هدایتگری وحیانی در دو دسته آموزه‌های سیاسی قرآن
گروه اندیشه: به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، قرآن کتابی است که برای هدایت انسانها نازل شده است و از این منظر می‌توانیم آموزه‌هایی که ناظر به سیاست هستند را در دو دسته کلی آیات مکی و مدنی تقسیم‌بندی کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین منصور میراحمدی، دانشیار دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گفت: اگر بخواهیم یک تعریف کوتاه و جامع از قرآن ارائه بدهم، باید بگویم که قرآن کتاب هدایت است. هدف اساسی قرآن هدایت گری انسان‌هاست؛ قرآن کریم برای انسان در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و سیاسی پیام‌ها و آموزه‌هایی برای هدایت دارد.
وی در ادامه افزود: اگر چه نمی‌توان قرآن کریم را یک کتاب صرفا سیاسی دانست اما کتابی است که در حوزه سیاست و زندگی سیاسی آموزه‌ها و هدایت‌های دارد که اگر انسانها آنها را پیاده کنند، سعادت جمعی آنها فراهم می‌شود با این نگاه طبیعتا انتظاری که از قرآن کریم می‌رود این است که تا آنجا به سیاست پرداخته باشد که ارتباط با هدایت انسانها داشته باشد پس نباید انتظار داشته باشیم که تمام تئوری‌های سیاسی در قرآن مطرح شده باشد، ولی انتظار معقول این است که هرآنچه به هدایت جمعی انسان ارتباط پیدا می‌کند در قرآن کریم آمده باشد.
تقسیم آیات سیاسی قرآن به مکی و مدنی
میراحمدی گفت: از این منظرمی‌توان تمام پیام‌ها و آموزه‌های قرآن کریم که ناظر به سیاست هستند را در دو دسته کلی تقسیم‌بندی کنیم. دسته اول آموزه‌های است که نقش بنیادین دارند و تامین کننده مبانی و بنیان‌های سیاست اسلامی هستند. این دسته از آموزه‌ها و مفاهیم عمدتا در آیات مکی آمده‌اند یعنی قبل از هجرت پیامبر به مدینه بر پیامبر نازل شده‌اند. در آیات ما می‌توانیم بنیان‌های سیاست اسلامی را ببینیم. به عنوان مثال یکی از مهم‌ترین بنیان‌های سیاست اسلامی که آن را از دیگر سیاست‌ها جدا می‌کند پذیرش ایده حاکمیت الهی است؛ یعنی در سیاست اسلامی این یک اصل مبنایی است که در بسیاری از آیات مکی پرداخته شده است و مبنای سیاست اسلامی را تشکیل می‌دهد. چون تنها خداوند خالق انسان است پس هموست که تنها می‌تواند حاکم باشد و حق حاکمیت بر انسان دارد. این اصل بنیادین است و تمام مولفه‌ها و مفاهیم سیاست اسلامی بر این اصل استوار شده است، پس دسته اول آموزه‌هایی هستند که در آیات مکی آمدند و مبانی و بنیادهای سیاست اسلامی را مطرح کردند.
وی اظهار کرد: دسته دوم آموزه‌ها و سیاست‌هایی هستند که در آیات مدنی آمدند و نقش این آموزه‌ها هم عبارت است از تبیین قواعد و قوانین سیاست اسلامی؛ قوانینی که حاکم بر سیاست اسلامی هستند در مدینه نازل شده‌اند.
وی در ادامه افزود: به هر حال توسط پیامبر یک نظام سیاسی و حکومت دینی شکل گرفته است این حکومت نیاز به قوانین دارد که بر اساس آن قوانین جامعه شکل بگیرد آیات مدنی در عرصه سیاست عمدتا نازل به قوانینی بود که برای اداره اجتماع الزام آور بود.
وی افزود: آیاتی که در این دوره نازل شده اند آیاتی هستند که به آیات الاحکام معروف شده‌اند شان نزول بعضی از این آیات گاه به زندگی فردی و گاه به زندگی اجتماعی مرتبط است یکی از شاخص‌های آیات این است که با «ان الذین آمنوا» شروع می شود و بعد یک اقدامی را توضیح می‌دهد. آیاتی نظیر «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم» الزام را برای جامعه مومنان می آورد.
وی در پایان گفت: پس در جمع بندی نهایی باید بگویم در آیات مکی چون هنوز دولت تشکیل نشده و جامعه ایمانی هنوز شکل نگرفته است آنجا خطاب به مردم است و «یا ایها الناس» قاعده و قانونی الزام آوری در آنجا نیست. از این زاویه می‌توان گفت مجموع آیاتی که در قرآن کریم نازل به سیاست هستند را می توانیم به این دو دسته تقسیم کنیم.
