جریان شکل‌گیری فعالیت‌های قرآنی آموزش و پرورش/ اقدامات زیربنایی دارالقرآن در کشور +فیلم
کانون خبرنگاران نبأ: یک پیشکسوت قرآنی با بیان اینکه سازمان تبلیغات اسلامی اولین و قانونی‌ترین تشکل اسلامی کشور است، اظهار کرد: بعد از انقلاب ارگان‌های متعددی وارد فعالیت‌های قرآنی شدند؛ به نظرم این عرصه آن‌قدر وسیع است که قسمت‌های دیگر نیز می‌توانند فعال شوند.
محمد حاجی‌کتابی، از پیشکسوتان قرآنی و مشاور حقوقی سازمان دارالقرآن الکریم در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا با اشاره به فعالیت‌های قرآنی خود پس از پیروزی انقلاب اظهار کرد: از دوران طفولیت و خردسالی به واسطه زحمات پدر بزرگوارم در محضر قرآن بودم. یادم هست که هنوز به کلاس ابتدایی نمی‌رفتم که قرآن را با قرائت صحیح می‌خواندم. هنگامی که به کلاس سوم ابتدایی رسیدم هم پیش‌نماز مدرسه بودم و هم معلم قرآن.
کسب فیض از استاد مولایی و پورفضلی
وی افزود: در دوران نوجوانی بیشتر به سمت قرآن آمدم و خداوند توفیق داد تا در جلسات قرآن مرحوم استاد مولایی و استاد پورفضلی راه پیدا کردم. تا پیش از فوت استاد مولایی ارتباط تنگاتنگی نیز داشتیم. البته معلم اصلی‌ام در زمینه قرائت و تجوید قرآن استاد پورفضلی بودند. دو ـ سه سالی نیز از محضر استاد محمدتقی مروت بهره بردم و در جلسات شب‌های دوشنبه ایشان در مسجد الجواد(ع) میدان هفت‌تیر و جلسه دیگری که داشتند، به صورت ناشناخته شرکت می‌کردم. خلاصه بخشی از عمرم را در زمینه قرآن گذراندم.
مشاور حقوقی سازمان دارالقرآن‌الکریم با بیان اینکه ارتباط من با سازمان دارالقرآن به انس با قرآن بر می‌گردد، تصریح کرد: البته فعالیت‌های قرآن را به صورت رسمی از اوایل انقلاب شروع کردم؛ زمانی که در اردوهای تربیتی وزارت آموزش و پرورش در رامسر رفتم، از همان‌جا به عنوان مربی ایدئولوژی رسما به فعالیت قرآنی وارد شدم. بعد از اردو نیز با توفیق الهی به عنوان اولین مسئول قرآنی شهر تهران (امور تربیتی) به کمک استاد «خواجوی» مشغول شدم و تاکنون به‌حمدالله برنامه قرآنی‌ام به طور مستمر ادامه پیدا کرده است، اگرچه رشته تحصیلی متفاوتی انتخاب کردم.
وی گفت: رشته تخصصی دانشگاهی من حقوق است و ارتباطم با سازمان دارالقرآن نیز هم از جهت قرآن بود و هم از جهت حقوقی. در سال 84 به دعوت برادرم خواجوی که در آن موقع رئیس سازمان دارالقرآن بودند دعوت شدم و الحمدلله این همکاری تاکنون ادامه دارد.
استقبال دانش‌آموزان از جلسات قرآن در اوایل انقلاب
این پیشکسوتان قرآنی کشور با اشاره به اردوی تربیتی رامسر در اوایل انقلاب عنوان کرد: در حدود 800 -900 دانش‌آموز دبیرستانی پسر را از تهران به محل اردو آورده بودند؛ دو روز اول سر کلاس درباره هستی‌شناسی و خداشناسی برایشان صحبت کردم. اوایل انقلاب بود و این بحث‌ها اهمیت داشت. دو روز که گذشت دیدم کلاس‌ها جذابیتی برای آنان ندارد. دانش‌آموزان گوش می‌دادند ولی انگیزه حضور به‌موقع در سر کلاس و فعالیت نداشتند. بلافاصله با «توسلی»، مسئول اردوگاه و معاون پرورشی آن موقع در وزارتخانه صحبت کردم و گفتم: کلاس‌ها بد نیست ولی می‌توانستید کلاس‌های دیگر در کنار کلاس‌هایتان بگذارید.
وی افزود: پیشنهاد دادم در برنامه‌ریزی کلاس‌ها جلسه آموزشی قرآن نیز بگنجانیم و در آن به حفظ، مفاهیم، روخوانی بپردازیم. خودم نیز مسئولیت کلاس‌ها را پذیرفتم. روز سوم اردوگاه بود که پلاکارد چسباندم «از فردا کلاس قرآن تشکیل می‌شود». کلاس ایدئولوژی ما 15 تا 16 نفر تا 18 نفر داوطلب داشت ولی یادم نمی‌رود نزدیک به 35 نفر برای قرآن ثبت‌نام کردند. تمامی شاگردان کلاس سوم دبیرستان بودند ولی من فکر می‌کردم دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شرکت می‌کنند.
حاجی‌کتابی اظهار کرد: در آن جلسه شروع به تدریس تجوید کردیم. دو روز جمع‌خوانی داشتیم و خیلی زود اثر کرد. روز آخر به مسئولان گفتم که تصمیم دارم مسابقه قرآن برگزار کنم، همه چیز را به من بسپارید. سالن آمفی‌تئاتری در اردوگاه شهید رجایی رامسر بود؛ سریع با خط درشت تراکت‌های بزرگی را با ماژیک نوشتم و به دیوار چسباندم. باید بگویم که خوشنویسی را در خدمت اخوین، کیخسرو خروش و موحد تمرین داشتم و به دلیل درس و دانشگاه رها کردم.
وی با اشاره به مراحل برگزاری مسابقات در اوایل انقلاب گفت: یک گروه کوهنوردی آنجا برای کارهای نمایشی طناب می‌بستند، تا فهمیدند که مسابقه قرآنی داریم، پیشنهاد دادند که برای شما رحل بسازیم. گل‌های خرزله آنجا زیاد بود، سریع آنها را کندند و با چاقوی کوهنوردی تمام برگ‌هایش را زدند و یک رحل خیلی خوشگل درست کردند که عکسش را هنوز دارم. حال داور نداشتیم و باید چند داور تعیین می‌کردیم. «دربندی»، مربی ایدئولوژی را گفتم داور شود. ابتدا امتناع کرد ولی گفتم که از آنجا که صرف و نحو خواندی وقف و ابتداها را امتیاز بده. یکی دیگر از بچه‌ها را برای صوت و لحن گذاشتم و یک مسابقه نمایشی برگزار کردم. چند بسته هم به عنوان کادو کنار گذاشتم.
راه‌اندازی برنامه‌های قرآنی آموزش و پرورش تهران
این استاد قرآن افزود: سالن آمفی‌تئاتر مملو از بچه‌ها بود. در نهایت مسابقه تا ساعت یک شب طول کشید. «توسلی» گفت: فکر نمی‌کردم قرآن این قدر برای افراد جاذبه داشته باشد. برای سال بعد حتما جلسه قرآن می‌گذاریم. از اردوگاه که برگشتیم تهران دو هفته بعد آموزش و پرورش استان تهران من را خواستند. مسئولان وقت امور تربیتی شهر تهران گفتند که می‌خواهند برنامه قرآنی راه‌اندازی کنند و مسئولیتش را به من بدهند. در آن زمان سنی نداشتم و 21 سالم بیشتر نبود. اوایل انقلاب بود و آنها گفتند برای معلمای قرآن می‌خواهند برنامه‌ریزی کنند.
وی با اشاره به اینکه در آن زمان تازه می‌خواستم دبیر بینش دینی یک دبیرستان در خیابان فلسطین بشوم، تصریح کرد: این کار برایم خیلی جاذبه داشت، نمی‌خواستم رد کنم ولی با کمی مشورت قبول کردم. آنها از من خواستند که یک نیرو با خودم بیاورم و برای همین از «محمدهادی خواجوی» دعوت کردم. ایشان در مدرسه‌ای واقع در منیریه به نام مدرسه راهنمایی قدس که جزو مدارس اسلامی بود مسئولیت گرفته بود و قبول نمی‌کرد و با اصرارم گفت که باید استخاره بگیرد. بعد که تماس گرفتم استقبال کرد. پرسیدم چه شده که پاسخ داد: استخاره برای نیامدن گرفتم خیلی بد آمد؛ آیه شریفه «وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» آمد.
برنامه‌ریزی فعالیت‌های قرآنی آموزش و پرورش کشور
این پیشکسوت قرآنی عنوان کرد: با کمک ایشان بخش قرآن امور تربیتی استان تهران را راه‌اندازی کردیم. بعد از 4 یا 5 ماه به ما گفتند که به وزارتخانه برویم. ما را به خیابان سی‌تیر ساختمان کل امور تربیتی بردند. مسئول کل کشور در آن موقع آقایان زاهدی و موحدنیا بودند؛ برنامه‌ریزی کل کشور را به ما سپردند. نخستین مسابقات قرآن آن سال در اردوگاه «شهید باهنر» واقع در منظریه تهران انجام شد. محمد عباسی و بیشتر قاریان 14 سال بیشتر نداشتند که وارد مسابقات شدند. اولین مسابقه قرآن را برگزار کردیم که بعد به مسابقات کشوری کشیده شد.
وی افزود: این مسابقه‌های آمیزه‌ای که اکنون شما می‌بینید امسال قرار است چند بخش آن در شیراز و چند بخش در مشهد برگزار شود و چندین برنامه آن تاکنون برگزار شده، ثمره همان دوره است. در آنها سال حاجی‌شریف در اداره‌کل امور تربیتی به ما پیوستند و به همراه شهید ناسخیان و مسعود وکیل همکاری لازم را داشتند. وکیل سربندی، شریف، خواجوی و مهدوی بیشترین همکاری را داشتند.
مشاور حقوقی سازمان دارالقرآن الکریم بیان کرد: پس از این دوران کم‌کم امور تربیتی شاخ و برگ و سر و سامانی گرفت. چند سال بعد مسابقات قرآن به مسابقات قرآن و نهج‌البلاغه تبدیل شد و در سال بعد قرآن و نهج‌البلاغه و شاخه‌های دیگر. همان زمان با سازمان تبلیغات و دارالقرآن ارتباط نزدیکی داشتیم. به خاطر اینکه تنها جایی که کارهای تشکیلاتی و سازمان‌یافته انجام می‌شد، سازمان تبلیغات اسلامی بود.
اقدامات زیربنایی سازمان تبلیغات اسلامی در امور قرآنی
وی با بیان اینکه اقدامات ما در آموزش و پرورش ارزشمند بود ولی کار سازمان تبلیغات زیربنایی‌تر بود، گفت: بعدها در سازمان تبلیغات دفتر چاپ و نشر قرآن راه‌اندازی شد. اکنون اگر بخواهند قرآنی چاپ شود به بخش ناشرین در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌برند و یک فرم را پر می‌کنند، سپس قرآن‌ها را به سازمان دارالقرآن کریم معرفی می‌کنند تا در آنجا بررسی شود. اولین وظیفه‌شان این بود که تلاوت‌هایی که در صداوسیما خوانده می‌شود، سامان دهند و کار دیگر چاپ و نشر قرآن بود که بر عهده بگیرند.
حاجی‌کتابی در ادامه به تبیین جایگاه و نقش سازمان دارالقرآن در عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور پرداخت و تصریح کرد: سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان متولی امور اسلامی بعد انقلاب، اولین و قانونی‌ترین تشکل اسلامی کشور است، به برکت انقلاب شکوهمند اسلامی دستگاه‌های دیگری نیز فعال شد. سازمان اوقاف و امور خیریه فعال شد. آموزش و پرورش فعالیت خیلی خوبی انجام داد و سیمای قرآن و رادیو قرآن نیز فعال شد. سپس شورای عالی قرآن راه‌اندازی شد. کم‌کم این ارگان‌ها وارد عرصه فعالیت‌های قرآنی شدند. این عرصه آن‌قدر وسیع است که قسمت‌های دیگر نیز می‌توانند فعال شوند.
عرصه گسترده فعالیت‌های قرآنی
وی با بیان اینکه معتقدم جا برای فعالیت‌های قرآن بسیار فراخ است، تصریح کرد: فعالیت‌های قرآنی هنوز جایگاه خود را به شکل بسیار خوب باز نکرده و هنوز که هنوز است جا برای فعالیت‌های قرآنی بسیار است. یک بخش را سازمان تبلیغات انجام می‌دهد. بخش وسیعی هم در حوزه آموزش عمومی و هم در حوزه آموزش کارکنان ستادهاست. ستادها نیز جزء برنامه‌های تعریف‌شده سازمان تبلیغات است که یک نمونه‌اش نهضت قرآن‌آموزی بود. البته نهضت قرآن‌آموزی مصوبه هیئت وزیران بود اما مجری آن سازمان تبلیغات بود.
این پیشکسوت قرآنی افزود: در عرصه فعالیت‌های جنبی برادران ما در اداره آموزش سازمان دارالقرآن در زمینه پرورش نخبگان قرآنی دانش‌آموز فعالیت‌های دارند و بر روی این افراد کار می‌کنند. بچه‌هایی که در شهرستان‌ها چهره‌های قرآنی هستند در مسابقات آموزش پرورش رشد می‌یابند. اینها نباید رها شوند. یک قسمت از اداره آموزش قرار است این کار را انجام دهد. پارسال هم همین‌جا برنامه داشتند. البته چندسال است که این برنامه استمرار دارد. امیدوارم در آینده فعالیت بیشتر و بهتری داشته باشد.
حضور چهره‌های مطرح قرآنی در دارالقرآن الکریم
وی با بیان اینکه آنچه مهم است، جایگاه رسمی سازمان دارالقرآن است، گفت: اینجا از سال 58 یا 59 با حضور چهره‌های قرآنی از جمله استاد خدام‌حسینی، مرحوم اربابی و صبحدل و همچنین عباس سلیمی و احمد حاجی‌شریف و دیگر دوستان که کنار آنها بودند شروع به کار قرآنی کردند. از سال 61 تا سال 68 اعزام به خارج هم دست سازمان تبلیغات بود. به علاوه کمیته قرآنی زیر نظر استاد خدام‌حسینی کار می‌کرد و یوسف‌افراش که اکنون معاون سازمان هستند مسئول کمیته بود؛ این کمیته قراء را بر حسب تلاوت و سابقه شناسایی و دسته‌بندی می‌کرد و از همه قاریان شهرستانی دعوت می‌کرد.
حاجی‌کتابی تصریح کرد: خودم در سه سفر قرآنی حضور داشتم. بعدا کار تغییر شکل پیدا کرد و کمیته‌ای انتخاب شد. کمیته چهار‌گانه‌ای که یک بازویش سازمان تبلیغات اسلامی شد. کار به نوعی در کانال دیگری قرار گرفت و زمانی که آن کانال شروع به فعالیت کرد، حوزه تبلیغ قرآنی به آن شکلی که سازمان فعالیت می‌کرد به‌نوعی کنار زده شد و انتخاب در مسیر دیگری قرار گرفت.
وی عنوان کرد: سازمان تبلیغات اسلامی نیز تصمیم گرفت در حوزه کاری خود کارش را ادامه بده. حوزه اعزام به خارج از کشور را رها کند. به دلیل اختلاف سلیقه‌هایی که پیش می‌آمد شاخصه‌های که در انتخاب دوستان اختلاف سلیقه داشتند اعزام به خارج از کشو را رها کنند. ولی حوزه‌های دیگر را خدا را شکر رها نکردند؛ خصوصا حوزه آموزش عمومی، نظارت بر چاپ و نشر قرآن و فعالیت قرآنی در تمام کشور که جای مانور بسیاری هم داشت.
