هنر اعلا، به تمثیل درآوردن معارف قرآنی است/ لزوم تفکیک میان هنر متنزل و نازل

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) آیت ‌الله العظمی عبدالله  جوادی آملی 16 آبان در دیدار با شورای علمی و دست ‏اندرکاران همایش فقه هنر، با اشاره به مسئله «نزح بئر» در تاریخ فقه که ابتدا به اجماع فقها یک حکم داشت و پس از دوره‏ ای که تردیدهایی مطرح شد، بالاخره توسّط علامه حلّی، تغییر حکم پیدا کرد، افزود: فقه ما این ظرفیت را دارد که تحوّل یابد و عصری بیاید که متأخّرین بگویند حکم متقدّمین در فلان مسئله، اشتباه بوده است. البته این تغییرات باید هنرمندانه و با رعایت جوانب امر،  صورت بگیرد.

ایشان در ادامه با ذکر نمونه ‏هایی مانند حکم تصویرگری و مجسّمه ‏سازی در فقه، تصریح کرد: سیدناالاستاذ حضرت امام رضوان ‏الله‏ علیه می‏ فرمود آن مجسّمه‏ ها را در آن دوره زمانی می‏ پرستیدند. الان که دیگر این‏طور نیست. مثل مسئله شطرنج که وقتی موضوع عوض می‏ شود، حکم هم تغییر می‏ کند.

این مفسّر قرآن کریم همچنین با تفکیک هنرهای کلامی و موسیقایی از هنرهای تجسّمی، نوع اوّل را دارای ظرفیت بالاتری برای ترسیم معانی معقول و متعالی دانست و ادامه داد: مرحوم فاضل تونی می ‏فرمود: مگر ممکن است کمال یک پیغمبر، حرام باشد؟ این شعر و آوازخوانی، کمال جناب داود علی نبیّنا و آله و علیه السّلام بود.

اسلام معانی معقول را محسوس کرد

وی با اشاره به توسعه هنرهای تصویری و تجسّمی در جهان مسیحیّت، اضافه کرد: خداوند متعال، یک آیه قرآن درباره تولّد مسیح علیه‏السّلام دارد که: «فتمثّل لها بشراً سویّاً». این‏ها کلّی هنر تصویری و مجسّمه از دل این معنا درآوردند. خُب ما هم ماجرای دحیه کلبی را داشتیم. آیات فراوان در تجسیم معانی اخروی داریم. ولی وضعیت ما در هنرهای تجسّمی کجاست و آن‏ها کجا؟ خود اسلام با محسوس ‏کردن معانی معقول، زنده بود و هست. ولی ما تا توانستیم، گفتیم عکس و تصویر در مساجد، حرام است و ... . خُب این انسان با چه مزّه‏ ای دین را درک کند؟.

این مرجع تقلید با تفکیک «هنر متنزّل» از «هنر نازل»، گفت: هنر متنزّل عهده‏ دار تبدیل معانی معقول و متعالی به قالب‏ های محسوس است که در مقابل آن، هنر نازل صرفاً از تخیّل به محسوس می ‏رسد و نه از معقول به محسوس.

ایشان سپس افزود: هنر از هر جا که منشاء بگیرد، مخاطبش را نیز به همان‏جا می‏ برد. بسته به این است که معانی محسوس‏ شده از کجا آمده باشند.

وی با اشاره به کلمه قصار حضرت امیرالمؤمنین قیمۀ کلّ امریء ما یُحسنه ادامه داد: این فرمایش یعنی ارزش هر کس، به زیباآفرینی اوست؛ به این است که معقولات را محسوس کند و نه متخیّلات را. این فرمایش حضرت امیر، به‏ معنای ما یعلمه نیست و لذا سیّدرضی درباره این جمله حضرت می‏ نویسد: «و هذه الکلمه الّتی لاتُساو لها قیمۀ و لا توزن بها حکمۀ». ارزش هرکس به هنر اوست. اگر ما بتوانیم معارف بلند قرآن را به تمثیل درآوریم، هنر اعلا و ارزش والا را نشان داده ‌ایم.

ایشان در ادامه با تأکید بر این‏که «امروز بسیار محتاج چنین همایش ‏هایی که به امور مشترک بین انسان و فرشته می‏ پردازند، هستیم»، اضافه کرد: مواد هنر اسلامی در معارف اسلامی فراوان داریم، اما هنوز در قالب هنر، تجسیم نشده است. این تعزیه‏ های ما توسّط متدیّنین اجراء می‏ شد و مردم هم تأثیر می ‏پذیرفتند، اما نهایتش این بود که مقتل أبی‏ مخنف و امثالهم را تجسیم می‏ کرد. کجاست هنری که آن حسین‏ بن‏ علیِ در حدّ دعای عرفه را ترسیم کند؟.

وی تاکید کرد: ما نیازمند هنرمندانی هستیم که بتوانند چنین معانی ‏ای را از منشاء اعلای خود به عالَم محسوس درآورند و در نتیجه، مخاطبشان را به همان منشاء اعلا، ارجاع بدهند.

آیت‏ الله جوادی آملی در انتها با تشکّر از دست‏اندرکاران و شورای علمی همایش فقه هنر، برای موفقیّت این همایش دعا کردند.

همایش ملّی فقه هنر به همّت مدرسه اسلامی هنر و با همکاری برخی نهادهای علمی مانند مرکز فقهی ائمه اطهار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشگاه قم، دانشگاه تهران پردیس قم، رادیو معارف و ... و با حمایت شورای فرهنگ عمومی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی در دی‏ماه امسال برگزار خواهد شد.