفتن و داده شدن است، ان شاء الله قاریان ایرانی جز آن دسته‌ای باشیم که طلب نکنیم و نخواهیم اما اگر مبلغی داده شود اشکالی ندارد.
وی در ادامه سازمان اوقاف و امور خیریه را یکی از عوامل مادی شدن قاریان عنوان و اظهار کرد: این سازمان در مادی شدن قاریان دخالت داشته است، از ابتدای زمانی که تلاوت را شروع کردم تا 20 سال بعد بابت هیچ تلاوتی مبلغی دریافت نکردم. زمانی استاد «مولایی» به من گفت که شیخ حسین برو و در یک مجلس ختم یکی از سرهنگ‌های آن زمان تلاوت کن، هنوز خیلی جوان بودم و محاسن نداشتم، بعد از تلاوت دیدم یکی از سربازها بعد از احترام نظامی که به من گذاشت پاکتی را به من داد و پس از جویا شدن از محتوای پاکت آن را قبول نکردم. این رویه در بین قاریان بود تا اینکه اوقاف برنامه‌هایی با عنوان شبی با قرآن و بعد محافل و ... را راه‌اندازی کرد و ابتدا از هدیه دادن غیر نقدی و بعد هم نقدی کردن هدایا این رسم را باب کرد. سازمان اوقاف به جای اینکه بودجه‌های خود را صرف جلسات آموزش قرآن کند و مسابقات را در بین محصولات جلسات برگزار کند، روش ارباب و رعیتی را در مسابقات راه‌انداخته است به نحوی که زحمت تربیت قاریان و حافظان با اساتید جلسه‌دار است اما سازمان اوقاف با یک مسابقه زحمات این اساتید را در کارنامه خود ثبت می‌کند که این درست نیست و رویه خوبی نیست.
عباس سلیمی نیز در بخش پایانی صحبت‌های مطرح شده در این نشست خاطرنشان کرد: در مورد بحث نگرش مادی به تلاوت قرآن کریم این است که می‌گوئیم قاری قرآن برای شرکت در یک محفل انس با قرآن و یک همایش و سمینار شایسته نیست برای تلاوت قرآن نرخ تعیین کند و الا اینکه یک نفر قاری ممتاز شده است، گناه نکرده است که در خانه باشد، بیکار باشد و در هر جلسه‌ای حضور یابد رایگان تلاوت کند، این منظور ما نیست، منظور ما این است که اگر یک قاری برای تلاوت دعوت شد بدون اینکه از دریافت مبلغ سخن بگوید برود و صاحب مجلس نیز مبلغی را اهدا کند با نهایت احترام می‌توان پذیرفت و باید پذیرفت. این نوع نگرش که تبرک باشد و یا هدیه باشد بلااشکال است، اما اینکه یک قاری مطرح و یا غیر مطرح مدیر مالی داشته باشد و شماره حساب مالی مشخص داشته باشد و به فلان فرد بگوید به حساب واریز کن، این همان جایی است که باید گفت تا این کار را انجام ندهد «وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلًا» قیمت یک آیه‌ای که خوانده می‌شود از همه این کهکشان‌ها بالاتر است.
گزارش تصویری این خبر را اینجا ببینید.
روح مطهرش شاد و شفاعت قرآن کریم و اهل بیت(ع)نصیبشان باد انشاالله...