الزامات و بایسته‌های فضای مجازی از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی
گروه فضای مجازی: ناشران فساد در دنیای امروز بسیار فعال و افسار‌گسیخته عمل می‌کنند و باید در مقابل آنان ناشران صلاح و رستگاری نیز با استفاده از فناوری‌های نوین و تکنولوژی روز دنیا تلاش فراوان کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در روزهای اخیر خبر مراسم رونمایی از نسخۀ جدید پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) و بیانات مهم و راهبردی معظم له در مقولۀ فضای مجازی، به نوبۀ خود اهتمام بی‌شائبۀ مرجعیت دینی در بهره‌گیری از جدیدترین فناوری ارتباطی و اطلاعاتی روز دنیا و ضرورت نشر آموزه‌های ناب شیعی در فضای مجازی را بیش از پیش به اثبات رسانده است.
با این تفاسیر لزوم بررسی آراء و اندیشه‌های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله) در موضوع الزامات و بایسته‌های فضای مجازی می‌تواند به عنوان منشور جامع متولّیان امور فرهنگی به ویژه مسئولان شورای عالی فضای مجازی در تبیین سیاست‌های پیش‌رو در بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور و بسط و گسترش آموزه‌های دینی در این فضا مورد توجه قرار گیرد که اهمّ آن راهبردها و الزامات عبارتند از :
پیوند ناگسستنی مولّفه‌های فرهنگی با مسائل اقتصادی و سیاسی
بی‌شک فعالیت موثر و مطلوب در راستای ترویج و نشر آموزه‌های اسلامی در فضای مجازی ازجمله مهمترین مسائل و مولّفه‌های فرهنگی است که باید بیش‌ازپیش به آن اهتمام ورزید، زیرا پویایی فرهنگی تأثیرات بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی یک جامعه ایفا خواهد نمود و در سوی دیگر نیز شیوع آسیب‌پذیری در عرصۀ فرهنگ چالش‌های عدیده‌ای برای اقتصاد و سیاست یک جامعه به همراه خواهد داشت.
با توجه به این مسأله مهم آیت الله العظمی مکارم شیرازی تصریح کرد: ما فکر می‌کنیم مسائل فرهنگی تبدیل به مسائل سیاسی اقتصادی میشود و مسائل سیاسی اقتصادی نیز تبدیل به مسائل فرهنگی میشود و تاثیر و تاثر متقابلی دارند.[1]
حال با این تفاسیر و در تبیین وضعیت کنونی فرهنگی جامعه باید گفت؛ مسائل فرهنگی درجامعه شرایط نامطلوبی دارد که دلیل آن هم ماهواره، اینترنت و فضاهای مجازی است که بلای جان جوانان شده است.[2]
همچنین از منظر معظم‌له لزوم رصد مسائل و مشکلات فرهنگی از جمله کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق در جامعه، افزایش بی‌بندو باری و آسیب‌های اجتماعی از جمله الزامات مواجهه دقیق با فضای مجازی محسوب میشود.
ما دارای حکومت اسلامی هستیم و معتقدیم که اخلاق اگر فاسد شد مشکلات زیادی ایجاد میشود امروزه چرا طلاق زیاد شده؟ چرا ازدواج کم شده؟ چرا شوهر به زن و زن به شوهر بدبین شده‌اند؟ یکی از عوامل مهمش همین‌هاست.[3]
مرجع عالیقدر جهان تشیع در ادامه بیان کرد‌ه‌اند: این بی‌بندوباری‌ها نظام خانواده را متلاشی می‌کند؛ ما اگر تذکر می‌دهیم می‌گوییم مصلحت شما این است ما دلمان می‌سوزد. ما مسائل فرهنگی را رصد کنیم و به سهم خودمان تذکر دهیم.
گاهی این مسائل برای ما هزینه‌هایی دارد که آن را می‌پردازیم، از این‌رو در رابطه با مسایل فرهنگی دشمن و به یک معنا افراد بی‌بندو بار، دائما در حال آلوده کردن فضای مجازی هستند و به واسطه سایت‌ها، شبکه‌ها و حتی از طریق موبایل در حال سم‌پاشی بر افکار عمومی هستند؛ بنابر این ما هم باید حرکت خودمان را قوی‌تر کنیم، باید وارد میدان شویم و این اقدامات را خنثی کنیم.[4]
لزوم بهره‌گیری مناسب از فضای مجازی؛ راهبرد حیاتی در مقابله با جنگ نرم
در اندیشۀ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، فضای مجازی در عصر کنونی حرف نخست را می‌زند، و نمی‌توان تمام وسایل رسانه جمعی را از بین برد؛ بلکه باید به اندازه توان در این مسیر در راستای رشد صنعت رسانه به وظایف خود عمل کرد، تا میدان را از دست دشمن خارج کنیم.
لذا معظم‌له در فرازی، فضای مجازی را دارای ماهیت تخریب یا سازندگی عنوان کرده و فرمودند: هرچند بانیان فضای مجازی در خارج از کشور بنای تخریب فرهنگ دینی ما را دارند، لیکن باید از این ابزاری که می‌تواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم.[5]
حضرت ایت الله العظمی مکارم شیرازی راهبرد بهره‌گیری بهینه از آموزه‌های دینی را در ظرفیت وجودی ابزارهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان راهکار قدرتمند اسلام در مواجهه با توطئۀ دشمنان مورد تأکید قرار داده و تصریح نمودند: دشمن می‌خواهد با ابزارهای نوین ارتباطی، دنیا را به فساد بکشاند، لیکن از آنجا که هیچ عنصری درعصر کنونی مثل فضای مجازی بر روی این نسل و مردم تاثیرگذاری ندارد، لذا باید با فرهنگ قوی و نیرومند اسلام ، از این آموزه‌های فرهنگی ضمن بهره‌بردن برای تعالی فرهنگ جامعه، برای مقابله با اقدامات دشمنان استفاده کرد.[6]
لزوم همگرایی مسئولان حوزۀ فناوری و متولیان فرهنگی با شورایعالی فضای مجازی
از جمله راهکارهای بدیهی و غیر قابل انکار در حیطۀ فعالیت‌های مجازی می‌توان از مطالبۀ فراگیر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در ضروت همگرایی همۀ نهادهای مسئول در مقولۀ فضای مجازی با نهاد شورای عالی فضای مجازی یاد کرد.
معظم‌له در فرازی بر ضرورت مدیریت بهینۀ فضای مجازی و اجتناب از موازی‌کاری در این حیطه تأکید و فرمودند: لازم است مسئولین امر در حیطۀ فضای مجازی برنامه‌ها و سیاست‌های خود را با شورایعالی فضای مجازی که مرجع قانونی اینگونه امور است در میان بگذارند و پس از رعایت اموری که جلوی جنبه‌های منفی این کار را می‌گیرد اقدام کنند.[7]
لزوم احداث شبکۀ ملی اطلاعات
ضرورت تشکیل شبکۀ ملی اطلاعات برای ارتقای مقابله با برخی آسیب‌های فرهنگی جوامع غربی از جمله مطالباتی است که از سوی معظم له مورد توجه قرار گرفته است از این‌رو ایشان فرمودند: با توجه به اینکه شبکه ملی اطلاعات می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند لذا در رفع آسیب‌های موجود در فضای مجازی باید در نشست‌هایی مسئولان و وزیر ارتباطات با شورایعالی مجازی مطرح شود، زیرا در غیر این صورت در آینده مشکلات بسیاری ایجاد خواهد شد.[8]
لزوم اطلاع‌رسانی در فضای مجازی
مقولۀ اطلاع‌رسانی و ارائۀ گزارش از اقدامات و فعالیت‌های انجام شده در سطح فضای مجازی از سوی دولتمردان و متولیان امور فرهنگی از جمله شاخصه‌هایی است که توسط معظم له به عنوان امر مهم و کلیدی در تداوم حیات رسانه‌ای مسلمانان و شیعیان مورد توجه ایشان قرار گرفته است.
مرجع عالی قدر جهان تشیع اطلاع‌رسانی بهینه را موجب ارتقای نشر فعالیت‌های دینی در فضای مجازی و جذب روز افزون مخاطبین معارف شیعی دانسته و فرمودند؛ اطلاع‌رسانی سبب جذب هرچه بیشتر مخاطبان خواهد شد و ما را به هدف خود در نشر معارف دینی و اسلامی نزدیکتر خواهد ساخت.[9]
اجتناب از انفعال رسانه‌ای؛ اصل بنیادین در فضای مجازی
بدیهی است برخی رویکردهای انفعالی در مواجهه با فعالیت‌های رسانه‌ای قدرت‌های استکباری به نوبۀ خود چالش‌هایی فراوان را در مولّفه‌های فرهنگی موجب شده است، لذا حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی لزوم اجتناب از انفعال رسانه‌ای را به عنوان مطالبه‌ای مهم وضروری مورد توجه قرار داده و فرمودند: پس از پیروزی اسلامی و بیداری اسلامی و شرایطی که در یمن و عراق و سوریه آغاز شد، مبارزه دشمنان اسلام وارد یک فاز دیگر یعنی اینترنت و فضای مجازی شد؛ امروزه از این طریق شاهد مبارزه سیاستمداران دنیا با اسلام هستیم، زیرا امروز تنها مزاحم آنها اسلام اصیل است.[10]
معظم له با تبیین وظایف و رسالت‌های علما، لزوم بهره‌گیری از رویکردهای تهاجمی علیه دشمنان آموزه‌های اسلامی را خواستار شده و فرمودند: وظیفه علمای اسلام در این زمان از هر زمانی سنگین‌تر است زیرا تهاجم امروز دشمن بسیار وسیع‌تر است، لیکن ما نباید حالت انفعالی داشته باشیم و بگوییم با این همه دشمن و با این همه رسانه‌های مقابل چه کنیم؟ بلکه باید گفت قدرت فرهنگ اسلام موجبات پیشروی را فراهم کرده است که در مکتب اهل بیت(ع) هم همینگونه است، لذا باید با برنامه‌ریزی صحیح تهدیدهای فضای مجازی را به فرصت تبدیل کرد.[11]
لزوم بهره‌گیری بهینه از تکنولوژی مدرن در فضای مجازی
بدیهی است مرجع عالیقدر جهان تشیع با بهره‌گیری از اندیشۀ مترقی در مواجهه با فناوری نوین در امر ارتباطات و اطلاعات فرموند: « ما مخالف تکنولوژی نیستیم، نه تنها مخالف نیستیم بلکه واجب است که از آن استفاده کنیم».[12]
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) در تشریح این مدعا فرمودند: «روایتی داریم که اگر علم در ثریا باشد جمعی از ایرانیان آن را به زمین می‌آورند؛ آن زمان که ما مسلمانان دارای نهضت و انقلاب علمی بودیم اروپاییان قرون وسطایشان را طی می‌کردند.[13]
لذا معظم له با تأکید بر اهتمام آحاد جامعه به مقولۀ اخلاق اسلامی و رعایت خطوط قرمز نظام اسلامی و آموزه‌های دینی در باب مواجهه با فناوری ارتباطی جوامع غربی اینگونه فرمودند: ما از تکنولوژی به تمام معنا دفاع می‌کنیم، عده‌ای خیال نکنند ما مخالف این تکنولوژی‌ها هستیم، منتهی تکنولوژی غربی مانند آب گل آلود و غیر بهداشتی است.آب مایه حیات است اما وقتی گل آلود و غیر بهداشتی شد باید تصفیه شود.
از این رو از آنجا که غربی‌ها در حوزه تکنولوژی پایبند به مسائل اخلاقی و فرهنگی نیستند اما ما که پایبند هستیم و خط قرمزهایی داریم، معتقدیم که هر تکنولوژی باید پالایش شود.[14]
لذا در دنیایی که فناوری‌های نوین حرف اول را می‌زنند برای نشر صلاح و حق و حقیقت باید از بهترین ابزارهای نوین بهر‌ه‌برد و برای نشر اخلاق پاکی و معنویت از آنان بهینه استفاده کرد.[15]
زبان‌دانی و نهضت ترجمه؛ شاخصۀ مهم در ترویج معارف شیعی در فضای مجازی
بی شک مولفۀ زبان‌دانی در میان مروّجان و مبلغان دینی در سطوح مختلف تبلیغی به‌ویژه در مواجهه با رسانه‌های نوظهور همچون فضای مجازی امری بدیهی و غیر قابل انکار است، از این‌رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با استناد به روایتی از امام صادق (ع) لزوم زبان‌دانی طلاب و مبلغان دینی در عرصۀ نشر علوم اسلامی و نیز ترجمۀ معارف اسلامی به زبان‌های مختلف را یادآور شد و اظهار داشت: در روایتی از امام صادق(ع) آمده است زمانی می‌آید که علم از قم به سراسر دنیا صادر میشود؛ حال با این اوصاف باید گفت کلام امام صادق (ع)دلیل روشنی بر لزوم ترجمۀ معارف اسلامی به زبان‌های دیگر و نیز تلاش برای یادگیری زبان‌های مختلف است.[16]
قاعدۀ فقهی میسور[17]، راهبرد حضور مستمر و موثر در فضای مجازی
مرجع عالیقدر جهان تشیع در تبیین الزام همگان به ضرورت بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن در مقولۀ فضای مجای با اذعان به قاعدۀ فقهی میسور به نوبۀ خود در راستای ترسیم نقشۀ راه مسئولان در لزوم بهره‌گیری از فضای مجازی در حد توان و ظرفیت موجود اقدام کرده و فرمودند: در این حوزه باید طبق قاعده میسور در فقه، عمل کنیم؛ یعنی آنچه را که در توان است انجام دهیم و به بهانه اینکه نمی‌توانیم، نباید حضور خود را متوقف کنیم.[18]
معظم‌له اخلاق و ضرورت بازتولید فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر در شبهه‌زدایی را به عنوان ماهیت معنایی قاعدۀ فقهی میسور در فضای اجتماعی مورد تأکید قرار داده و اذعان نمودند: این قاعده در مسایل اخلاقی هم حاکم است و تا جایی که می‌توانیم باید زمینه امر به معروف و نهی از منکر را فراهم کنیم. همانطور که از حضور روحانیون در فضاهای مختلف به ویژه فضای مجازی بهره برده‌اید، با قدرت بیشتری از این امکان استفاده کنید تا حضور افراد دیندار در همه فضاها و اماکن برای مشورت و پاسخگویی به شبهات فراهم شود.[19]
ترویج آموزه‌های شیعی؛ مهمترین دستاورد در فضای مجازی
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ضرورت نشر روز افزون آموزه‌های غنی شیعی در فضای مجازی را موجب برکات بسیار دانسته و گسترش معارف غنی شیعی را به عنوان شاخصۀ کلیدی موفقیت روز افزون دغدغه‌مندان ترویج معارف اهل بیت(ع) در مولفه‌های رسانه‌ای عنوان و فرمودند؛ بدانید و آگاه باشید علیرغم همۀ فعالیت‌های مخرب دشمنان اسلام، لیکن با تلاش و کوشش برای نشر مکتب اهل بیت(ع) در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی ونیز شبکه‌های ماهواره‌ای می‌توان به دستاوردهای عظیمی دست یافت.[20]
تبدیل تهدید به فرصت در فضای مجازی در گرو بهره‌گیری از ظرفیت حوزه و دانشگاه
باید اذعان کرد برخی فعالیت‌های فردی و مستقل که منبعث از دغدغه‌مندی شخصی مروجان مکتب اهل بیت (ع) است در نوع خود می‌تواند موثر واقع شود، لیکن بهره‌گیری تخصصی از ظرفیت عظیم حوزه و دانشگاه در عرصۀ رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی یقیناً نقش بسزایی در تبدیل بسیاری از تهدیدات فضای مجازی به فرصت ایفا خواهد کرد، از این رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در تأکید این مسأله فرمودند: باید مجموعه‌ای از کارشناسان حوزوی و غیر حوزوی راهکارهای چگونگی ایستادن و مواجهه در برابر هجوم عظیم رسانه‌ای و فضای مجازی غرب را مورد بررسی قرار دهند به ویژه تهدیدات فضای مجازی در شرایط کنونی که به فرصت‌های آن می‌چربد و شبهات و تبلیغات ضد اسلامی از رسانه‌های دشمن، ماهواره‌ها و شبکه‌های اینترنتی شبانه‌روزی در جهان اسلام پخش میشود.[21] لذا باید فضای مجازی را به سمت و سوی تعلیم و تربیت صحیح هدایت کنیم و در این راستا نیز از راهنمایی‌ها و هدایت حوزویان و کارشناسان تعلیم و تربیت بهره گیریم.[22]
لزوم مدیریت فضای مجازی در هدایت جوانان و تقویت نهاد خانواده
بدیهی است حضور بی‌شائبۀ جوانان در فضای مجازی اگر با غفلت از ظرفیت‌های مهم موجود در آموزه‌های اسلامی توأم شود به‌نوبۀ خود آسیب‌های جدی اخلاقی و اجتماعی را پدید خواهد آورد، لذا حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با ترسیم راهبرد هدایت محوری در رسانه‌های دیجیتال به ویژه شبکه‌های اجتماعی لزوم مدیریت فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی را برای تحقق اصل هدایت‌پذیری جوانان و استحکام و تقویت نهاد مقدس خانواده را مورد تأکید قرار داده و فرمودند: از آنجا که جوانان و نوجوانان دارای قلبی پاک هستند و این وظیفه مسوولان است که نقشی صحیح و زیبا بر قلب‌های جوانان بنگارند، لذا باید از ابزاری که می‌تواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم، زیرا نمی‌توان از ورود آن به خانه‌ها جلوگیری کرد، بر همین اساس باید ابزار فضای مجازی را به سمت و سویی هدایت کنیم که به تربیت صحیح نسل آینده منجر شود.[23]
خلاقیت دینی؛ مهترین نیاز در فضای مجازی
مرجع عالی قدر جهان تشیع در تشریح راهکارها و الزامات کارآمدی هرچه بیشتر فعالیت‌های مروّجان معارف اهل بیت(ع) در فضای مجازی فرمودند: اکتفاء به برخی اقدامات و فعالیت‌های دینی موجبات عقب گرد را فراهم خواهد کرد، لذا باید رو به جلو حرکت کرد. معظم‌له در تبیین این مسأله فرمودند: باید هر روز و هر سال فعالیت‌های دینی در فضای مجازی با نوآوری و خلاقیت توأم باشد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در خاتمه تحقق نشر صلاح و رستگاری در جوامع بشری را منوط به تلاش همۀ مسئولان دربهره‌گیری از فناوری‌های نوین دانسته و سعی و کوشش مجاهدان جبهۀ فرهنگی انقلاب اسلامی در فضای مجازی را به ذخیره‌ای برای یوم المعاد عنوان و فرمودند: ناشران فساد در دنیای امروز بسیار فعال و افسار‌گسیخته عمل می‌کنند و باید در مقابل آنان ناشران صلاح و رستگاری نیز با استفاده از فناوری‌های نوین و تکنولوژی روز دنیا تلاش فراوان نمایند.[24]
از آنجایی که رویکرد مروجان معارف اهل بیت(ع) بر مبنای هدایت و پیشگیری از گمراهی و انحراف فکری و اعتقادی مخاطبین در فضای مجازی منحصر شده است لذا اینگونه اقدامات را باید به عنوان ذخیره‌ای برای یوم المعاد مومنان و مروّجان آموزه‌های دینی در فضای مجازی مورد توجه قرار داد.[25]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با آقای دکتر لاریجانی،1393/6/9.
[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
[3] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با آقای دکتر لاریجانی،1393/6/9.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیداربا آقای دکتر قالیباف ،شهردار تهران،1392/1/30.
[5] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتای جمعی از فعالان فضای مجازی،1393/6/4.
[8] همان.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیران حوزه و مدیران دارالاعلام لمدرسه اهل البیت(ع) ، مدرسه امام موسی کاظم(ع)،1394/4/24.
[11] همان.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با آقای دکتر لاریجانی،1393/6/9.
[13] همان.
[14] همان.
[15] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[16] همان.
[17] در اصطلاح فقهی به این معناست که وقتی، شارع به چیزی که مرکب از اجزاء و شرایط و موانعی است امر فرمود و انجام برخی از اجزاء و شرایط آن واجب یا ترک برخی از موانع آن مقدور مکلف نبود، وجوب مابقی اجزاء و شرایط، باقی است،http://www.wikifeqh.ir.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیداربا آقای دکتر قالیباف ،شهردار تهران،1393/1/30.
[19] همان.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[21] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
[22] همان.
[23] همان.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
[25] همان.
