تهران و بیشکک در مسیر توسعه همکاری‌های دینی و مقابله با افراطگرایی
شعب خارجی: سفر رئیس‌جمهور قرقیزستان به کشورمان که فردا، ۱۳ شهریورماه، آغاز می‌شود، اراده و عزم دو کشور برای توسعه مناسبات دینی و فرهنگی و تعمیق روابط دو جانبه را نشان می‌دهد.
قرقیزستان با مساحت 198 هزار و 500 کیلومتر مربع و با جمعیتی حدود پنج و نیم میلیون نفر که حدود 83 درصد آن مسلمان با مذهب حنفی هستند، در شمال شرقی آسیای مرکزی واقع شده است؛ پایتخت این کشور شهر بیشکک است.
این کشور از شمال با قزاقستان، از جنوب با تاجیکستان، از غرب با ازبکستان و از شرق و جنوب شرقی با چین همسایه و هم‌مرز بوده و از طبیعت بسیار زیبایی برخوردار است.
قرقیزستان در سال 1864 ضمیمه روسیه شد و در 31 آگوست سال 1991 با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به استقلال رسید، در بهار سال 2005 میلادی در پی خواست و اراده مردم، دولت «عسگر آقایف» ساقط و «قربان‌بیگ باقی‌اف» که پیش از این سمت نخست‌وزیری را برعهده داشت، برنده انتخابات شد و به‌عنوان رئیس‌جمهور این کشور سوگند یاد کرد.
پنج سال بعد از این انتخابات یعنی در فوریه سال 2010 میلادی مردم قرقیزستان در اعتراض به آنچه که فساد مالی و گرانی کالا و خدمات عنوان می‌شد به خیابان‌ها ریختند و دولت «قربان‌بیگ باقی‌اف» را نیز سرنگون کردند؛ بعد از این سرنگونی «رزا آتونبایوا» که مخالفان را رهبری می‌کرد، دولت موقت تشکیل داد و بعد از آن با برگزاری انتخابات سال 2011 «آلماس‌بیک آتامبایف» به‌عنوان رئیس‌جمهور برگزیده شد که همچنان زمام امور را در اختیار دارد.
اقتصاد قرقیزستان بر کشاورزی استوار است
اقتصاد قرقیزستان بر کشاورزی استوار بوده و این کشور فاقد منابع و ذخائر استراتژیک است؛ اگرچه منابعی از طلا، اورانیوم و فلزهای کمیاب را در اختیار دارد و پرآب‌ترین کشور آسیای مرکزی به شمار می‌رود؛ اما در حوزه تجاری به صدور کالاهای بومی و یا چینی به جمهوری‌های آسیای میانه وابسته است.
در حوزه فرهنگی بدون شک حماسه «ماناس» مهم‌ترین دستاورد قوم قرقیز محسوب می‌شود؛ این حماسه که بالغ بر 500 هزار بیت است، محصول الهامات فردی به‌نام ماناس خوان است که در آن تجربه تاریخی و معنوی این قوم تجلی پیدا کرده است.
حماسه ماناس، گویای مبارزه مردم قرقیزستان در طول تاریخ برای نیل به استقلال است؛ شجاعت، دلاوری و کرامت انسانی از موضوعات اساسی این حماسه است که تشابهات فراوانی با شاهنامه فردوسی دارد. ماناس خوانان همچون شاهنامه‌خوانان با شور و آئین خاصی این حماسه را قرائت می‌کنند.
قرقیزستان تنها کشور آسیای مرکزی است که متفاوت از دیگر کشورهای این منطقه پس از یک سلسله ناآرامی‌ها اولین و تنها نظام پارلمانی در آسیای میانه را شکل داد و در مسیر برقراری دموکراسی گام برداشت با این حال این کشور در حال حاضر با مسائلی همچون مفهوم دولت لائیک، مناسبات و چگونگی انسجام‌بخشی میان ارزشهای دینی و ملی، چگونگی تعامل دین و دولت سکولار، کاهش و رفع فساد مالی و همچنین برقراری روابط سازنده قومی و قبیله‌ای، احیای اندیشه دینی و مبارزه با افراطگرایی مذهبی مواجه است.
این کشور مانند دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی هفت دهه در ترکیب اتحاد جماهیر شوروی و تحت سلطه نظام سوسیالیستی اداره می‌شد؛ طی این مدت متأثر از سیاست‌های ضد دینی نظام کمونیستی، بسیاری از علمای دینی اعدام، زندانی و یا به سیبری تبعید شدند.
احیای اندیشه دینی در قرقیزستان
قرقیزستان با فروپاشی شوروی بهطور مشخص در مسیری متفاوت از سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی، احیای اندیشه دینی را به‌عنوان راه‌حلی مطمئن برای پیشرفت معنوی و انسجام ملی جامعه مورد توجه قرار داد و به این ترتیب نقش اسلام در جامعه قرقیزستان روز به روز افزایش پیدا کرد.
بسیاری از آگاهان معتقد هستند تنها اسلام می‌تواند در قرقیزستان که از تنوع اقوام برخوردار است، وحدت برقرار کند و از بروز منازعات قومی که به‌ویژه در نواحی جنوبی هر زمان می‌تواند گسل‌های آن فعال شود جلوگیری کند، در حال حاضر مردم قرقیزستان هویت خود را در اسلام جست‌وجو می‌کنند و حدود سه هزار مسجد پذیرای حضور پرشور مردم مسلمان قرقیز است؛ حتی در پارلمان این کشور و نیز در برخی ارگان‌های دولتی و نهاد ریاست جمهوری نمازخانه دایر شده است.
در سال‌های آغازین استقلال این کشور، ناگهان مبلغان اسلامی زیادی از کشورهای مختلف اسلامی با قرائت‌های مختلف از اسلام وارد قرقیزستان شدند و به فعالیت‌های تبلیغی و ترویج قرائت مورد نظر خود از اسلام پرداختند؛ مبلغانی که با اهداف خاص جماعت‌های مختلف اسلامی را به‌وجود آورند و مسبب اختلافات مذهبی و قومی در این کشور شدند.
تهدیدات ناشی از فعالیت گروه‌های وهابی و افراطی، دولت قرقیزستان را واداشت تا در سال‌های اخیر بنیان‌های اساسی سیاست خود را در حوزه دینی در قالب قانونی تحت عنوان شفاف‌سازی دین و دولت، تنظیم و تصویب کند؛ طرحی که ترویج و توسعه اسلام سنتی را مورد توجه قرار می‌دهد.
اسلام سنتی در نگاه اسلام‌شناسان قرقیز همان سنت پیامبر(ص) تعریف می‌شود؛ این طرح همچنین تقویت بنیه علمی روحانیت سنتی قرقیز را در دستور کار خود قرار داد. برخی از کارشناسان دینی این کشور بر این باورند که برای پاسخ به نیازهای روز مردم مسلمان به‌ویژه جوانان، باز کردن باب اجتهاد یک ضرورت است؛ چنانکه تربیت و آماده‌سازی اندیشمندانی که بتوانند حقیقت اسلام و ارزشهای اصیل اسلامی را برای جامعه تبیین کنند و درک جامعه را نسبت به ارزشهای اسلامی ارتقاء دهند در شرایط امروز قرقیزستان امری لازم محسوب می‌شود.
تعمیق همکاری‌های دینی در سفر آتامبایف به ایران
سفر در حال حاضر به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قرقیزستان به‌دلیل اشتراک در اعتقاد به وحدت اسلامی می‌توانند در حوزه دین و انجام مطالعات مشترک دین‌پژوهی همکاری‌های ثمربخشی داشته باشند. اگرچه سفر آلماس‌بیک آتامبایف، رئیس جمهور قرقیزستان به کشورمان ماهیتی اقتصادی دارد؛ اما این سفر همچنان می‌تواند زمینه‌های همکاری در سایر حوزه‌ها از جمله حوزه دین را فراهم کند.
تردیدی نیست که اسلام موقعیتی بسیار قوی در قرقیزستان دارد و توده مردم این کشور از ارزشهای لیبرال دموکراسی به‌دلیل اینکه آن را با ارزش‌ها و سنت‌های ملی خود مغایر می‌بینند دلسرد شده‌اند؛ لذا در جست‌وجوی راهی برای اعمال حق حاکمیت ارزشهای خویش هستند و این مسیر را در اسلام می‌بینند؛ چراکه اسلام را ضامن صلح و ثبات آینده کشور خود می‌دانند.
چالش‌های افراطگرایی در قرقیزستان
در سالیان اخیر تحت تأثیر رخدادهای خاورمیانه و ظهور گروه‌های افراطی و تکفیری در آسیای مرکزی و بخش‌های دیگر جهان اسلام به همراه سایر دلایل از جمله خلأهای قانونی، فقر اقتصادی مردم و حمایت مالی فراوان برخی دولت‌های حامی اندیشه‌های افراطی، فعالیت گروه‌های افراط‌گرای دینی در فضای قرقیزستان افزایش پیدا کرده است. گروه‌هایی که برای تأثیرگذاری بر اندیشه‌های جوانان این کشور و نفوذ در ادارات و نهادهای دولتی از تمامی ابزارهای موجود مانند اینترنت، یوتیوپ، فیس بوک و واتس آپ استفاده می‌کنند.
براساس برخی آمارها بهطور مشخص اعضای داعش تاکنون موفق شده‌اند 352 نفر از اتباع قرقیزستان را وارد منازعات خاورمیانه از جمله سوریه کنند، موضوعی که موجبات نگرانی نخبگان سیاسی این کشور را نیز فراهم کرده است تا جایی که گروهی از نمایندگان پارلمان قرقیزستان پیشنهاد داده‌اند در صورت مشارکت شهروندان قرقیزی در درگیری‌های مسلحانه و یا اقدام نظامی در سرزمین یک دولت خارجی برای این افراد مجازات کیفری تعیین شود.
بسیاری از کارشناسان قرقیز معتقدند در شرایط حاضر، آنچه برای قرقیزستان نجات‌بخش است و نیاز مبرم این کشور قلمداد می‌شود، تفکر روشن و اصیل اسلامی است. اندیشه مبتنی بر منابع دست اول اسلامی می‌بایست در جای جای این کشور به ویژه در وادی فرغانه نفوذ کند تا مانع جذب مردم به گروه‌های افراطی شود.
تبادل تجربه با ایران در مسیر مقابله با افراطگرایی
تاکنون در زمینه مقابله با تفکرات افراطی و تکفیری اقداماتی از جمله فعالیت‌های توجیهی، معرفت‌شناختی و اطلاع‌رسانی‌های لازم از سوی ارگان‌های دینی این کشور در ارتباط با ماهیت گروه‌های افراطگرا و اهداف آنها و روش‌های فعالیت آنها به انجام رسیده؛ اما برای موفقیت کامل قرقیزستان در این زمینه، به‌دلیل ماهیت فراکشوری افراطگرایی، تدابیر و اقداماتی در سطح منطقه ضروری به نظر می‌رسد.
همچنین تبادل تجربه با کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران که در سطح عمل و نه در حد شعار مقابله و مبارزه با افراطگرایی را در دستور کار خود دارد، می‌تواند به کامیابی قرقیزستان در مبارزه با افراطگرایی یاری رساند؛ از این‌رو سفر رئیس‌جمهور قرقیزستان در شرایط فعلی به کشورمان فرصت مغتنمی برای همکاری‌های دو کشور در این زمینه است و این همکاری‌ها می‌تواند شامل تقویت ارتباط نهادهای دینی دو کشور، برگزاری دوره‌های آموزشی در ارتباط با شناخت ماهیت گروه‌های افراطگرا و روش‌های مقابله با آنها باشد.
بررسی اجمالی روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قرقیزستان
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 30 آذرماه 1370 مطابق با 21 دسامبر 1991 استقلال جمهوری قرقیزستان را به رسمیت شناخت و در تاریخ 20 اردیبهشت‌ماه سال 1371موافقت‌نامه برقراری روابط بین دو کشور به امضای طرفین رسید و در مهرماه همان سال سفارت ایران در بیشکک، فعالیت خود را آغاز کرد.
عسگرآقایف، رئیس‌جمهور وقت قرقیزستان در اواخر خردادماه سال 1372 به جمهوری اسلامی ایران سفر کرد، سفری که نقطه عطف و سرفصل جدیدی در روابط سیاسی دو کشور به‌شمار می‌رود و دستاورد آن امضای هفت سند همکاری در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی بود.
همچنین در سفر حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت کشورمان به قرقیزستان نیز که در مهرماه 1372 صورت گرفت، 15 یادداشت تفاهم و توافقنامه همکاری میان دو کشور امضا شد. محتوای کلی تفاهمات و توافقات طرفین در زمینه برقراری روابط سیاسی، همکاری‌های بهداشتی، داروسازی و پزشکی، پست و تلگراف، مشورت‌های دو جانبه، لغو روادید برای گذرنامه‌های سیاسی و همکاری‌های پارلمانی بوده است.
سفر محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین کشورمان برای شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان شانگهای و دیدارهای دوجانبه در حاشیه آن با مقامات قرقیزی روابط دو کشور را رونق بخشید؛ همچنین سفر حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان به قرقیزستان در شهریورماه سال 1392 جهت شرکت در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای که اولین سفر خارجی ایشان نیز بود به توسعه مناسبات فیمابین یاری رساند.
مناسبات فرهنگی دو جانبه روند رو به رشدی داشته است
اراده جمهوری اسلامی ایران بر توسعه مناسبت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی با قرقیزستان استوار است؛ روابط فرهنگی دو کشور نیز با اتکا به اشتراکات فرهنگی، تمدنی و دینی فیمابین با امضای سند موافقنامه فرهنگی در سال 1372 برقرار شد و طی سال‌های اخیر با گشایش رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیشکک، مناسبات فرهنگی دو جانبه روند رو به رشدی داشته است.
اکنون نیز در دانشگاه‌های معتبر قرقیزستان و همچنین کتابخانه ملی این کشور، مرکز ایرانشناسی دایر است و زبان و ادبیات فارسی آموزش داده می‌شود؛ به‌علاوه در برخی از مدارس شهر بیشکک نیز دانش‌آموزان قرقیز زبان فارسی را فرا می‌گیرند و فیلم‌های سینمایی، مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های مستند ایرانی که عموماً مورد علاقه مردم قرقیزستان است برای پخش از شبکه‌های تلویزیونی این کشور دوبله شده و تبادل هیئت‌های علمی، فرهنگی و رسانه‌ای صورت گرفته است.
طی سال‌های اخیر در موضوعات مورد علاقه در حوزه‌های دینی، ادبی و معرفی مشاهیر ایرانی در حوزه زنان، نشست‌ها و همایش‌های متعددی انجام شده است، ترجمه و انتشار گزیده تاریخ ایران، امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، گلستان سعدی، کارنامه اسلام و رباعیات خیام به زبان قرقیزی که مورد علاقه عموم مردم قرقیزستان است با مشارکت نهادهای علمی و فرهنگی آن کشور به همراه چاپ و انتشار نشریات فرهنگی ــ ادبی مانند نشریه ادب و نشریه راه ابریشم در کنار چاپ و انتشار ده‌ها اثر دیگر موجبات آشنایی نخبگان و توده مردم این کشور را با ظرفیت‌های فرهنگی و علمی ایران فراهم کرده است.
در حوزه اقتصادی، اگرچه طی چند سال اخیر در پی تلاش‌های صورت گرفته سیر صعودی مشاهده می‌شود؛ اما این بخش هنوز با ظرفیت‌های موجود دو کشور فاصله دارد، حجم روابط تجاری دو کشور در حال حاضر کمتر از یکصد میلیون دلار است که این رقم با امضای ده‌ها سند امضاء شده در زمینه همکاری تجاری و اقتصادی تطابق ندارد.
دو کشور در زمینه‌های پزشکی و بهداشتی نیز از ظرفیت‌های خوبی برخوردارند و طرف قرقیزی از همکاری با جمهوری اسلامی ایران در این بخش استقبال می‌کند، در مجموع می‌توان گفت روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قرقیزستان طی بیش از 20 سال گذشته مبتنی بر دوستی، درک و احترام متقابل بوده است. همچنین هر دو کشور در سازمان‌های همکاری اقتصادی اکو، سازمان همکاری شانگهای و سازمان همکاری‌های اسلامی عضویت دارند.
انتظار می‌رود سفر آلماس‌بیک آتامبایف، ریئس‌جمهور قرقیزستان به کشورمان که طی روزهای آتی(13 تا 15 شهریورماه) صورت می‌گیرد، بتواند فصل جدیدی از همکاری‌های دو کشور را در تمام عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراهم کند.
علی کبریایی‌زاده، رایزن فرهنگی ایران در قرقیزستان
