از سردرگمی در انتخاب اثر تا مطالعه اندک مخاطبان در محرم
گروه ادب: برپایی نمایشگاه کتابهای عاشورایی در آستانه محرم‌الحرام فرصتی برای مطالعه در این حوزه است، اما مطالعه در این ماه اندک بوده و مخاطبان نیز آشنایی چندانی با آثار شاخص ندارند و در انتخاب کتابهای مورد نیاز خود سردرگم هستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نخستین نمایشگاه تخصصی کتابهای عاشورایی به همت مجموعه فرهنگی هنری سرچشمه و با همکاری معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت اجتماعی شهرداری تهران و مؤسسه قدیم‌الاحسان در آستانه ماه محرم برپا شد و شب گذشته با برگزاری مراسم اختتامیه به کار خود پایان داد. این نمایشگاه فرصتی را فراهم کرد تا مخاطبان به ویژه مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) به منابع مورد نیاز خود دسترسی یابند.
تاکنون کتابهای عاشورایی بسیاری منتشر شده است، به طوری که آمارها از وجود بیش از 4 هزار عنوان کتاب در این حوزه حکایت می‌کند، اما از این تعداد انبوه، درصد کمی حائز اهمیت بوده و براساس نیاز مخاطب به نگارش درآمده و منتشر شده است؛ چرا که نگاهی کارشناسانه به این آثار نشان می‌دهد برخی از آنها دچار تحریفات و مجعولاتی شده و از دایره آثار مهم خارج می‌شوند. اما دسته دیگر آثاری هستند که دانسته‌های خود را مدیون آنها هستیم؛ آثاری مانند لهوف سید بن طاووس که مربوط به مقتل عاشوراست.
با توجه به اینکه شاهد برپایی نمایشگاه کتابهای عاشورایی برای نخستین بار بودیم، به همین دلیل کاستی‌های بسیاری در این حوزه از حضور کم‌رنگ ناشران تا نبود کتاب در برخی حوزه‌ها و حتی برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان وجود داشت.
در این راستا به سراغ یکی از بازدیدکنندگان این نمایشگاه رفتیم. وی خود را دانشجوی ارشد رشته الهیات معرفی کرد و درباره این نمایشگاه گفت: این نمایشگاه فرصت خوبی را ایجاد کرد تا همه آثار عاشورایی در یک جا جمع‌آوری شود و از این نظر دسترسی به این آثار را آسان‌تر کرده است، اما اگر نمایشگاه‌هایی از این دست در نقاط مختلف شهر برپا می‌شد، مخاطبان بیشتری می‌توانستند به آن مراجعه کنند، از سوی دیگر تبلیغات و اطلاع‌رسانی خوبی در سطح شهر وجود نداشت و من از طریق یکی از دوستانم از این موضوع مطلع شدم.
وی افزود: متأسفانه اغلب کتاب‌هایی که عرضه شده، در حوزه مقتل بوده و آثار داستانی در رابطه با عاشورا بسیار کم است، اگر مسئولان این نمایشگاه تدبیری بیندیشند و بخشی از نمایشگاه را به کتابهای موضوعی اختصاص دهند، دسترسی مخاطبان آسان‌تر خواهد بود و هر فرد براساس نیاز خود به دنبال کتاب مورد نظرش می‌رود و در میان انبوه کتاب‌ها سردرگم نمی‌شود.
بانوی 45 سالهای که برای خرید کتاب به این نمایشگاه آمده است، می‌گوید: کتابهای خوبی در این نمایشگاه وجود دارد، اما هم جدیدترین آثار در آنها مشخص نیست و هم برای گروه سنی کودک و نوجوان کتاب مناسبی یافت نمی‌شود. من دو فرزند 10 و 14 ساله دارم که کتاب مناسب آنها را نیافتم. اگر در دوره‌های بعد نسبت به این موضوع توجه بیشتری شود، مطمئناً نمایشگاه بهتری خواهد بود، اما به هر حال این نخستین دوره است و امیدوارم به تدریج کاستی‌های آن مرتفع شود.
انتشارات دارالحدیث یکی از ناشران مهم و فعالی است که در این نمایشگاه حضور یافته. مسئول غرفه این انتشارات درباره عناوین عاشورایی گفت: این انتشارات به صورت تخصصی به این حوزه پرداخته و کتاب‌هایی مانند «دانشنامه امام حسین(ع)» و «شهادت‌نامه» را منتشر کرده است، همچنین «دانشنامه امام حسین(ع)» که مجموعه 16 جلدی است در جشنواره‌های گوناگون به عنوان برگزیده انتخاب شده.
وی درباره مشکلات این حوزه عنوان کرد: یکی از مشکلاتی که اغلب ناشران با آن مواجه هستند، راکد بودن بازار نشر است و این موضوع در رابطه با کتابهای دینی مشکلات فراوانی را ایجاد کرده و از سوی دیگر قیمت بالای کتاب‌ها سبب شده مخاطبان توانایی خرید کتاب‌ها را نداشته باشند و همین امر سبب می‌شود کتاب کم کم جایگاه خود را در میان خانواده‌ها از دست بدهد.
نمایشگاه کتب عاشورایی؛ تدبیری در راستای ترویج مطالعه
یدالله سعدی، مدیر انتشارات دلیل ما نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا گفت: حدود 60 عنوان کتاب عاشورایی داریم و جدیدترین کتاب نیز «غدیر و عاشورا» است که در نمایشگاه کتب عاشورایی ارائه شد. این انتشارات با نیازسنجی مخاطبان وارد این عرصه شده و در اغلب زمینه‌های عاشورایی کتاب‌هایی را به چاپ رسانده است، از جمله درباره مقتل کتاب‌هایی چون «لهوف»، «واقعه کربلا» و «عاشورا مظلومیتی مضاعف»، درباره حضرت ابوالفضل(ع) کتاب‌هایی مانند «ماه تمام من» و «ساقی تشنگان»، درباره حضرت علی اصغر(ع) کتاب سه جلدی «قنداقه سرخ»، درباره حضرت زینب(س) «بانوی آفتاب»، درباره حضرت علی اکبر(ع) «آئینه محمد(ص)»، اصحاب عاشورا مانند «یاران خورشید»، زیارت عاشورا «زمزمه قدسیان» و .... به چاپ رسیده است.
وی با اشاره به مشکلات این حوزه عنوان کرد: از جمله مشکلاتی که در حوزه نشر وجود دارد، مشکل اقتصادی است که فقط مربوط به نشر نیست و اغلب حوزه‌ها با آن مواجه هستند، اما در حوزه نشر به ویژه آثار دینی تأثیر منفی بسیاری دارد. انتشارات ما به دلیل ارتباطی که با مخاطبان خود دارد توانسته است، بخشی از این مشکلات را پشت سر بگذارد و یا آن را مدیریت کند.
سعدی ادامه داد: ما در اغلب مناسبت‌ها برنامه‌هایی را برای ترویج و تبلیغ کتابهای خود داریم و مخاطبان نیز از آن استقبال می‌کنند، اما این موضوع در رابطه با ماه محرم متفاوت است؛ چرا که اغلب مردم مشغول عزادارای‌ها و حضور در هیئت‌های مذهبی هستند و کمتر فرصت مطالعه درباره عاشورا و توجه به کتاب را پیدا می‌کنند. از سوی دیگر فاصله غدیر تا ماه محرم نیز اندک است و ما نیز فرصت کمی برای اجرای برنامه‌های متمرکز در این حوزه داریم، که باید تدبیری در این زمینه اندیشیده شود و به نظر می‌رسد نمایشگاه کتب عاشورایی تدبیری در این راستا است.
مدیر انتشارات دلیل ما تصریح کرد: اگر نمایشگاه‌های کتاب عاشورایی در کنار مراسم‌های عزاداری برپا شود و سیاست مناسبی پشت آن باشد، می‌تواند به تدریج تأثیرات خوبی بگذارد و مطالعه کتابهای عاشورایی رواج یابد.
مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان تاکنون کتب و نرم‌افزارهای بسیاری را در حوزه علوم اسلامی و قرآنی و معارف اهل بیت(ع) تولید کرده است، بخشی از این تولیدات در نمایشگاه کتب عاشورایی ارائه شد. عابدی مسئول بازرگانی این مرکز می‌گوید: تاکنون نرم‌افزارهای زیادی در حوزه عاشورا تولید شده است. از جمله این نرم‌افزارها می‌توان به «سفینةالنجاة»، «سقای معرفت» و «معرفت حسینی» اشاره کرد.
وی در ادامه عنوان کرد: مطالعه در حوزه کتابهای دینی اندک است و در این راستا برنامه متمرکزی برای ترویج کتاب و کتابخوانی نیز وجود ندارد، به همین دلیل مسئولان باید تدابیری بیندیشند و در کنار فرهنگ عزاداری، فرهنگ مطالعه کتابهای عاشورایی را نیز ترویج دهند.
رفع کاستی‌های نمایشگاه کتب عاشورایی در سال آینده
اینکه نمایشگاه کتابهای عاشورایی برای نخستین بار برگزار می‌شود، هم حائز اهمیت بوده و هم سؤال‌ها در این باره فراوان است. یکی از این سؤال‌ها این است که چرا تاکنون چنین نمایشگاهی برگزار نشده؟ آیا جامعه ما به این نمایشگاه نیاز نداشته است؟ آیا ویترین مناسبی در کتابفروشی‌ها برای کتابهای عاشورایی وجود دارد که نیازی به برپایی چنین نمایشگاهی نبوده؟ و ده‌ها سؤال دیگر اما بی‌پاسخ.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری، مدیر مجموعه فرهنگی هنری سرچشمه در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه از مسئولان نهادها و سازمان‌های فرهنگی گلایه کرد و گفت: در این میان فقط معاونت فرهنگی و مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران بودند که به صورت جدی پای کار آمدند و ما را در برپایی این نمایشگاه یاری کردند و این در حالی است که بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به بودجه بخش فرهنگی برخی سازمان‌ها بسیار اندک است، اما در این حوزه همه وزارت ارشاد را می‌شناسند.
وی درباره مخاطبان این نمایشگاه به خبرنگار ایکنا گفت: با توجه به اینکه این نمایشگاه تخصصی است مخاطبان آن نیز خاص هستند و از جمله آنها می‌توان به مداحان و واعظان اشاره کرد که برای یافتن نیازهای خود به آن مراجعه می‌کنند.
حجت‌الاسلام زائری در ادامه عنوان کرد: این نمایشگاه هر سال قبل از ماه محرم برگزار خواهد شد و تلاش می‌شود کاستی‌هایی که در رابطه با کتابهای عاشورایی گروه کودک و نوجوان در نخستین دوره وجود داشت، در سالهای آتی رفع شود و عناوین جدیدتر به مخاطبان عرضه شود.
در پایان این گزارش، چند نکته یادآوری می‌شود؛ نمایشگاه کتب عاشورایی که در سال جاری نخستین گام خود را برداشت، می‌تواند در دوره‌های آتی به دور از کاستی‌ها محلی برای عرضه آثار فاخر باشد. یکی از کاستی‌های این دوره نبود آثاری برای گروه کودک و نوجوان بود. کتاب‌هایی که بتواند مناسب این گروه باشد و در کنار دیده‌ها و شنیده‌های آنها از هیئت‌های عزاداری، اطلاعات مناسبی را در اختیارشان قرار دهد.
یکی از نکات مهم در رابطه با کتابهای عاشورایی، دوری از آسیب‌های این حوزه است، آسیب‌هایی که ناشی از تحریف بوده و به محتوای کتاب‌ها وارد شده است؛ از این رو نمایشگاه کتب عاشورایی باید از این آسیب‌ها دور باشد و کمیته نظارت محتوایی متشکل از کارشناسان این حوزه بر کتابهای عرضه شده نظارت کنند که متأسفانه آثاری از این دست در این نمایشگاه وجود داشت و ممکن است مخاطبان این حوزه را در مطالعه آثار عاشورایی دلسرد کند.
یکی از موضوعاتی که سبب شد این نمایشگاه مخاطبان کمتری داشته باشد، مصادف شدن آن با هفته دفاع مقدس بود و شاید مسئولان برگزاری نمایشگاه کتب عاشورایی ناگزیر از آن بودند. اما امیدواریم در سال آینده با برنامه‌ریزی هدفمندتر شاهد برپایی این نمایشگاه باشیم.
نکته حائز اهمیت دیگر، معرفی آثار برگزیده و شاخص این حوزه است که در جوایز و جشنواره‌های گوناگون عناوین برتر را کسب کرده‌اند. از سوی دیگر پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین آثار عاشورایی به مخاطبان معرفی شود تا با آگاهی بیشتری دست به انتخاب و خرید کتاب بزنند و دچار سردرگمی نشوند.
سمیه قربانی
