نگارش «دانش تفسیر در سنت یهودی مسیحی» با شیوه‌ای متاثر از آیت‌الله معرفت
گروه اندیشه: نقد و بررسی کتاب «دانش تفسیر در سنت یهودی ـ مسیحی» با حضور مترجم علی نجفی‌نژاد و محمد کاظم شاکر به عنوان نقاد ۲۶ مهر در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، علی نجفی‌نژاد گفت: اصل کتاب «دانش تفسیر در سنت یهودی مسیحی» 516 صفحه است. من حدود یک سوم این کتاب را به پیشنهاد آقای ایازی ترجمه کردم و به نوعی بر کتاب حاشیه نوشتیم. بعد از اتمام دوره تحصیلات تکمیلی از آنجایی که من بورسیه دانشگاه مفید بودم به من توصیه شد که یک کار پژوهشی برای تکمیل تحصیلات خود انجام بدهم. به همین منظور انتشارات دانشگاه مفید ترجمه ادامه کتاب «علم التفسیر» را به من پیشنهاد داد و من با کمال میل پذیرفتم.
مترجم کتاب در مورد طولانی شدن پروسه ترجمه کتاب گفت: ترجمه کتاب حدود دو سال از وقت من را گرفت یکی از دلایل طولانی شدن ترجمه باز می‌گردد به بی تجربه‌گی من و دلیل دیگر بحث‌های علمی که در کتاب بوده است.
نجفی‌نژاد افزود: درباره زندگی‌نامه نویسنده کتاب «فهیم عبدالعزیز» اطلاعات چندانی نتوانستم بدست بیاورم؛ فقط تا همین حد می‌دانیم که 40 سال پیش کتاب در مصر چاپ شده است. ترجمه کتاب سال 89 به اتمام رسید و انتشارات دانشگاه مفید تا کتاب را ویراستاری و صحفه بندی کرد دو سال طول کشید. و در سال 93 کتاب در شانزدهین همایش کتاب سال حوزه شایسته تحسین شناخته شد.
وی در رابطه با اهمیت کتاب گفت: مطالب کتاب منحصر به فرد است. در سال 92 که کتاب چاپ شده است ما در رابطه با تفسیر سنت یهودی ـ مسیحی به زبان فارسی منبعی نداریم. این کتاب در زبان دینی ما علوم قرآنی محسوب می‌شود و بحث‌های پیرامونی کتاب مقدس را بررسی می‌کند.
مترجم کتاب افزود: در «علم التفسیر» درباره محتوا و تفسیر کتاب مقدس مطلب منسجمی وجود ندارد. هدف نویسنده این بوده است که دانش تفسیر را از حدود 2500 سال پیش تا به امروز بررسی کند. البته این ادعا تا حدودی گزافه و مبالغه‌آمیز است. ولی نویسنده چکیده‌ای از تفسیر 2500 سال کتاب مقدس را ارائه داده است. حدود 500 سال در یهودیت و 2000 سال در مسیحیت این سنت را به صورت مشترک ادامه می‌دهد.
وی افزود: برای دانشجویان علوم قرآنی و طلبه‌ها و کسانی که بحث‌های تطبیقی کار می‌کند کتاب می‌تواند مفید باشد. البته کسانی که آغاز راه تفسیر هستند می‌توانند از تجربه‌های تفسیری یهودیت و مسیحیت که سابقه بیشتری در تفسیر نسبت به ما دارند استفاده کنیم.
کتاب شما نخستین ترجمه در این زمینه نیست
محمد کاظم شاکر عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی افزود: ترجمه کتاب به عنوان کار اول آقای نجفی جای تقدیر و تشکر دارد اما کتاب اشکالاتی دارد؛ یکی از این اشکالات این است که خود شما بیشتر از هر کسی دیگری اذیت شدید بهتر بود برای تجربه اول کتاب کوچک‌تری انتخاب می‌کردید.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: نکته اول عنوان کتاب «علم التفسیر» است. نویسنده تکمله در سنت یهودی و مسیحی در کتاب خود نگجانده است؛ به نظر من مثبت است چرا که در ایران وقتی کتاب تفسیر چاپ می‌شود ذهن‌ها به سمت تفسیر قرآن می‌رود.
شاکر افزود: در کتاب درباره سنت یهودی به صورت مستقلی بحث نشده است. و تنها در صفحات 25 و 26 به آن پرداخته‌است. سنت یهودی که می‌گویم قبل از دوره مسیحیت بوده است. بقیه کتاب در سنت مسیحیت است و اگر اشاره به بحث‌های یهودیت شده است در ضمن دوره مسیحیت است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: به نظر من اگر کتاب می‌خواست تاریخ تفسیر یهودیت و مسیحیت را بگوید تاریخ آن باید تغییر می‌کرد. و توازنی را ایجاد می‌کرد.
شاکر درباره ادعای نجفی‌نژاد که کتابش نخستین اثر با این محتوا در ایران است افزود: کتاب «تاریخ تفسیر کتاب مقدس» نوشته فیلیپ الکساندر ترجمه حامد فیاضی سال 86 منتشر شده است نکته قابل توجه این کتاب این است که بخش یهودی آن نسبت به کتاب شما قابل توجه‌تر نیز هست. کتاب دیگری که خود شما هم استفاده کردید کتاب «ابوالفضل ساجدی»است؛ بنابراین در این حوزه آثاری قابل توجه‌تری از اثر شما در ایران ترجمه شده بود.
روش‌شناسی تفسیر جدای از تاریخ تفسیر نیست
وی افزود: نکته دیگر ساختار اصلی کتاب است. کتاب ترکیبی است از تاریخ تفسیر و روش تفسیر. نکته‌ای که برای من جالب بود این است این شیوه نگارش شبیه کاری است که مفسران مسلمان نیز انجام داده‌اند مانند آیت الله معرفت و زهبی.
شاکر افزود: زمانی‌که صحبت از تقسیر می‌کنند؛ بخش مفصلی را به تاریخ تفسیرقرآن اختصاص می‌دهند؛ مثلا تفسیر در عصر رسول الله، صحابه و تابعین شروع می‌کنند بعد سراغ روش‌های چون تفسیر روایی، عرفانی، قرآن به قرآن و اجتماعی....می‌شوند. این نکته‌ای را به ما یاد می‌دهد که روش شناسی تفسیر جدای از تاریخ تفسیر نمی‌تواند باشد.
شاکر تصریح کرد: «مایکل کوک» در کتاب تفسیر متون مقدس می‌نویسد یکی از مشکل‌ترین کارها تفسیر متون مقدس است؛ چرا از یک طرف متن کتاب مقدس چهار میخ شده است در آنجایی که نازل شده است. آنهایی که الهی نیستند می‌گویند کسی که ادعا پیام‌آوری کرده خود این سخنان را گفته است اگر چهار میخ به آن عصر نباشد برای مردم آن زمان گیرایی ندارد. اگر پیامبر(ص) در جزیره عربستان از فلسفه افلاطون و ارسطو سخن می‌گفت کسی به ایشان گوش نمی‌داد. در قرآن هم اشاره‌ای به این فلاسفه نشده است؛ از طرفی مومنان متن مقدس تا قیامت و تا جایی که دنیا هست متن را تفسیر می‌کنند تا معنادار باشد؛ لذا یکی از مشکلات کار مفسر این است که چگونه باید در قرن 20 متن مقدس را تفسیر کرد که به زندگی انسان امروز معنا بدهد. به همین خاطر تفسیر به یکی از کارهای سخت است. حالا تا چه میزان موفق می‌شوند و نمی‌شوند باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.
مصر مهد مسیحیت و حتی یهودیت نیست
این استاد دانشگاه افزود: ما می‌گویم داعش و طالبان ساخته آمریکا هستند. درست است این گروه‌ها ابزار این دولت‌ها هستند. اما از کجا این گروه‌ها تولید فکر می‌کنند؟ آیا افکار آنها را آمریکا تامین می‌کند؟ بدون شک پاسخ منفی است طالبان کجا پرورش پیدا می‌کند در حوزه‌های علمیه پاکستان. آنها مدعی می‌شوند افکار خود را از قرآن گرفته‌اند. این برداشت آنهاست که از آیات جهاد چنین برداشت‌های دارند. این روش و فکر تفسیری است و به نظر من یکی از مشکلاتی که جهان اسلام با آن مواجه است همین است.
شاکر در خصوص ساختار اختصاصی کتاب افزود: نویسنده فصل دوم را به تفسیر عام و فصل سوم را به تفسیر خاص اختصاص داده است. منظور فهیم عزیر از تفسیر عام این است که چه مسیری را مفسر باید مد نظرقرار بدهد که مفسر با توجه به آن تفسیر خود را پی بگیرد. البته این روش مختص کتاب مقدس نیست و هرمتنی که ترجمه کنیم باید ریشه لغت را در نظر بگیریم زمان و سیاقی که متن تالیف شده است را باید در نظر بگیریم.
وی افزود: فصل آخر میوه‌های است که نویسنده می‌خواسته است از این درخت استنباط کند. یکی از این بحث‌ها، تفسیر تطبیقی است که چندان در کتاب به آن پرداخت نشده است. تفسیر تطبیقی یعنی آنچه از دانش تفسیر دارد به کار بگیرد و متن را ببیند. و آن را برای زمانی که می‌خواهد برای زندگی روزمره بشر تطبیق بدهد. بحث مطرح شده در این زمینه مختصر است و نتیجه آنچنانی ندارد. دیگری بحث روح القدس است که ایشان بیان می‌کند «روح‌القدس» حرف جدیدی به ما نمی‌زند و نباید منتظر آموزه‌های جدید از او باشیم.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: تفسیر کشفی و رابطه آن با پویایی متن بحث دیگری است که کمتر در کتاب به آن پرداخت شده است. «کارل بارت» بحثی را مطرح کرده است با این مضمون که متن کتاب مقدس با کتابی که یک شخص معمولی می‌نویسد چه فرقی دارد؛ در پاسخ پرسش می‌گوید فرق این است که خدا در این متون ظاهر می‌شود و خدا در این متون کشف می‌شود و زنده است.
وی در آخر گفت: این کتاب از سوی یک عرب مسیحی نوشته شده است در مجموع در حد کتاب‌های که غربی‌ها با محتوای تفسیر می‌نویسند نیست و در درجه دوم محسوب می‌شود. امروزه مصر دیگر مهد مسیحیت یا یهودیت نیست.
