از ستایش‌های رئیس مذهب حنفی تا علوی‌سرایی‌های معاصر
گروه ادب: یکی از محققان و نویسندگان ادبیات آئینی گفت: کمتر شاعری در میان اهل تسنن و شیعیان وجود دارد که امام علی(ع) را با دیده احترام مورد توجه قرار نداده باشد، به طوری که حتی رئیس مذهب حنفی نیز در تحسین این امام همام لب به سخن گشوده است.
امیر اسماعیل آذر، نویسنده، پژوهشگر و استاد زبان و ادبیات فارسی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با تاکید بر اینکه کمتر شاعری در میان اهل سنت و شیعیان وجود دارد که امام علی(ع) را با دیده احترام مورد توجه قرار نداده است، عنوان کرد: اولین شخصیتی که نام امام علی(ع) را در شعرش آورد کسائی مروزی بود.
آذر افزود: کسائی چهار بیت درباره امام علی(ع) دارد و بیت «آن کیست بدین حال و که بودست و که باشد/ جز شیر خداوند جهان حیدر کرار» از این شاعر شیعی اولین بیتی است که درباره امام علی(ع) سروده شده. این شاعر در ادامه آورده است «این دین هدی را به مثل دایره‌ای دان/ پیغمبر ما مرکز و حیدر خط پرگار/ علم همه عالم به علی داد پیمبر/ چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار».
این پژوهشگر ادبیات آئینی تصریح کرد: پس از کسائی، حکیم توس، فردوسی امام علی(ع) را در شعر بلندی مورد توصیف قرار داده با این مضمون که «گر چشم داری به دیگر سرای/به نزد نبی و علی گیر جای/گرت زین بد آید گناه منست/چنین است و این دین و راه منست/برین زادم و هم برین بگذرم/چنان دان که خاک پی حیدرم/دلت گر به راه خطا مایلست/ترا دشمن اندر جهان خود دلست/نباشد جز از بی‌پدر دشمنش/که یزدان به آتش بسوزد تنش/هر آنکس که در جانش بغض علیست/ازو زارتر در جهان زار کیست/نگر تا نداری به بازی جهان/نه برگردی از نیک پی همرهان/همه نیکی‌ات باید آغاز کرد/چو با نیکنامان بوی همنورد/از این در سخن چند رانم همی/همانا کرانش ندانم همی».
وی افزود: پس از حکیم توس در قرن ششم، سنایی غزنوی فراوان از امام علی(ع) در حدیقه‌الحقیقه مطلب آورده که یکی از مهمترین آنها نماز امام علی(ع) است که در جنگ احد تیر کمان در پایش رفت و آن تیر را در زمان نماز از پایش خارج کردند. «در احد میر حیدر کرار/یافت زخمی قوی در آن پیکار/ماند پیکان تیر در پایش/اقتضا کرد آن زمان رایش/که برون آرد از قدم پیکان/که همان بود مر او را درمان/زود مرد جرایحی چو بدید/گفت باید به تیغ باز برید/ تا که پیکان مگر پدید آید/ بسته زخم را کلید آید/ هیچ طاقت نداشت با دم گاز/گفت بگذار تا به وقت نماز/چون شد اندر نماز حجامش/ببرید آن لطیف اندامش/جمله پیکان ازو برون آورد/ و او شده بی خبر ز ناله و درد/ چون برون آمد از نماز علی/آن مر او را خدای خوانده ولی/ گفت کمتر شد آن الم چونست/وز چه جای نماز پرخونیست/گفت با او جمال عصر حسین/آن بر اولاد مصطفی شده زین/گفت چون در نماز رفتی تو/بر ایزد فراز رفتی تو/کرد پیکان برون ز تو حجام/باز نا داده از نماز سلام/گفت حیدر به خالق الاکبر/که مرا زین الم نبود خبر/ای شده در نماز بس معروف/ به عبادت بر کسان موصوف/این چنین کن نماز و شرح بدان/ ورنه برخیز و خیره ریش ملان/چون تو با صدق در نماز آیی/با همه کام خویش باز آیی/ ور تو بی‌صدق صد سلام کنی/نیستی پخته کار خام کنی/یک سلامت دو صد سلامت ارزد/سجده صدق صد قیام ارزد/کان نمازی که عادتی باشد/خاک باشد که باد برپا شد/اندرین ره نماز روحانی/آن به آید که خشک جنبانی/جان گدازد نماز بار خدای/خشک جنبان بود همیشه گدای/بود از روی جهل و نااهلی/چون بجوید طریق بوجهلی/گرت باید که مرد باشی مرد/خشک بگذار و گرد دریا گرد/گرت نبود ز بحر در خوشاب/هم تو دانی که در نمانی از آب/چنگ در راه حق زن ای سرهنگ/گرت نبود مراد نبود ننگ/مرد کز آب و خاک دارد عار/به هوا بر نشیند آتش‌وار/کله آسمان منه بر سر/ تا بیابی ز جبرئیل افسر/ تاج گردد ترا کلاه ملک/ باش‌گونه شود کلاه فلک/ تا بدانی حق از هوا و هوس/کین همه هیچ نیست زی تو و بس/عدمت چون وجود یکسانست/ هر چه تو خواستی همه آنست».
آذر با اشاره به گفته مولانا درباره اخلاص امام علی(ع) توضیح داد: مولانا در داستانی در مثنوی معنوی به خدو انداختن شخصی در جنگ بر امام علی(ع) اشاره می‌کند که امام علی(ع) وقتی با این صحنه مواجه می‌شود «در زمان انداخت شمشیر آن علی/کرد او اندر غزااش کاهلی/گشت حیران آن مبارز زین عمل/وز نمودن عفو و رحمت بی‌محل/گفت بر من تیغ تیز افراشتی/از چه افکندی مرا بگذاشتی/آن چه دیدی بهتر از پیکار من/تا شدی تو سست در اشکار من/آن چه دیدی که چنین خشمت نشست/تا چنان برقی نمود و باز جست/آن چه دیدی که مرا زان عکس دید/در دل و جان شعله‌ای آمد پدید/آن چه دیدی برتر از کون و مکان/که به از جان بود و بخشیدیم جان/در شجاعت شیر ربانیستی/در مروت خود کی داند کیستی».
وی تصریح کرد: به طور کلی کم و بیش تمام شاعران حضرت علی(ع) و صفات ایشان را مورد تایید قرار داده‌اند و می‌توان گفت کمتر شاعری از اهل سنت و شیعه است که امام علی(ع) را با احترام مورد توجه قرار نداده باشد. حتی ادریسی، رئیس مذهب حنفی چنان امام علی(ع) را ستوده که می‌گوید اگر بخواهم بگویم انسان است، درست نگفته‌ام و اگر بگویم خداست از خدا می‌ترسم و با این عبارات خواسته بیان کند که امام علی(ع) از بالاترین مقام‌ها برخوردار است. حتی شهریار بیت «نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت/ متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را» از روی دو بیت عربی منسوب به ادریسی گرته‌برداری کرده است.
آذر گفت: در دوران معاصر نیز زنده‌یاد سیدحسن حسینی، قیصر امین‌پور، حمید سبزواری، مشفق کاشانی، موسوی گرمارودی، علی معلم دامغانی، فاضل نظری و ... سروده‌های فاخری در توصیف صفات امام علی(ع) دارند. از جمله قیصر امین‌پور در سوگواره شهادت امام علی(ع) گفته است «این جزر و مد چیست که تا ماه میرود؟/این سان که چرخ می‌گذرد بر مدار شوم/گویی که چرخ بوی خطر را شنیده است/آبستن عزای عظیمی‌ست کاین چنین/امشب فرو فتاده مگر ماه از آسمان/دریای درد کیست که در چاه میرود؟/بیم خسوف و تیرگی ماه میرود/یک لحظه مکث کرده به اکراه میرود/آسیمه سر نسیم سحرگاه میرود/یا آفتاب روی زمین راه میرود؟/در کوچه‌های کوفه صدای عبور کیست؟/دارد سر شکافتن فرق آفتاب/گویا دلی به مقصد دلخواه میرود/آن سایه‌ای که در دل شب راه میرود».
نجمه شمس
