ماجرای «یاقوت مستعصمی» و ۳۶۴ قرآنی که کتابت کرد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کتابت و خوشنویسی مهم‌ترین وسیله نشر معارف اسلامی بوده است و کاتبان بزرگی در همه ادوار با تشکیل حوزه‌های تعلیمی و مراکز کتابت، استنساخ و تکثیر متون مذهبی سهمی بسزا در صیانت، توسعه و انتقال میراث مکتوب فرهنگی و دینی برعهده داشته‌اند.

یکی از معروف‌ترین و معتبرترین حوزه‌های کتابت اسلامی در قرن هفتم هجری قمری، پیرامون شخصیت ممتاز قبلةالکتاب، یاقوت مستعصمی در دارالسلام بغداد شکل گرفت که علاوه بر تعلیم شاگردانی که هر یک به معیاری در انواع کتابت اسلامی مبدل شدند، خود نیز موفق شد.

خط یاقوت طی سه قرن رواج یافت و در قرون دهم و یازدهم هجری به آرامی شیوه منسوب به یاقوتی دچار تحول شد و شیوه‌ای که جمال‌الدین یاقوت در کتابت بنیان‌گذاری کرد، ظاهراً همان شیوه‌ای است که تا ظهور نسخ ایرانی و به ویژه تا تکمیل و تثبیت آن توسط استاد و کاتب بزرگ ایرانی، احمد نیریزی در قرن دوازدهم، بیشترین کتابت مصاحف را به خود اختصاص داده بود.

نمونه‌ای از قرآن یاقوت مستعصمی

جمال‌الدین یاقوت متوفی 698 هجری قمری خطاط مشهور دربار عباسیان است که به سبب خط نیکو و بدیع خود به ویژه به دلیل نسخه‌های قرآنی که نگاشته، شهرت یافته است. وى از تربیت‌یافتگان المستعصم بالله، آخرین خلیفه عباسى بود، به همین دلیل خود را مستعصمى مى‌نامید و به همین نام آثارش را رقم مى‌زد. چنانچه نقل شده وى 364 قرآن نوشته است.

یاقوت اول کسی است که خط ثلث و نسخ را به درجه کمال رسانیده و تا زمان وی، کسی به استواری قلم و سرعت کتابت او نیامده است و از این روست که گفته شده، هر ماه دو مصحف کتابت می‌کرد و با اینکه خلیفه به حُسن خطش ایمان داشت، اما هیچ گاه از حُسن خط یاقوت سخن نمی‌گفت. به همین دلیل روزی یاقوت دو خط نوشت؛ یکی را به نام خود و دیگری را به نام ابن بواب رقم کرد و نزد خلیفه برد و پرسید کدامیک از این دو خط بهتر است؟ خلیفه چون خط ابن بواب را دوست می‌داشت، گفت خطی که به رقم ابن بواب است، بهتر است. یاقوت آیین ادب به جای آورد و گفت: بی‌اندازه خوشحالم که خلیفه مرا سرافراز کرد و تصدیق کرد که خطم نیکوست، زیرا خطی که به رقم ابن بواب است در واقع خط من است؛ از این رو خلیفه بسیار شگفت‌زده شد و نسبت به او توجه و عنایت بیشتری کرد.

قرآن «یاقوت مستعصمی» با شماره ثبت 15 در گنجینه نسخ خطی کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود. این قرآن به خط یاقوت بن عبدالله معروف به یاقوت‌المستعصمی کتابت شده است که سال کتابت آن به 680 هجری قمری برمی‌گردد.

در هر صفحه این قرآن 13 سطر وجود دارد و متن قرآن شامل 288 صفحه است، چهار صفحه اول آن مذهب با سرسوره‌ها و تقسیمات و جزءها، فواصل آیات با طلا و به رنگ‌های قرمز و لاجوردی بوده و نوع کاغذ آن متن دولت‌آبادی و حاشیه اصفهانی است و با چرم عنابی مجلد شده است.

کتابخانه ملی ملک با گنجینه‌ای شامل 19 هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، حدود 70 هزار کتاب چاپی، 3400 کتاب چاپ سنگی و 548 عنوان نشریه ادواری در 4000 مجلد یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های کشور محسوب می‌شود.

کتابخانه و موزه ملی ملک، دومین گنجینه نسخه‌های نفیس خطی ایران پس از کتابخانه آستان قدس رضوی و قدیمی‌ترین موزه وقفی کشور است که توسط حاج حسین آقا ملک، خیر فقید، گردآوری و در ششم آبان 1316 خورشیدی، وقف آستان قدس رضوی شد.