آسمان بازار نشر قرآن مه‌آلود است
گروه ادب: بازار عرضه قرآن در کشور به دلیل طمع برخی از ناشران دچار آشفتگی شده است و بر همین اساس قرآن‌هایی که در کتابفروشیها و انتشارات مختلف عرضه می‌شود، بهای هدیه متفاوتی دارد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، هنوز معیار دقیق و مشخصی برای قیمت‌گذاری کتاب به ویژه قرآن در کشورمان وجود ندارد، به گونه‌ای که اصولاً متولی برای این موضوع نیست و بسیاری از مردم از این موضوع گله‌مند هستند. بسیاری از مشکلات حوزه نشر از جمله تولید، توزیع، مصرف و قیمت‌گذاری کتاب هنوز پابرجاست و کسی هم نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند آنها را سامان دهد و یا اگر هم می‌خواهد، راهکار درستی را انتخاب نمی‌کند.
گزارش خبرنگار ایکنا از بازار قرآن درباره قیمت(هدیه) قرآنها به وضعیتی اشاره می‌کند که حکایت از اوضاع آشفته آن دارد؛ نیم‌نگاهی به جدول زیر این آشفتگی را بیش از پیش نمایان می‌کند.
در این راستا، نظر یکی از شهروندان را درباره معیارش برای خرید قرآن جویا می‌شویم که می‌گوید: من در وهله نخست برای خرید قرآن به نوع خط آن و سپس ترجمه‌اش توجه می‌کنم و از کیفیت چاپ آن اطلاعی ندارم، به همین دلیل اگر هدیه آن را در حد وسعم ببینم، می‌پردازم و در غیر این صورت به سراغ قرآن دیگری با همان معیارها و بهای هدیه پایینتر می‌روم.
از این شهروند جوان درباره هدیه‌های متفاوت قرآنها سوال می‌کنم. به گفته وی، قیمت‌ها متفاوت است و معلوم نیست بر چه اساس تعیین می‌شوند. با چندین بار مراجعه به کتابفروشیها، قرآنی را که می‌خواستم، با قیمت مورد نظر یافتم.
م. رحیمی مادر 55 ساله‌ای است که به دنبال قرآنی با خط درشت است و ترجمه برایش چندان اولویتی ندارد، درباره معیار انتخاب قرآن می‌گوید: من به دنبال قرآنی هستم که کیفیت چاپش بالا باشد؛ چرا که مدتی قبل قرآنی را از یکی از نمایشگاه‌ها خریدم و با وجود اینکه تخفیف 50 درصدی هم داشت، اما پس از مدت اندکی استفاده از آن، برگ‌هایش از هم جدا شد و جلدش نیز همین طور. به همین دلیل در خریدم به فروشنده تأکید می‌کنم که قرآنی با چاپ و جلد خوب معرفی کند. خودم هم در خرید قرآن دقت می‌کنم و به صورت تجربی می‌توانم صحافی، جلد و حتی کاغذ خوب را تشخیص دهم. متأسفانه با مراجعه به بازار قیمت‌های متفاوتی را شاهد هستیم که با این موضوع واقعاً سردرگم می‌شویم که کدامیک واقعی است، به همین دلیل به کتابفروشی‌های متعددی مراجعه می‌کنم تا قرآن مورد نظرم را پیدا کنم.
با شنیدن حرفهای این دو شهروند می‌توان این گونه نتیجه گرفت که مخاطبان دو دسته می‌شوند یا به دنبال قرآن ارزان هستند و یا کسانی که هدیه قرآن برایشان چندان مسئله مهمی نیست؛ به همین دلیل دسته دوم می‌تواند به راحتی قرآن با کیفیت خوب را با کمی دقت انتخاب کنند و دسته اول که شاید تعداد بیشتری از مخاطبان را شامل می‌شود، به دنبال قرآن با هدیه پایین است و از طرفی هم به کیفیت خوب بی‌تفاوت نیست، هر چند نمی‌توان گفت قرآن‌های با هدیه پایینتر دارای کیفیت پایینی هستند، اما ناشرانی هستند که به دنبال سودجویی بوده و قرآن‌هایی با کیفیت پایین و البته ارزان چاپ می‌کنند.
واسطه‌های میانی سبب افزایش هدیه قرآنها می‌شود
در این راستا به سراغ یک ناشر می‌رویم، علی حاجی‌تقی، مدیر انتشارات ارمغان طوبی که زمانی توزیع‌کننده قرآن هم بود، درباره تفاوت هدیه قرآنها می‌گوید: بهای تمام شده قرآنی که کیفیت صحافی متوسطی دارد، ۵ هزار تومان است، در حالی که ناشر آن را با هدیه ۶ هزار تومان به مرکز پخش ارائه می‌کند و مرکز پخش به مراکز خردتر، قرآن را با هدیه ۹ هزار تومان عرضه و آن هم به کتابفروشیها با هدیه ۱۴ هزار تومان ارائه می‌کند و وقتی این قرآن به دست مخاطب می‌رسد، ۲۰ هزار تومان و یا بیشتر می‌شود که این چرخه نشان می‌دهد ناشر مقصر نیست، بلکه مشکل از سیستم معیوب نشر است و واسطه‌های میان ناشر تا مخاطب سبب افزایش هدیه قرآنها می‌شود.
وی می‌افزاید: اگر ناشران به دنبال چاپ قرآن با هدیه پایین هستند و به کیفیت توجهی نمی‌کنند به دلیل ذائقه مخاطبان است که ارزان بودن برایشان مسئله مهمی است. از طرف دیگر بسیاری از نهادها و سازمان‌ها نیز به این موضوع دامن می‌زنند و برای اهدای هدیه به کارکنان خود به سراغ قرآن‌های ارزان می‌روند. البته این نوسان قیمت را در قرآن‌هایی که به نام «قرآن نفیس» ارائه می‌شوند بیشتر می‌توان دید؛ قرآن‌هایی که با جلد و قاب چرم، چوبی، دست‌ساز و ... عرضه می‌شوند و قرآنها از نظر چاپ، رنگ، تذهیب و ... تفاوتی با قرآن‌های ساده ندارند و تک‌رنگ و بدون تذهیب هستند، اما قیمت آنها از 70 تا 100 هزار تومان و یا بالاتر را شامل می‌شود. هر چند اگر کاغذ آن گلاسه، چند رنگ و با تذهیب هم باشد باز هم قیمت تغییر می‌کند. البته بحث درباره قرآن‌های نفیس مجال دیگری می‌طلبد و روی سخن ما در این گزارش، قرآن‌های ساده‌ای است که مخاطبان بیشتری را در برمی‌گیرد. هر چند برخی از کارشناسان حوزه قرآن بر این باور هستند که به دلیل نبود ساختار منظم در عرصه تولید و توزیع کتاب و همچنین فقدان معیارهایی مشخص برای ارزش‌گذاری کتاب‌ها، مشکلات زیادی در این حوزه برای ناشران و مصرف‌کنندگان وجود دارد.
باز گذاشتن دست متخلفان با نبود نظارت بر بهای قرآن
ناصر بابامحمدی، مدیر انتشارات اسوه که مسئولیت بزرگترین چاپخانه قرآن کشور را برعهده دارد، درباره بهای قرآن می‌گوید: مشکلات حوزه نشر قرآن متعدد است و در حال حاضر نیز هیچ نظارتی بر قیمت‌گذاری قرآن وجود ندارد و هر ناشر براساس هزینه‌هایی که برای چاپ قرآن صرف می‌کند، به محاسبه قیمت این مصحف شریف می‌پردازد و ممکن است در این راستا ناشرانی هم تخلف کنند.
به گفته بابامحمدی، ناشرانی هستند که بازاری کار می‌کنند، یعنی کیفیت برایشان اهمیتی ندارد و می‌خواهند قرآن‌های بیشتری با قیمت پایینتر عرضه کنند، از این رو ناشرانی که به صورت حرفهای قرآن چاپ می‌کنند، چندان به چشم نمی‌آیند و هر دو ناشر در یک سطح دیده می‌شوند و از طرف دیگر قرآن‌هایی عرضه می‌شود که هم کیفیت متفاوت و هم بهای مختلفی دارد و نظارت محتوایی برعهده سازمان دارالقرآن است و به نظر می‌رسد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید نظارت کیفی قرآن را عهده‌دار باشد.
از صحبت‌های مدیر انتشارات اسوه می‌توان این برداشت را کرد که نظارتی بر کیفیت چاپ قرآن صورت نمی‌گیرد و همین امر هم دست برخی از ناشران را در قیمت‌گذاری باز گذاشته است و در نهایت هم این مخاطبان هستند که متضرر می‌شوند. البته ناشران حرفهای قرآن هم مطمئناً از این ضرر و آسیب بی‌نصیب نخواهند شد و مخاطبان خود را به تدریج از دست خواهند داد.
نبود متولی مستقیم برای تعیین هدیه قرآن
سیدمحمدحسین محمودی، مدیرعامل اتحادیه ناشران قرآنی است. وی درباره تعیین هدیه قرآن می‌گوید: متولی مستقیمی چه در رده دولتی و چه غیردولتی برای تعیین هدیه قرآن و یا قیمت‌گذاری کتب دیگر وجود ندارد؛ چرا که کتاب، یک مقوله فرهنگی است و بهای آن براساس نیاز و توان مالی مخاطب تعیین می‌شود.
وی می‌افزاید: به عنوان مثال قیمت کتاب‌های روانشناسی بالاتر و قیمت کتاب‌های مذهبی پایینتر است؛ چرا که کتاب‌های روانشناسی بیشتر ترجمه‌ای هستند و هزینه چاپ بالایی را به خود اختصاص می‌دهند و ناشران قرآن یا کتاب‌های دینی نیز با توجه به اینکه مخاطب آثارشان توان خرید این کتاب‌ها و قرآن با قیمت بالا را ندارد، بنابراین آنها را با قیمت و سود کمتری عرضه می‌کنند و برخی قرآنها با سود بسیار ناچیزی در هر جلد ارائه می‌شود.
محمودی معتقد است: در رابطه با محصولات فرهنگی، سبقه فرهنگی به تجاری آن اولویت دارد، بنابراین دولت خود را درگیر قیمت‌گذاری آن نمی‌کند و ناشران نیز سعی می‌کنند این موضوع را رعایت کنند؛ از این رو ناشری که محصولات خود را با قیمت بالاتری عرضه کند، از گردونه خارج خواهد شد، چرا که توان رقابت را نخواهد داشت.
هر چند به نظر می‌رسد باید اتحادیه ناشران در زمینه نظارت بر کیفیت قرآن و بهای آن نقشی هر چند ناچیز داشته باشد، اما محمودی سخن دیگری دارد. وی می‌گوید: این موضوع را در قالب توصیه و تذکر انجام می‌دهیم تا حداقل‌ها را رعایت کنند؛ چرا که برخی از ناشران سعی می‌کنند در صحافی صرفه‌جویی کنند و این سبب می‌شود صحافی کتاب‌هایشان با کیفیت پایینی انجام شود و این موضوع سبب فرسوده شدن زودهنگام آنها می‌شود و در این زمینه باید در قبال رعایت بایدها، حمایت از ناشران را نیز داشته باشیم؛ طی سال‌هایی که اتحادیه ناشران قرآنی تشکیل شده، حتی برای مشورت در امور نمایشگاه قرآنی نیز دعوت نشده است.
چاپ قرآن با بهترین کیفیت در کشورهای عربی و هدیه رایگان به مردم
احمد حاجی‌شریف که عمری طولانی در کسوت معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم بوده و اکنون در بخش دیگری از این سازمان مشغول فعالیت است، از موضوع تفاوت بهای قرآنها شاکی بوده و می‌گوید: چاپ یک قرآن 600 صفحه‌ای حدود 6 هزار تومان برای ناشر تمام می‌شود و با سود دو هزار تومانی باید با بهای هشت هزار تومان به دست فروشنده برسد، ولی اشکال کار این است که یک کتاب که توسط ناشر چاپ می‌شود، با بهایی حدود 3 تا 5 برابر قیمت تمام شده پشت جلد کتاب عرضه می‌شود؛ یعنی اگر کتابی حدود 6 هزار تومان تمام شود، در پشت جلد از 18 تا 30 هزار تومان قیمت می‌خورد که البته این امر به دلیل هزینه‌های حق‌التألیف و همچنین به فروش نرسیدن برخی از کتاب‌های چاپ شده است، اما این امر در مورد چاپ قرآن صدق نمی‌کند؛ چرا که مصحف شریف بیش از 6 ماه در کتاب‌فروشی نمی‌ماند، بنابراین سریع به پول تبدیل می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: برخی از کتاب‌ها گاهی بیش از سه سال در انبار می‌مانند، یعنی پول ناشر راکد است، همچنین تخفیفی نیز به کتابفروشیها داده نمی‌شود، بنابراین ناشران قیمت‌های پشت جلد را چند برابر می‌زنند که متأسفانه این نحوه قیمت‌گذاری هم اکنون برای برخی از قرآنها نیز اعمال شده است، به طوری که قیمت پشت جلد قرآنی که 6 هزار تومان تمام می‌شود، 20 هزار تومان درج شده است و گاهی نیز بیشتر فروخته می‌شود؛ علاوه بر این کسی حق‌التألیف نمی‌دهد و فقط در مورد ترجمه این امکان وجود دارد که برخی از افراد حق ترجمه دریافت کنند که آن هم بسیار نادر است. بنابراین، قیمت قرآنها بسیار گران است و مردم توان خرید ندارند و نظارتی بر قیمت قرآنها هم وجود ندارد.
حاجی‌شریف ادامه می‌دهد: یک قرآن باکیفیت و چاپ یکسان در جایی 20 هزار تومان و در جایی دیگر 10 هزار تومان به فروش می‌رسد، یعنی در قیمت یک نوع قرآن با تعداد و رنگ صفحات یکسان بیش از 10 هزار تومان اختلاف وجود دارد. از این رو جای سؤال است که چرا یک قرآن یکسان را ناشران با قیمت‌های متفاوت به فروش می‌رسانند؟
وی تصریح می‌کند: اگر کسی بخواهد برای برگزاری جلسه قرآن، 20 جلد قرآن بخرد باید 400 هزار تومان هزینه خرید کتاب قرآن کند که این امر صحیح نیست، چرا که ما ادعا می‌کنیم که ام‌القرای جهان اسلام هستیم؛ در صورتی که وضعیت هزینه و چاپ قرآن در ایران این گونه است، ولی در کشورهای عربی قرآن را با بهترین کیفیت چاپ می‌کنند و به مردم هدیه می‌دهند؛ بنابراین مسئولان باید فکری کنند که این مشکلات برطرف شود.
براساس گفته‌های ناشران و معاون سابق نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم به سراغ مدیرکل دفتر چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم رفتیم، اما پیگیری برای مصاحبه با مسئولان متولی بی‌نتیجه ماند. آنچه از این گزارش برمی‌آید اینکه خلأهای قانونی و نظارتی بسیاری در حوزه چاپ و نشر قرآن وجود دارد که یکی از آنها مربوط به حوزه بهای قرآن می‌شود و همین امر هم سبب شده تا ناشران بازاری و حرفهای قرآن پا به پای هم حرکت کرده، اما محصولات یکسان با کیفیت و بهای متفاوت عرضه کنند که ناشران بازاری با بهای پایین، بازار را تصاحب کرده و این ناشران حرفهای هستند که ممکن است از گردونه چاپ و نشر قرآن حذف شوند.
حال سرگردانی مخاطب نیز موضوعی مهم است که نمی‌داند بهای واقعی قرآن چقدر است و از طرفی هم شاید تصور نکند که ناشری بخواهد چاپ قرآن را منبع سودجویی خود قرار دهد.
با این اوضاع آشفته، باید کدام مسئول، نهاد یا سازمان را متولی نظارت بر بهای قرآنی و ده‌ها مسئله دیگر در حوزه چاپ قرآن دانست و شکایت و گلایه خود را پیش کدام مسئول برد تا پاسخی قانع‌کننده شنید.
سمیه قربانی
