یادی از هنرپیشگان مجموعه‌ای فاخر که جاودانه شدند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از سال 88 که مجموعه تلویزیونی فاخر و الف ویژه «مختارنامه» به نویسندگی و کارگردانی سیدمحمدداوود میرباقری برای نخستین‌بار از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران و پس از 8 سال طی مراحل مختلف تولید پخش شد، تا به امروز شاهد بازپخش مکرر آن از شبکه‌های مختلف رسانه ملی به ویژه در ایام محرم و صفر بوده‌ایم.

امسال نیز با شروع ماه محرم، شبکه «آی‌فیلم» بار دیگر مبادرت به پخش این مجموعه تلویزیونی کرده است؛ مجموعه‌ای که با وجود تکرار چندین‌باره پخش آن اما همچنان میان بیننده و مخاطب تلویزیونی محبوب است و دلیل اصلی محبوبیت آن روایت بسیار حرفه‌ای و بجای نویسنده و کارگردان آن از مقطعی از تاریخ اسلام است که البته هدایت منطقی بازیگران آن و این مؤلفه که تمامی بازیگران در نقش‌ها محوله خود در این مجموعه خوش درخشیدند، چاشنی آن شده است.

اما امروز بعد از گذشت سالها از تولید این مجموعه تلویزیونی، تعدادی از هنرپیشگان و بازیگران «مختارنامه» دیگر در بین ما نیستند و چهره در نقاب خاک کشیده‌اند اما همچنان یاد و خاطره آنها به واسطه سالها فعالیت و درخشش در عرصه بازیگری و به ویژه ایفای نقش در این مجموعه تاریخی زنده مانده است.

در ادامه به ذکر نام بازیگران «مختارنامه» که برای همیشه در عرصه هنر فاخر ایران جاودانه شده‌اند تنها به این منظور که یادی از آنها کرده باشیم و آرزوی آنکه در دیار آخرت سیدالشهداء(ع) دستگیر و شفیع آنها باشد، خواهیم پرداخت:   

1ـ رضا خندان؛ «سنان بن انس»

این هنرپیشه فقید سینما، تئاتر و تلویزیون سال ۱۳۳۲ در شهرستان شوشتر به دنیا آمد و فارغ‌التحصیل هنرهای نمایشی از دانشکده هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران بود.

مرحوم خندان، فعالیت هنری را از سال ۱۳۴۸ در تئاتر فرهنگ و هنر اهواز آغاز کرد و سال ۱۳۶۶ به عنوان اولین تجربه سینمایی‌اش در فیلم «گمشدگان» به کارگردانی محمدعلی سجادی به ایفای نقش پرداخت.

مجموعه «مختارنامه» آخرین مجال برای او در عرصه بازیگری بود هرچند که پیشتر نیز در فیلم‌هایی همچون «دندان مار»، «رأی باز»، «رؤیای جوانی»، «شور عشق» و «دو زن» نیز به بازیگری پرداخته بود.

براساس روایت میرباقری برپایه برخی از مستندات تاریخی که البته تا حدودی نیز قابل استناد است، «سنان بن انس» که مرحوم رضا خندان عهده‌دار نقش او در مجموعه «مختارنامه» بود، سر مبارک حضرت امام حسین(ع) را از پیکر مطهر ایشان جدا می‌کند.

اما این هنرمند فقید شامگاه ۱۰ مهرماه ۸۹ بر اثر بیماری کلیوی در سن ۵۷ سالگی بدرود حیات گفت.

2 ـ محمود بنفشه‌خواه؛ «طبیب شمر بن ذی‌الجوشن»

محمود بنفشه‌خواه متولد  ۲۷ مهر ۱۳۲۱ در تهران بود و او تجربه بازی در تئاتر را نخستین‌بار سال 52 با بازی در نمایش«در اعماق» به کارگردانی مهین اسکویی به دست می‌آورد.

او که عضو انجمن بازیگران خانه سینما و خانه تئاتر بود در آخرین نقش‌آفرینی خود در فیلم «پسر آدم، دختر حوا» به کارگردانی رامبد جوان بازی کرد.

اما دوستداران سریال «مختارنامه» به طور حتم بازی او را در نقش طبیب شمر که انسان طماعی هم بود و به دلیل همین طمع در پی معالجه زخمی که شمر در یکی از نزاع‌ها برداشته بود، توسط او به قعر یک چاه متعفن فرستاده شد را به یاد دارند.

مرحوم محمود بنفشه‌خواه برادر بزرگ رضا بنفشه‌خواه و عموی بیژن بنفشه‌خواه که هر دوی آنها نیز از هنرپیشگان نام‌آشنای ایرانی هستند سرانجام پس از 40 سال سابقه بازیگری در سینما، تئاتر و تلویزیون، 18 فروردین سال 89 بر اثر ایست قلبی از دنیا رفت.

3 ـ انوشیروان ارجمند؛ «رفاعة بن شداد»

برادر بزرگ داریوش ارجمند، زاده ۲۷ مهر ۱۳۲۰ در زاهدان بود و پیش از نقش‌آفرینی در مجموعه «مختارنامه» در مجموعه‌های تاریخی دیگری همچون امام علی(ع) در نقش اشعث کندی، «روزی روزگاری» و فیلم سینمایی «دوئل» نیز بازی کرده بود.

از جمله نکات جالب توجه در کارنامه حرفه‌ای پدر برزو ارجمند، می‌توان به کارگردانی مجموعه «روایت عشق» با بازی جمعی از بازیگران تئاتر مشهد اشاره کرد که اثری قابل تأمل در پرداختن به واقعه عاشورا در سال‌هایی نسبتاً دور است.

«رفاعة بن شداد» از جمله شخصیت‌های بازمانده از قیام توابین بود که البته همچنان شکاک نسبت به قیام مختار در این مجموعه تلویزیونی نیز بود.

انوشیروان ارجمند سرانجام در 23 آذر سال 93  پس از مدتی بستری شدن به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان پارسیان در سن 73 سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد.

4 ـ  رضا آقاربی؛ «عبدالله بن وال»

عبدالله بن وال از سران قیام توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی بود که مرحوم رضا آقاربی ایفای نقش او را در «مختارنامه» به عهده داشت.

این هنرپیشه فقید سال 1337 در تهران به دنیا آمد و از سال 60 فعالیت هنری خود را با بازی در تئاتر آغاز کرد و نخستین تجربه سینمایی او بازی در فیلم «پرچمدار» به کارگردانی شهریار بحرانی بود.

مرحوم آقاربی در مجموعه «یوسف پیامبر(ع)» به کارگردانی مرحوم فرج‌الله سلحشور نیز در نقش پادیامون؛ ملازم معبد آمون به ایفای نقش پرداخته بود و البته اغلب بازی‌های او در عالم سینما مربوط به آثار سینمای دفاع مقدس می‌شود. 

رضا آقاربی در مرداد سال  87 در سن 50 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت.

5 ـ عباس امیری؛ «عامر بن مسعود»

مرحوم امیری سال 1322 در آمل به دنیا آمد و خانواده او اصالتاً از (طایفه امیری) اهل شهرستان آمل استان مازندران بودند و به خاطر شرایط کاری پدر به رشت عزیمت نمودند.

در رشت برای بازی در سريال كوچك جنگلی انتخاب شد كه سكوی پرتاب او در بازيگری بود و از جمله نقش‌های بیادماندنی که او  ایفاگر آنها بود می‌توان به قیلم سینمای «عروس» اشاره کرد.

اما کمتر بیننده تلویزیونی است که نقش‌آفرینی جذاب و بیادماندنی او را در نقش آنخ‌مائو؛ رهبر کاهنان معبد آمون در مجموعه «یوسف پیامبر(ع)» و بازی تکرار ناشدنی او در نقش ابوموسی اشعری در سریال «امام علی(ع)» را از یاد برده باشد.

مرحوم امیری ۷ اسفندماه ۱۳۸۹ در بازگشت از صحنه فیلمبرداری در پی تصادف و سکته قلبی پس از آن، بدرود حیات گفت.

6 ـ داوود رشیدی حائری؛ «نعمان بن بشیر»

نعمان بن بشیر؛ والی کوفه بود که در پی ارسال نامه کوفیان برای دعوت از امام‌حسین(ع) برای عزیمت به کوفه، یزید حکم عزل او را به دلیل آنچه بی‌کفایتی او در سرکوب برخی تحرکات برضد حکومت مرکزی خواند، توسط ابن زیاد به او تسلیم کرد و زین پس عبیدالله بن زیاد علاوه بر امارت بصره، حکومت بر کوفه را نیز عهده‌دار شد.

ایفاگر این نقش در سریال «مختارنامه» را کسی جز مرحوم داوود رشیدی؛ پیشکسوت فقید و چهره ماندگار هنر بازیگری به عهده نداشت که انصافاً هم همچون همیشه از عهده این نقش به احسن وجه برآمد.

اما داوود رشیدی؛ متولد 25 تیر 1312 در تهران بود و کمی بیشتر از چهل روز پیش براثر ایست قلبی در سن 83 سالگی بدرود حیات گفت. این هنرمند فقید عرصه بازیگری سینما، تلویزیون و تئاتر به عنوان یکی از پنج رکن هنر بازیگری در کنار چهره‌هایی همچون علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی و عزت‌الله انتظامی مطرح بود و در آثار جاودانه‌ای همچون مجموعه تلویزیونی «هزاردستان» به ایفای نقش پرداخت.

7 ـ احمد علامه‌دهر؛ «عبدالرحمن بن شریح»

از جمله هنرپیشگان باسابقه تئاتر آزاد شیراز که در مجموعه «مختارنامه» نقش «ابن شریح» را ایفا کرد؛ سرداری وفادار به مختار ثقفی که علیرغم پشت کردن بسیاری از همراهان و سرداران قیام مختار، به همراه شخصی به نام سائب تا آخر به دفاع از قیام مختار پرداخت و سرآخر توسط سربازان ابن زبیر کشته شد.

علامه‌دهر سر صحنه مجموعه تلویزیونی «پرده‌نشین» به کارگردانی بهروز شعیبی دچار عارضه مغزی می‌شود و پس از ماه‌ها بستری سرانجام 11 مرداد سال 94  در سن 62 سالگی از دنیا رفت.

8 ـ ولی‌الله مؤمنی؛ «شرحبیل ذی کلاغ»

ولی‌الله مؤمنی؛ هنرپیشه و صداپیشه سینما و تلویزیون ١٠ خرداد ۱۳۲۲ در اردبیل به دنیا آمد و پس از  سالها در عرصه بازیگری تئاتر، در سال ۱۳۴۷ با پیشنهاد دوستان و آشنایان از جمله داریوش اسدزاده در زمینه دوبله فیلم مشغول به کار شده و فعالیت خود را در این زمینه تا پایان عمر ادامه داد. او بازی‌هایی ماندگاری در فیلم‌های «سال‌های حادثه» در نقش امام خمینی(ره)، «سردار جنگل» در نقش میرزا کوچک‌خان و «ولایت عشق» در نقش طاهر ذوالیمینین داشت.

در «مختارنامه» در نقش یکی از سرداران کریه‌المنظر سپاه شامی یعنی «شرحبیل» که سرآخر در اثر بی‌کفایتی از سپاهی به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر شکست می‌خورد به ایفای نقش پرداخت؛ شخصی که البته برخی از کارشناسان تاریخ، سندیت تاریخی او را تأیید نمی‌کنند و معتقدند منظور از او در روایات تاریخی همان شمر بن ذی‌الجوشن بوده است.

مرحوم مؤمنی در شرایطی که مشغول بازی در سریال «معمای شاه» بود، 8 دی سال گذشته براثر عارضه قلبی دارفانی را وداع گفت.

9 ـ عزیزالله هنرآموز؛ «ابومفلس»

عزیزالله هنرآموز، متولد سال 1322 در کرمان بود که پس از طی یک دوره آموزشی به عضویت «گروه هنر ملی» درمی‌آید.

او ایفاگر نقش‌هایی در فیلم سینمایی «سفر به چزابه» و «بوی پیراهن یوسف» بوده است و در مجموعه تلویزیونی «روزگار قریب» نیز به ایفای نقش پرداخت و در مجموعه تلویزیونی «مختارنامه» نیز عهده‌دار نقش «ابومفلس» رئیس تشریفات و کاتب دارالاماره کوفه بود.

مرحوم هنرآموز شامگاه جمعه پانزدهم اسفند‌ماه سال 93 در پی ابتلا به بیماری ریوی در تهران درگذشت.

10 ـ سیروس تقی‌نژاد؛ «پیرمرد نابینا قاتل حصین بن نمیر»

در صحنه‌ای از کارزار سپاه ابراهیم بن مالک اشتر با سپاه شامی به فرماندهی حصین بن نمیر در مجموعه تلویزیونی «مختارنامه»، پیرمردی نابینا که آرزوی به درک واصل کردن ابن زیاد را دارد شرکت می‌کند و در گیر و دار جنگ با حصین بن نمیر به خیال آنکه ابن زیاد را به چنگ آورده درگیر شد و در حالیکه به دفعات مورد اصابت خنجر از سوی ابن‌نمیر قرار می‌گیرد، فرمانده سپاه شامی را به درک واصل می‌کند.

ایفاگر این نقش در مجموعه «مختارنامه» را کسی جز سیروس تقی‌نژاد به عهده نداشت که  بهمن سال گذشته  در سانحه تصادف در اتوبان تهران و کرج دیده از جهان فرو بست.

11 ـ ایرج خدری؛ «سردسته شرطه‌های کوفه»

عضو سابق تیم ملی بسکتبال ایران که با قد بلند و شماره کفش 54  در عرصه ورزش حرفه‌ای شناخته می‌شد اما این اواخر به سبب بیماری و مشکلات بد معیشتی و عدم حمایت مالی به مشاغلی همچون دستفروشی روی آورده بود.

همین خصوصیات منحصر به فرد خدری بود که میرباقری به او نقش سردسته شرطه‌های کوفه را برای هجوم به خانه هانی بن عروه و دستگیری مسلم بن عقیل محول کرد.

ایرج خدری 45 ساله، نوزده تیر سال جاری در بیمارستان امام‌حسین(ع) دار فانی را وداع گفت.

12 ـ حبیب جنت‌مکان؛ «سردار سپاه ابراهیم بن مالک»

حبیب جنت‌مکان از جمله عوامل مجموعه «مختارنامه» بود که در سکانس‌هایی نیز به عنوان یکی از سرداران سپاه ابراهیم بن مالک اشتر جلوی دوربین ظاهر شد.

وی که متولد سال 1340 در اهواز بود، در دوران جنگ تحمیلی در گردان جعفر طیار اهواز حضور داشت و در جریان جنگ علیه گروه‌های تکفیری عازم منطقه شد تا اینکه سرآخر در 27 فروردین سال 94 در جریان جنگ با گروه تروریستی داعش در سامرای عراق به خیل شهدای مدافع حرم پیوست.

13 ـ محمدرضا غیاث‌آبادی؛ «مرد کوفی»

از جمله بازیگران پیشکسوت سینما و تلویزیون بود که در مجموعه «مختارنامه» نیز در نقش یکی از مردان کوفی به ایفای نقش پرداخت.

از دیگر مجموعه‌هایی که مرحوم غیاث‌آبادی در آنها به ایفای نقش پرداخته است می‌توان به «شیدایی»، «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» و«فکر پلید» اشاره کرد.

مرحوم غیاث‌آبادی 17 فروردین سال جاری به دلیل عارضه قلبی در بیمارستان امام‌حسین(ع) درگذشت.

14 ـ نصرت دستمردی؛ «پیشکار عبدالله بن زبیر»

در قصر جادویی عبدالله بن زبیر که ایفاگر آن رضا کیانیان بود، مردی مسن توضیحاتی اضافی به مختار می‌داد و  او را برای مواجهه با ابن زبیر که پیرمرد تندخویی بود آماده می‌کرد؛ ایفاگر این نقش در سریال «مختارنامه» مرحوم نصرت دستمردی بود که علاه بر بازیگری در بسیاری از پروژه‌های سینمایی دستیار کارگردان و جانشین مدیر تولید نیز بود.

مرحوم دستمردی بیشتر در نقش‌های منفی بازی می‌کرد و از جمله فعالیت‌های او در عرصه بازیگری می‌توان به مجموعه «روزی روزگاری»، «سالهای مشروطه» نیز اشاره کرد.

مرحوم دستمردی، سال گذشته پس از حدود یکسال ابتلا به آلزایمر در سن 77 سالگی دارفانی را وداع گفت.

اما نکته اینجاست که درخشش کارگردانی و بازی بی‌نقص بازیگران مجموعه «مختارنامه» در قالب قاب‌هایی ماندگار مدیر فیلمبرداری این سریال است که برای همیشه ثبت و ضبط خواهد شد که جا دارد در این بخش از یادداشت از مرحوم عظیم جوانروح یادی بکنیم.

15 ـ عظیم جوانروح؛ «مدیر فیلمبرداری مختارنام»

مرحوم جوانروح سال ۱۳۲۴ در اردبیل متولد شد و از سال ۱۳۵۲ به عنوان فیلمبردار در سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران مشغول بکار شد و به مدت ۲ سال نیز در دفتر سازمان رادیو تلویزیون در پاریس به فعالیت پرداخت.

در جریان اعتصاب کارکنان سازمان رادیو تلویزیون، (پائیز ۱۳۵۷) همزمان با اوج مبارزات انقلابی،جوانروح به عنوان یکی از نمایندگان این شورا برگزیده شده بود و با دفتر آیت‌الله طالقانی و دفتر آیت‌الله خمینی ارتباطی نزدیک و بی‌واسطه داشت و سپس مسئول هماهنگی و برنامه‌ریزی‌های تلویزیونی در مدرسه رفاه و علوی (محل اقامت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران) در بهمن ۱۳۵۷ شد.

اما در کارنامه حرفه‌ای او آثار زیادی به چشم می‌خورد که از جمله مهمترین آنها مدیریت فیلمبرداری دو مجموعه «معصومیت از دست رفته» و «مختارنامه» هر دو از ساخته‌های داوود میرباقری را می‌توان ذکر کرد.

مرحوم جوانروح پس از مدت‌ها ابتلا به سرطان روده در تاریخ ۴ آذر ۱۳۹۳در بیمارستان لاله تهران درگذشت.

امیرسجاد دبیریان