آثار منسوب به امام صادق(ع) در سوریه؛ درست یا غلط؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، علی اکبر ضیائی، رایزن فرهنگی ایران در مالزی در مطلبی اختصاصی برای ایکنا به مناسبت سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) آورده است:
«به مناسبت شهادت امام ششم شیعیان حضرت امام صادق علیه السلام نکاتی را درباره برخی آثار منسوب به آن حضرت در کتابخانه‌های سوریه به اطلاع می‌رسانم تا از این طریق بخشی از تجارب مطالعاتی و میدانی در کتابخانه‌های مختلف آن کشور را به علاقمندان معارف اهل بیت(ع) انتقال داده و برخی شبهات مرتبط به جریان‌های غالی(کسانی که در مذهب خود غلو می‌کنند) در به کارگیری احادیث آن حضرت را تا حدودی مرتفع کرده باشم.
تعداد زیادی آثار تألیفی به امام صادق(ع) منسوب شده است که مرحوم سیدمحسن امین(از علما و فقهای شیعه در سال ۱۲۸۴) آن‌ها را 24 رساله و کتاب برشمرده است، اما به تحقیق و یقین نمی‌توان بسیاری از این آثار را نوشته آن حضرت دانست و عموما احادیث و روایاتی وجود دارد که توسط برخی از شاگردان و راویان به نقل از آن حضرت در مجموعه‌ای گردآوری شده و به عنوان یک اثر مستقل به ایشان منسوب شده است.
برخی آثار منسوب به امام صادق علیه السلام توسط گروهی از جریان‌های فکری غالی به آن حضرت منسوب شده و از آن طریق برخی آرای غلوآمیز که مخالف آموزه‌های امامیه اثنا عشری است، وارد آثار و منابع شیعی شده و همین آراء و دیدگاه‌های غلوآمیز بوده است که مستمسکی برای مخالفان شیعه به ویژه جریان‌های سلفی و وهابی برای حمله به تفکرات امامیه قرار گرفته است.
به عنوان مثال کتاب «الهفت و الاظلة» یا «الهفت الشریف» که برخی آن را «الاشباح و الأظلة» نیز نامیده‌اند در 67 باب منسوب به آن حضرت است که در سال 1960 توسط عارف تامر و در سال 1977 توسط مصطفی غالب که هر دو به ترتیب اسماعیلی بهره و آغاخانی بودند؛ منتشر شده و دیدگاه‌های منسوب به امام صادق علیه السلام با هیچ یک از آراء و نظریات آن حضرت در منابع شیعی اثناعشری سازگاری ندارد و به قطع یقین آن اثر را می‌توان از آثار اسماعیلی به شمار آورد و نسخه‌های خطی این کتاب نیز صرفا در سوریه به وفور یافت می‌شود.  
بررسی میدانی در کتابخانه‌های سوریه در دهه 60 شمسی یعنی زمانی که این کشور زیبا در آتش افراط‌گرایان دینی و جریان‌های تروریستی نمی‌سوخت و جایگاه علم و ادب و میراث فرهنگی و دینی مهم در خاورمیانه به شمار می‌آمد، فرصتی دست داد تا کتابخانه‌های خطی را مورد مطالعه قرار داده و بخشی از میراث منسوب به امام صادق علیه السلام را استخراج کنم.
یکی از این آثار کتابی است به نام «خواص القرآن الکریم» أو «منافع القرآن». استنساخ این کتاب به قرن هشتم هجری برمی‌گردد که نام‌ سوره‌های آن به رنگ قرمز بوده و در مجموعه‌ای قرار دارد که کتاب «منافع القرآن فی المنام و منافع القرآن» تألیف تمیمی در آن مجموعه نیز وجود دارد. تعداد اوراق منافع القرآن منسوب به امام صادق علیه السلام 12 ورق (20.32) است و با شماره 7365 در کتابخانه «ظاهریه» دمشق نگهداری می‌شود. نسخ خطی کتابخانه ظاهریه به کتابخانه اسد در دمشق منتقل شده است، اما برای پیدا‌کردن نسخه باید محل اصلی آن یعنی ظاهریه را نیز قید کرد.
نسخه ناقص دیگری از این اثر منسوب به امام صادق(ع) با شماره 9594 در کتابخانه ظاهریه وجود دارد. لازم به ذکر است که احتمال تألیف چنین اثری از امام صادق(علیه السلام) بعید به نظر می‌رسد و انتساب آن به ایشان جای شک و تردید جدی است، زیرا این اثر مجموعه‌ای از روایات منسوب به آن حضرت است که بعد از نیمه دوم قرن چهارم هجری گردآوری شده و دلیل آن نیز اقتباسات زیاد این اثر از کتابی با عنوان «کشف السر المصون و العلم المکنون فی شرح خواص القرآن العظیم و منافعه» تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن سعید تمیمی (زنده به سال 390 هجری) است.
البته کارل بروکلمان، نویسنده و متتبع آلمانی دو نسخه از منافع القرآن الکریم را در کتابخانه‌های گوته 30/1256 و واتیکان سوم 4/1014 و آقا بزرگ تهرانی رحمة الله (فقیه و کتاب‌شناس شیعی) نیز در کتاب الذریعة 22/312 نسخه‌ای از آن را در کتابخانه «لاله لی» استانبول ذکر کرده‌اند.
 بررسی کامل آثار منسوب به امام صادق علیه السلام را در مقاله‌ای (ص429-436) در کتابی عربی با عنوان «الامام جعفر الصادق؛ دراسات و ابحاث» که سال 1370 در دمشق منتشر شده است، منتشر کرده‌ام که علاقمندان می‌توانند به آن مراجعه کنند.»